Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (55.1993)

KRONIKA NAUKOWA


II. 1. Prof. dr Algierdas Gaizutis, dyrektor Instytutu Sztuki
Litewskiej Akademii Nauk i dr Piotr Paszkiewicz, wicedyrektor
Instytutu Sztuki PAN. Fot. J. Kowalczyk
III. 1. Le professeur Algierdas Gaizutis, directeur de l 'Instytut
de 1'Art de 1'Academie Lithuanienne des Sciences et le docteur
Piotr Paszkiewicz. vice-directeur de 1'lnstitut de 1'Art PAN.
Photo J. Kowalczyk.

zakorzenione w literaturze atrybucje. W oparciu o wyniki
nowych poszukiwań archiwalnych zarysował sylwetki i do-
robek dotychczas nieznanych lub niedocenianych architektów
późnego baroku (m.in. Fontanów, Frezera, Osikiewicza, Czada-
ja). Andrzej J. Baranowski ukazał zasięg baroku wileńskiego,
który w zasadzie pokrywał się z terenem Wielkiego Księstwa i
manifestował jego artystyczną tożsamość. Prześledził etapy i
powody świadomego niszczenia architektury późnobnarokowej
na tym obszarze, aż po nieodległe lata, kiedy planowo wysadzo-
no w powietrze wspaniałe świątynie bazylianów w Berezwe-
czu, czy jezuitów w Połocku i Pińsku. W XIX stulecie
przeniósł nas Vytautas Levandauskas, który omówi ł dzieło
profesora Uniwersytetu Wileńskiego, Karola Podczaszyń-
skiego Początki architektury dla użytku młodzi akademickiej
(3 tomy: 1828, 1829, 1858). Obszerna praca, zasadniczo
oparta na utylitarnych teoriach J. N. L. Duranda, wzbogacona
została o porady techniczne, materiałowe i konstrukcyjne.
Trzeci dzień sesji wypełniły referaty dotyczące proble-
mów wileńskiej kultury artystycznej XIX i XX w. Obrady
rozpoczęło wystąpienie Helmutasa Śabasevićiusa poświęco-
ne dekoracjom świąt państwowych w Wilnie w XVIII i XIX
w. Jak zauważył autor, forma tych dekoracji zawsze zależała
od aktualnych tendencji artystycznych, nie zaś od przemian
zachodzących w sferze polityki. Projektantami dekoracji byli
znani wileńscy artyści i architekci, m.in. M. Knakfus, J.
Rustem, J. K. Damel, K. Podczaszyński. Ruta Janoniene
wyróżniła dwie formy wileńskiego mecenatu artystycznego
w połowie XIX w. Pierwsza, tradycyjna, wynikała z działal-
ności "entuzjastów", którzy jak np. probosźcz ostrobramski

Kazimierz Zaleski, czy prałat Józef Bowkiewicz, wspierali
finansowo miejscowych artystów i dostarczali im stałych
zamówień (autorka zrezygnowala z przedstawienia działalno-
ści najwybitniejszego z takich opiekunów, Jana Kazimierza
Wilczyńskiego). Inną formę mecenatu dostrzegła referentka
w samoorganizacji artystów wchodzących w skład intelektu-
alnej elity miasta, uczestniczących np. w pracach Komisji
Archeologicznej. Interesujące wystąpienie Rasy Janonyte
dotyczyło kryteriów oceny sztuki stosowanych w prasie wi-
leńskiej okresu międzypowstaniowego. Dominowało przeko-
nanie krytyków o konieczności tworzenia "sztuki dla
społeczeństwa", a kryteria etyczne wygrywały na ogół z este-
tycznymi. W sporze o prymat między treścią a formą zawsze
zwyciężała treść, w sporze między umysłem a uczuciem
zawsze zwyciężał umysł - obecny w idei. Twórczość była
przede wszystkim domeną profesjonalistów, a jej najważniej-
szym działem było malarstwo, wewnętrznie zhierarchizowa-
ne według zasad akademickich. Giovanna Lozoraitiene z
Rzymu omówiła odnaleziony przez siebie album akwarel
Wasilija Sadownikowa, przedstawiający wnętrza pałacu w
Werkach pod Wilnem. Akwarele te miały posłużyć J. K.
Wilczyńskiemu jako wzory do litografii A Ibumu Wileńskiego.
Problemów z pogranicza sztuki i polityki dotyczył referat
Piotra Paszkiewicza, omawiający sytuację Warszawy i Wilna
po upadku powstania styczniowego. Jolanta Śirkaite zajęła się
w swoim wystąpieniu wileńskimi wystawami sztuki w 2. poł.
XIX w. Po zamknięciu Uniwersytetu jedynie w pracowniach
odbywały się pokazy "jednego obrazu". Podczas gdy starania
E. Tyszkiewicza zmierzające do założenia publicznej galerii
obrazów zakończyły się niepowodzeniem, w latach 1873 i
1878 zorganizowano wystawy rosyjskich "pieriedwiżników"
(ignorowane przez publiczność), a w 1876 r. otwierano liczne
ekspozycje, założonego przez Rosjan, Towarzystwa Wysta-
wy Nieustającej Sztuk Pięknych. Dopiero w latach 1891 i
1893 warszawski "Salon Artystyczny" zaprezentował w Wil-
nie prace artystów znad Wisły. Doniosłe znaczenie miała
wystawa w 1897 r., kiedy to obok dzieł warszawskich i
miejscowych dokonano retrospektywy malarstwa wileńskie-
go na przestrzeni całego stulecia.
Zaledwie dwa referaty dotyczyły Wilna w międzywojen-
nym dwudziestoleciu. Małgorzata Plater-Zyberk mówiła o
fotografiach Jerzego Hoppena - najwybitniejszego podów-
czas twórcy grafiki wileńskiej - odzwierciedlających jego
zainteresowania artystyczną przeszłością miasta. Dariusz
Konstantynów zaprezentował działalność i artystyczną ideo-
logię studentów WSP USB - "Cechu Św. Łukasza" (1927-33),
który skupiał członków pod popularnymi wtedy hasłami
"sztuki dla społeczeństwa" i "sztuki narodowej".
Ważnym elementem dopełniającym obrady były, jak
zwykle, nieformalne spotkania uczestników. Polacy ugosz-
czeni zostali pierwszego dnia w siedzibie Instytutu Kultury i
Sztuki LAN, gdzie obowiązki gospodarza pełnił dyrektor,
prof. Algierdas Gaizutis. Zebrani wystosowali list do zasłu-
żonego dla historii sztuki obu krajów prof. Vladasa Dremy,
który zrewanżował się dedykacją na karcie swego imponują-
cego albumu Dingęs Vilnius. W sobotę odbył się wreszcie
kilkugodzinny wyjazd do zabytków w okolicach Wilna: po-

326