Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (55.1993)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

współcześnie. Nie licząc wspomnianej podstawowej pracy
Lorcka, monografii Słobit czy Kamieńca nie pojawiają się
publikacje zawierające nowe badania na ten temat (nie liczę
tu informacji na marginesie innych, szerszych opracowań oraz

niepublikowanych prac magisterskich, powstałych głównie
na UMK w Toruniu). Dlatego też każda pozycja dotycząca
tego tematu stanowi niemałe wydarzenie. Miejmy nadzieję,
że nie tylko dla byłych ale i dla obecnych mieszkańców tej ziemi.
Magdalena Bartoś

Architektura i urbanistyka w krajobrazie historycznym Królestwa Polskiego 1815-1914.
Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Stowarzyszenie Konserwatorów
Zabytków oraz Oddział Badań i Konserwacji PP Pracownie Konserwacji Zabytków,
Radziejowice 6-8 maja 1989 r., Warszawa 1992, ss. 148

Na książkę, wydaną staraniem organizatorów sesji, zło-
żyło się 11 referatów, wygłoszonych przez historyków sztuki
z Białegostoku, Lublina, Łodzi, Radomia i Warszawy. Naj-
więcej, aż sześć prac, dotyczyło architektury; trzy wypowiedzi
poświęcono teorii i praktyce sztuki ogrodowej; dwie urbanistyce.
Publikację otwiera artykuł Jadwigi Roguskiej Z dziejów
kształtowania się masowej architektury utylitarnej. Dworce w
Królestwie Polskim. Autorka przedstawiła proces wyodrębniania
się budynku dworca kolejowego, uznanego przez nią za jeden z
najbardziej charakterystycznych wytworów architektury XIX w.
Krzysztof Dumała w pracy Ratusze w miastach Królestwa
Polskiego 1815-1870 podał szczegółową analizę przemian
form budynków ratuszy. Opisał zmiany w programie użytko-
wym, rozplanowaniu i bryle budynków nowo wznoszonych;
omówił też lokalizację ratuszy względem rynku w czterdzie-
stu miastach Królestwa.
Andrzej Majdowski (Kierunki rozwoju architektury sa-
kralnej w Królestwie Polskim) podjął próbę syntezy przeob-
rażeń budownictwa kościelnego w XIX w. Jego zdaniem:
„przegląd zjawisk architektonicznych występujących od
ostatniej ćwierci XIX wieku, można podsumować stwierdze-
niem, że była to ewolucja od historyzmu z elementami swoj-
skimi do historyzmu przetworzonego - tradycjonalizmu".
Świątynia Sybilli i Domek Gotycki w Puławach jako od-
zwierciedlenie tła historycznego początkó w Królestwa Po Iskiego
to temat pracy Bogusława Szmygina. Wymienione w tytule
zabytki autor uznał za budowle symboliczne obrazujące ogólną
sytuację i tendencje epoki, za wyraz historyzmu i dowód natural-
nego przechodzenia od jednej formy architektonicznej do drugiej.
Krzysztof Stefański (Kościół w krajobrazie architektonicz-
nym polskiej wsi na przełomie XIX i XX wieku) omówił proces
przekształceń krajobrazu wsi pod wpływem przemian form bu-
downictwa sakralnego. Stwierdził on, że nurt „średniowiecz-
nych" neostylów i opozycyjny doń nurt „stylu narodowego"
odbiły się wyraźnie, acz nie zawsze korzystnie, na strukturze
architektonicznej wsi. Dopiero na początku XX w. udało się
architektom wypracować nowy typ kościoła w stylu malowni-
czo-swojskim, zgodnym z naturalnym wiejskim krajobrazem.
Grupę referatów poświęconych bezpośrednio architektu-
rze, zamyka artykuł Bożeny Wierzbickiej Architektura Kró-
lestwa Polskiego w świetle krytyki Franciszka Ksawerego
Martynowskiego. Poglądy tego wnikliwego krytyka i znawcy

architektury na produkcję artystyczną końca XIX w., zam-
knąć można cytatem z Martynowskiego: „Architekturę gnębi
zdobienie i brak harmonii".
Sztuce ogrodowej, jej teorii i praktyce zawodowej po-
święcono trzy prace. Małgorzata Szafrańska (Sztuka ogrodo-
wa w Królestwie Polskim. Teksty teoretyków i ogrodników)
podjęła próbę zarysowania głównych tematów sztuki ogro-
dów, poruszanych w dziewiętnastowiecznych publikacjach.
Zgromadzony materiał autorka podzieliła na pięć tematów:
zawód projektanta ogrodów, wygląd parku, historia ogrodów,
ogród dworkowy i architektura krajobrazu.
W referacie Warszawskie środowisko ogrodników plani-
stów na przełomie XIX i XX wieku. Warunki kształtowania się
zawodu Marta Jankowska przedstawiła okoliczności procesu
wyodrębniania się zawodu ogrodnika - planisty z dziedziny
ogrodnictwa użytkowego, opisała dotychczasowy tradycyjny
tok kształcenia ogrodników; wspomniała o próbach stworze-
nia szkół ogrodniczych przy większych ogrodach.
Grzegorz Leśniak (Ogrody miejskie Łodzi - miasta prze-
mysłowego - powstałe w czasie Królestwa Polskiego) zaprezen-
tował dokonania twórców sztuki ogrodowej na specyficznym
terenie dziewiętnastowiecznej Łodzi; opisał okoliczności po-
wstawania, typ ukształtowania oraz funkcje łódzkich parków
zakładanych w latach 1840-1903.
Przemiany urbanistyczne i architektoniczne miast stały się
tematem dwu referatów. Teresa Żurawska w pracy Hrubieszów w
XIX i na początku XX wieku. Uwagi o urbanistyce i architekturze
opisała sytuację ekonomiczną i możliwości przekształceń urba-
nistycznych miasta w czasach Królestwa Polskiego. W układzie
urbanistycznym Hrubieszowa do dziś można odczytać ślady ko-
lejnych epok i wskazać skutki ograniczeń, jakie narzuciło jego
usytuowanie.
Helena Kisiel i Urszula Pietrzak przedstawiły referat
Wpływ budowy kolei Dęblińsko-Dąbrowskiej na rozwój Ra-
domia w świetle źródeł archiwalnych. Referat został podzie-
lony na trzy części, zawierające: wstępne uwagi o sytuacji
ekonomicznej, społecznej i politycznej Radomia w XIX w.,;
charakterystykę zbiorów archiwalnych; wybrane informacje
źródłowe. Analizując bogate zbiory archiwalne miasta, autor-
ki odnalazły liczne materiały, wykazujące jak bardzo budowa
linii kolejowej zintensyfikowała procesy społeczono-ekono-
miczne i architektoniczno-urbanistyczne Radomia.

120