DOI issue:
Nr. 2-3
DOI article:Kobielus, Stanisław: [Rezension von: Ryszard Knapiński, Iluminacje romańskiej Biblii Płockiej]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48738#0288
RECENZJE
II. 1. Król Dawid z muzykami. Miniatura Biblii
Płockiej, 201v. Repr. Biblioteka Narodowa
III. 1. Le roi David avec de musiciens. Miniaturę de la
Bible de Płock, 201v. Reproduction Bibliotheąue
National de Varsovie
dekoracji Psałterza Floriańskiego. Z dziejów średniowiecznej
koncepcji uniwersum, Warszawa 1992. Dotyczy ona zabytku
prawie dwa wieki późniejszego, lecz o znaczącym podtytule z
terminem "uniwersum". Niestety, w analizach E. Śnieżyńskiej-
Stolot zabrakło generalnych uwag syntetycznych dotyczą-
cych rozumienia czternastowiecznego universum, czego nie
można powiedzieć o studium nad Biblią Płocką. Tym bar-
dziej, że program ikonograficzny Psałterza Floriańskiego,
zresztą przeanalizowany z wielką precyzją, jest do tego bar-
dziej dysponowany. Jednym z wielu wspólnych motywów
ikonograficznych obu manuskryptów jest węzeł i warkoczo-
wa plecionka. Na stronie 161 książki R. Knapińskiego tytuł
punktu 6. informuje, że czytelnik znajdzie w nim wykład
symboliki węzła. Jednak w stopniu wystarczającym nie otrzy-
muje go ani tutaj ani w punkcie następnym zatytułowanym
"Symbolika węzła gordyjskiego i unifikacja dualizmów".
Zresztą podobny brak szerszego wyjaśnienia symboliki węzła
dotyczy analiz ikonografii Psałterza Floriańskiego, w którym
bardzo często występują tzw. Węzły Księżyca5.
We wszystkich miniaturach Biblii Płockiej występuje
arkada. Jednak forma ta, w której miniaturzysta umieścił
poszczególne osoby, nie jest jedynie "symbolem architekto-
nicznego wnętrza", "symbolicznie ukazanym skryptorium",
jak sugeruje Autor (s. 168). Już na wczesnochrześcijańskich
sarkofagach a następnie na romańskich i gotyckich kielichach
arkada obrazowała symbolicznie Niebiańską Jerozolimę rozu-
mianą jako miejsce eschatologicznego szczęścia. Jej obecność
zatem można interpretować podobnie jak gotyckie baldachimy,
pod którymi umieszczano figury nie tylko osób świętych6.
Z pewnością można w interpretacji postawy Joba pogo-
dzić wzniesienie rąk jako gest, który "wyraża modlitwę zbun-
towanego", z jego "modlitwą uwielbienia" (s. 177,87). Jednak
wypadało wspomnieć, że gest ten ma swe jednoznaczne pod-
łoże interpretacyjne przede wszystkim w Psalmie 140, 2, zaś
modlitewna postawa Joba i Tobiasza ma bardzo wczesne
odpowiedniki na posadzce z Wiślicy7. Nie jest to wprawdzie
teren porównawczy dla manuskryptu, lecz analogia od strony
formalnej zastanawiająca i niezwykle bliska.
Dużym walorem analiz ikonologicznych miniatur są mię-
dzy innymi informacje teologiczne oraz ujawnienie różnorod-
nych kontekstów, w jakich tkwiła osoba prezentowna na
obrazie. Jak twierdzi Autor "znalazły one odbicie w formach
artystycznych, jakie nadano wizerunkom". Dotyczy to zwła-
szcza przedstawień bohaterów Starego Testamentu. Szkoda
jednak, że Autor charakteryzując zagadnienie izraelskiego
profetyzmu, nie sięgnął do bardzo przydatnego tutaj, syntety-
cznego dzieła Gerharda von Rada, Teologia Starego Testa-
mentu, w którym część druga poświęcona została teologii
prorockich tradycji Izraela8.
Kończąc, należy życzyć polskiemu czytelnikowi, zwłasz-
cza historykom sztuki, więcej podobnych studiów analitycz-
nych dotyczących średniowiecznych manuskryptów.
Przypisy
1. W ostanich latach ukazały się studia monograficzne T. DOBRZENIEC-
KIEGO, Codex Aureus Gnesnensis. Comentarii, Warszawa 1988;
E.ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Tajemnice dekoracji Psałterza Floriańskie-
go. Zdziejów średniowiecznej koncepcji uniwersum, Warszawa 1992.
2. J. M. DOŁĘGA, Znak - język - symbol. Z podstawowych zagadnień
komunikacji, Warszawa 1991, s. 43.
3. J. BIAŁOSTOCKI, Harfa Dawida i mlot Tubalkaina. Miniatura Biblii
Płockiej. Próba interpretacji, "Biuletyn Historii Sztuki i Kultury",
278
II. 1. Król Dawid z muzykami. Miniatura Biblii
Płockiej, 201v. Repr. Biblioteka Narodowa
III. 1. Le roi David avec de musiciens. Miniaturę de la
Bible de Płock, 201v. Reproduction Bibliotheąue
National de Varsovie
dekoracji Psałterza Floriańskiego. Z dziejów średniowiecznej
koncepcji uniwersum, Warszawa 1992. Dotyczy ona zabytku
prawie dwa wieki późniejszego, lecz o znaczącym podtytule z
terminem "uniwersum". Niestety, w analizach E. Śnieżyńskiej-
Stolot zabrakło generalnych uwag syntetycznych dotyczą-
cych rozumienia czternastowiecznego universum, czego nie
można powiedzieć o studium nad Biblią Płocką. Tym bar-
dziej, że program ikonograficzny Psałterza Floriańskiego,
zresztą przeanalizowany z wielką precyzją, jest do tego bar-
dziej dysponowany. Jednym z wielu wspólnych motywów
ikonograficznych obu manuskryptów jest węzeł i warkoczo-
wa plecionka. Na stronie 161 książki R. Knapińskiego tytuł
punktu 6. informuje, że czytelnik znajdzie w nim wykład
symboliki węzła. Jednak w stopniu wystarczającym nie otrzy-
muje go ani tutaj ani w punkcie następnym zatytułowanym
"Symbolika węzła gordyjskiego i unifikacja dualizmów".
Zresztą podobny brak szerszego wyjaśnienia symboliki węzła
dotyczy analiz ikonografii Psałterza Floriańskiego, w którym
bardzo często występują tzw. Węzły Księżyca5.
We wszystkich miniaturach Biblii Płockiej występuje
arkada. Jednak forma ta, w której miniaturzysta umieścił
poszczególne osoby, nie jest jedynie "symbolem architekto-
nicznego wnętrza", "symbolicznie ukazanym skryptorium",
jak sugeruje Autor (s. 168). Już na wczesnochrześcijańskich
sarkofagach a następnie na romańskich i gotyckich kielichach
arkada obrazowała symbolicznie Niebiańską Jerozolimę rozu-
mianą jako miejsce eschatologicznego szczęścia. Jej obecność
zatem można interpretować podobnie jak gotyckie baldachimy,
pod którymi umieszczano figury nie tylko osób świętych6.
Z pewnością można w interpretacji postawy Joba pogo-
dzić wzniesienie rąk jako gest, który "wyraża modlitwę zbun-
towanego", z jego "modlitwą uwielbienia" (s. 177,87). Jednak
wypadało wspomnieć, że gest ten ma swe jednoznaczne pod-
łoże interpretacyjne przede wszystkim w Psalmie 140, 2, zaś
modlitewna postawa Joba i Tobiasza ma bardzo wczesne
odpowiedniki na posadzce z Wiślicy7. Nie jest to wprawdzie
teren porównawczy dla manuskryptu, lecz analogia od strony
formalnej zastanawiająca i niezwykle bliska.
Dużym walorem analiz ikonologicznych miniatur są mię-
dzy innymi informacje teologiczne oraz ujawnienie różnorod-
nych kontekstów, w jakich tkwiła osoba prezentowna na
obrazie. Jak twierdzi Autor "znalazły one odbicie w formach
artystycznych, jakie nadano wizerunkom". Dotyczy to zwła-
szcza przedstawień bohaterów Starego Testamentu. Szkoda
jednak, że Autor charakteryzując zagadnienie izraelskiego
profetyzmu, nie sięgnął do bardzo przydatnego tutaj, syntety-
cznego dzieła Gerharda von Rada, Teologia Starego Testa-
mentu, w którym część druga poświęcona została teologii
prorockich tradycji Izraela8.
Kończąc, należy życzyć polskiemu czytelnikowi, zwłasz-
cza historykom sztuki, więcej podobnych studiów analitycz-
nych dotyczących średniowiecznych manuskryptów.
Przypisy
1. W ostanich latach ukazały się studia monograficzne T. DOBRZENIEC-
KIEGO, Codex Aureus Gnesnensis. Comentarii, Warszawa 1988;
E.ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Tajemnice dekoracji Psałterza Floriańskie-
go. Zdziejów średniowiecznej koncepcji uniwersum, Warszawa 1992.
2. J. M. DOŁĘGA, Znak - język - symbol. Z podstawowych zagadnień
komunikacji, Warszawa 1991, s. 43.
3. J. BIAŁOSTOCKI, Harfa Dawida i mlot Tubalkaina. Miniatura Biblii
Płockiej. Próba interpretacji, "Biuletyn Historii Sztuki i Kultury",
278