DOI Artikel:
Mączyński, Ryszard: Warszawska konfesia rzymskich me̜czenników
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0059
WARSZAWSKA KONFESJA
RZYMSKICH MĘCZENNIKÓW
zadość uczynił jego prośbie i oddał mu ciała dość
przystojnie zamknięte32. Wiadomo, iż ofiarowany przez
Urbana VIII relikwiarz — jak zapewniały znacznie
późniejsze relacje — miał kształt „ozdobnej trumien-
ki”33. Niemożliwe jest natomiast szczegółowe od-
tworzenie składu zawartych w nim świętych szcząt-
ków, zwłaszcza że, wbrew rozpowszechnionej ów-
cześnie opinii, nie mogły to być dosłownie całe
„ciała” Pryma i Felicjana34. Nie tylko bowiem już
wcześniej dokonywano podziałów i translacji ich pro-
chów35, ale też w roku 1735 w Rzymie ponownie
odszukano resztę pozostałych relikwii i uroczyście
złożono je w specjalnie przygotowanym ołtarzu30.
Bez wątpienia jednak relikwie otrzymane przez
pijarów należy określić jako insignes. Miano to,
według dekretu Świętej Kongregacji Obrzędów z
1631 roku, przysługiwało jedynie szczątkom, które
obejmują bądź całe ciało, choćby sztucznie złożone,
bądź który z członków przedniejszych, jako to: gło-
wę, ramię, nogę, albo wreszcie całą, byle nie zbyt
drobną cząstkę ciała, w której [!] męczennik był szcze-
gólnie męczony37. Tego typu relikwie, uważane za
najcenniejsze, otaczane były przez Kościół katolicki
najwyższym kultem. Podstawę jednoznacznego zakla-
syfikowania prochów śś. Pryma i Felicjana do ka-
tegorii insignium stanowi fakt corocznie 9 czerwca
celebrowanych w świątyni pijarskiej uroczystości dla
uczczenia obu męczenników. Wiadomo bowiem, iż
tylko w kościołach posiadających autentycznie apro-
bowane relikwie „insignes" świętego kanonizowane-
go i w „Martyrologium rzymskim" wymienionego, wol-
no [było] na cześć tego świętego, w dniu śmierci
jego {...] obchodzić sobie święto „cum ofjicio et
missa”33, zgodnie z rytuałem przepisanym w Mszale
rzymskim39.
Tak więc relikwie otrzymane od Władysława IV
były ze względu na swój charakter kultowy darem
iście „królewskim”, podnoszącym prestiż kościoła i
II. 5. Konfesja św. Bonifacego w kościele Bernar-
dynów na Czerniakowie w Warszawie. Fot. P. Ko-
ziński.
zakonu. Monarcha, zdając sobie sprawę z ich wartości,
nie mógł się początkowo zdecydować, czy kamedułom,
czy też pijarom ma okazać łaskę40, ostatecznie jed-
” Cytat na podstawie: Podróż królewicza Władysława
Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624—1625
w świetle ówczesnych relacji. Oprać. A. PRZYBOŚ, Kraków
s. 327. Obszerny opis dokonanego wówczas na polece-
nie Urbana VIII odszukania szczątków śś. Pryma i Felicja-
na oraz wydania relikwii królewiczowi podaje: [J. A. ZA-
ŁUSKI], Krótka relacya historyczna o męczeństwie śś. oby-
watelów rzymskich Prymusa y Fełicyana..., [Warszawa]
1754, s. 21—25.
33 Zob. NIEDŻWIECKI, o.c., s. 5 oraz Archiwum Pań-
stwowe m.st. Warszawy, Teki Przyborowskiego, t. VII, s.
68.
31 Zob. np. E. WASSENBERG, Gestorum gloriosisslmi
nc inuectlssiml Vladislai IV Polonlae et Sueciae regls...,
Cz- 1, Gedani 1643, s. 200.
35 Sprawa ta nie przedstawia się jasno, poszczególne
bowiem opracowania zazwyczaj podają rozbieżne infor-
macje na temat umiejscowienia relikwii śś. Pryma i Feli-
cjana (najczęściej wymieniane są: Lifege i Salzburg, także
Stein, Agen). Por. m.in. Acta sanctorum .... o.c., s. 150—152;
— [A. ROGALSKI], Żywoty świętych pańskich, męczen-
ników i ojców kościoła, t. III, Warszawa 1842, s. 45; — G.
KAFTAL, Saints in Italian Art. Iconography of Salnts in
Central and South Italian Schools of Painting, Florence
1965, szp. 940, s. v.: Primus and Fellclanus; — SCHUTZ,
o.c., szp. 224. Żadna z tych pozycji nie wspomina natomiast
o papieskiej donacji dla Władysława Wazy.
’• Zob. ZAŁUSKI, o.c., s. 26 i nast.
” H. K., Relikwie [w:] Encyklopedia kościelna. Pod red.
M. NOWODWORSKIEGO, t. XXIII, Warszawa 1899, s. 283.
Zob. także NOWOWIEJSKI, o.c., t. IV, cz. 2, Płock 1916,
s. 386—387.
33 H. K., o.c., s. 284.
39 Według Mszału rzymskiego obu męczennikom przy-
sługuje tak zwane święto proste — simplez.
40 Pierwszy rektor warszawskiego konwentu pisał: Ciała
świętych mamy dzięki niemu [tj. sekretarzowi królewskie-
mu, kanonikowi Lodoyico Fantoniemu], ponieważ Jego Kró-
lewska Mość nie byt zdecydowany, czy kamedułom czy
nam [je podarować], a on przeważył tutaj. List H. Orsel-
lego z dn. 20 XI 1642 r. [w:] Epistulae ad S. Josephum Ca-
lasanctium..., o.c., s. 982.
51
RZYMSKICH MĘCZENNIKÓW
zadość uczynił jego prośbie i oddał mu ciała dość
przystojnie zamknięte32. Wiadomo, iż ofiarowany przez
Urbana VIII relikwiarz — jak zapewniały znacznie
późniejsze relacje — miał kształt „ozdobnej trumien-
ki”33. Niemożliwe jest natomiast szczegółowe od-
tworzenie składu zawartych w nim świętych szcząt-
ków, zwłaszcza że, wbrew rozpowszechnionej ów-
cześnie opinii, nie mogły to być dosłownie całe
„ciała” Pryma i Felicjana34. Nie tylko bowiem już
wcześniej dokonywano podziałów i translacji ich pro-
chów35, ale też w roku 1735 w Rzymie ponownie
odszukano resztę pozostałych relikwii i uroczyście
złożono je w specjalnie przygotowanym ołtarzu30.
Bez wątpienia jednak relikwie otrzymane przez
pijarów należy określić jako insignes. Miano to,
według dekretu Świętej Kongregacji Obrzędów z
1631 roku, przysługiwało jedynie szczątkom, które
obejmują bądź całe ciało, choćby sztucznie złożone,
bądź który z członków przedniejszych, jako to: gło-
wę, ramię, nogę, albo wreszcie całą, byle nie zbyt
drobną cząstkę ciała, w której [!] męczennik był szcze-
gólnie męczony37. Tego typu relikwie, uważane za
najcenniejsze, otaczane były przez Kościół katolicki
najwyższym kultem. Podstawę jednoznacznego zakla-
syfikowania prochów śś. Pryma i Felicjana do ka-
tegorii insignium stanowi fakt corocznie 9 czerwca
celebrowanych w świątyni pijarskiej uroczystości dla
uczczenia obu męczenników. Wiadomo bowiem, iż
tylko w kościołach posiadających autentycznie apro-
bowane relikwie „insignes" świętego kanonizowane-
go i w „Martyrologium rzymskim" wymienionego, wol-
no [było] na cześć tego świętego, w dniu śmierci
jego {...] obchodzić sobie święto „cum ofjicio et
missa”33, zgodnie z rytuałem przepisanym w Mszale
rzymskim39.
Tak więc relikwie otrzymane od Władysława IV
były ze względu na swój charakter kultowy darem
iście „królewskim”, podnoszącym prestiż kościoła i
II. 5. Konfesja św. Bonifacego w kościele Bernar-
dynów na Czerniakowie w Warszawie. Fot. P. Ko-
ziński.
zakonu. Monarcha, zdając sobie sprawę z ich wartości,
nie mógł się początkowo zdecydować, czy kamedułom,
czy też pijarom ma okazać łaskę40, ostatecznie jed-
” Cytat na podstawie: Podróż królewicza Władysława
Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624—1625
w świetle ówczesnych relacji. Oprać. A. PRZYBOŚ, Kraków
s. 327. Obszerny opis dokonanego wówczas na polece-
nie Urbana VIII odszukania szczątków śś. Pryma i Felicja-
na oraz wydania relikwii królewiczowi podaje: [J. A. ZA-
ŁUSKI], Krótka relacya historyczna o męczeństwie śś. oby-
watelów rzymskich Prymusa y Fełicyana..., [Warszawa]
1754, s. 21—25.
33 Zob. NIEDŻWIECKI, o.c., s. 5 oraz Archiwum Pań-
stwowe m.st. Warszawy, Teki Przyborowskiego, t. VII, s.
68.
31 Zob. np. E. WASSENBERG, Gestorum gloriosisslmi
nc inuectlssiml Vladislai IV Polonlae et Sueciae regls...,
Cz- 1, Gedani 1643, s. 200.
35 Sprawa ta nie przedstawia się jasno, poszczególne
bowiem opracowania zazwyczaj podają rozbieżne infor-
macje na temat umiejscowienia relikwii śś. Pryma i Feli-
cjana (najczęściej wymieniane są: Lifege i Salzburg, także
Stein, Agen). Por. m.in. Acta sanctorum .... o.c., s. 150—152;
— [A. ROGALSKI], Żywoty świętych pańskich, męczen-
ników i ojców kościoła, t. III, Warszawa 1842, s. 45; — G.
KAFTAL, Saints in Italian Art. Iconography of Salnts in
Central and South Italian Schools of Painting, Florence
1965, szp. 940, s. v.: Primus and Fellclanus; — SCHUTZ,
o.c., szp. 224. Żadna z tych pozycji nie wspomina natomiast
o papieskiej donacji dla Władysława Wazy.
’• Zob. ZAŁUSKI, o.c., s. 26 i nast.
” H. K., Relikwie [w:] Encyklopedia kościelna. Pod red.
M. NOWODWORSKIEGO, t. XXIII, Warszawa 1899, s. 283.
Zob. także NOWOWIEJSKI, o.c., t. IV, cz. 2, Płock 1916,
s. 386—387.
33 H. K., o.c., s. 284.
39 Według Mszału rzymskiego obu męczennikom przy-
sługuje tak zwane święto proste — simplez.
40 Pierwszy rektor warszawskiego konwentu pisał: Ciała
świętych mamy dzięki niemu [tj. sekretarzowi królewskie-
mu, kanonikowi Lodoyico Fantoniemu], ponieważ Jego Kró-
lewska Mość nie byt zdecydowany, czy kamedułom czy
nam [je podarować], a on przeważył tutaj. List H. Orsel-
lego z dn. 20 XI 1642 r. [w:] Epistulae ad S. Josephum Ca-
lasanctium..., o.c., s. 982.
51