DOI Artikel:
Mączyński, Ryszard: Warszawska konfesia rzymskich me̜czenników
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0053
RYSZARD MĄCZYŃSKI
WARSZAWSKA KONFESJA RZYMSKICH MĘCZENNIKÓW*
Dotychczas nie zwrócono uwagi na interesujące
dzieło, jakim jest ołtarz główny kościoła parafialnego
w Słomczynie, odznaczający się nie tylko swoistą
strukturą, ale i wysoką klasą artystyczną. Stan ba-
dań ogranicza się do jednozdaniowej wzmianki w
Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce: Ołtarz główny
przeniesiony z kościoła pijarów w Warszawie, regen-
cyjny 2. ćw. w. XVIII, o formie baldachimu wsparte-
go na czterech kolumnach, z krucyfiksem z tegoż
czasu oraz rzeźbami Matki Boskiej, śś. Jana i Marii
Magdaleny z w. XIX, tabernakulum współczesne oł-
tarzowi1.
Nader skromne ustalenia na temat zabytku skła-
niają do postawienia pytań zasadniczych. Kiedy i
gdzie powstał Słomczyński ołtarz? Kto był jego twór-
cą? A przede wszystkim: dlaczego zastosowano takie
właśnie rozwiązanie architektoniczne? Brak jakich-
kolwiek pisanych źródeł sprawia, iż wszelkie docie-
kania opierać się muszą na analizie zachowanego
dzieła i materiale porównawczym.
Ołtarz jest drewniany, polichromowany, o formie
baldachimowego cyborium założonego na planie pro-
stokąta (ił. I)2. Za usytuowaną na dwustopniowym
podwyższeniu mensą znajduje się nadbudowany na
cokole piedestał, stanowiący podstawę dla przedsta-
wienia rzeźbiarskiego. Właściwe retabulum składa
się z czterech kompozytowych kolumn na wysokich
cokołach, dostawionych po bokach mensy i postu-
mentu, podtrzymujących baldachim: belkowanie lek-
ko wyłamane nad podporami, nakryte cebulastym,
przysadzistym hełmem.
Do frontowej ściany piedestału umocowano glorię
z adorowanym przez aniołki hierogramem Chrystusa
(ił. 27). Na postumencie umieszczona została grupa
figur: Jezus na krzyżu oraz Matka Boska, św. Jan
i św. Maria Magdalena (il. 32). W podniebiu balda-
chimu znajduje się Gołąb, a na szczycie hełmu statua
Chrystusa Zmartwychwstałego (il. 25). Dekoracji rzeź-
biarskiej dopełniają cztery pary symetrycznie usytuo-
wanych aniołków, unoszących przy kolumnach festo-
ny, adorujących na tle fryzu tarczę słoneczną z litera-
mi IHS, siedzących na gzymsie i klęczących na hełmie
(il. 29).
Antependium zdobią trzy płyciny, w środkowej na
tle ukośnej kraty wyobrażono przedmioty związane
z liturgią mszy, w bocznych motywy roślinne. Płyci-
ny cokołów kolumn, poziome pasy u podstawy postu-
mentu oraz partie fryzu nad kolumnami wypełnia
ornament regencyjny (il. 18, 19, 20). Do krawędzi
architrawu przymocowano lambrekin, a festony kwia-
towe dekorują hełm i zwieszają się z fryzu.
• Niniejszy artykuł jest skróconą wersją rozprawy ma-
gisterskiej, napisanej pod kierunkiem Prot, dr Mariusza
Karpowicza, obronionej w Instytucie Historii Sztuki Uni-
wersytetu Warszawskiego w roku 1981. Memu Promotorowi
składam na tym miejscu serdeczne podziękowanie za
■wszechstronną pomoc i życzliwe orędownictwo. Wdzięcz-
ność winien jestem również Pani dr Barbarze Wolff-Ło-
zińskiej za wnikliwe uwagi, które pomogły mi w zredago-
waniu ostatecznego brzmienia tekstu.
1 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. X, woj. war-
szawskie, z. 14, powiat piaseczyński, oprać. E. ŻYŁKO i D.
KACZMARZYK, Warszawa 1962, s. 30—31.
2 Ogólnie przyjęty w literaturze naukowej termin: „cy-
borium”, odnoszący się do konstrukcji złożonej z podpór i
zadaszenia — baldachimu (zob. np: Cyborium — 1 [w:]
Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Pod red. S. KO-
ZAKIEWICZA, Warszawa 1976, s. 89—90), stosuję z dodat-
kowym kwalifikatorem: „baldachimowe”, w celu bardziej
precyzyjnego określenia typu struktury architektonicznej.
Nie jest to bynajmniej tautologia, bowiem obok cyboriów
baldachimowych istnieją cyboria bezbaldachimowe, a także
formy pośrednie. Zagadnienie to zostanie nieco szerzej
poruszone w dalszej części rozprawy.
45
WARSZAWSKA KONFESJA RZYMSKICH MĘCZENNIKÓW*
Dotychczas nie zwrócono uwagi na interesujące
dzieło, jakim jest ołtarz główny kościoła parafialnego
w Słomczynie, odznaczający się nie tylko swoistą
strukturą, ale i wysoką klasą artystyczną. Stan ba-
dań ogranicza się do jednozdaniowej wzmianki w
Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce: Ołtarz główny
przeniesiony z kościoła pijarów w Warszawie, regen-
cyjny 2. ćw. w. XVIII, o formie baldachimu wsparte-
go na czterech kolumnach, z krucyfiksem z tegoż
czasu oraz rzeźbami Matki Boskiej, śś. Jana i Marii
Magdaleny z w. XIX, tabernakulum współczesne oł-
tarzowi1.
Nader skromne ustalenia na temat zabytku skła-
niają do postawienia pytań zasadniczych. Kiedy i
gdzie powstał Słomczyński ołtarz? Kto był jego twór-
cą? A przede wszystkim: dlaczego zastosowano takie
właśnie rozwiązanie architektoniczne? Brak jakich-
kolwiek pisanych źródeł sprawia, iż wszelkie docie-
kania opierać się muszą na analizie zachowanego
dzieła i materiale porównawczym.
Ołtarz jest drewniany, polichromowany, o formie
baldachimowego cyborium założonego na planie pro-
stokąta (ił. I)2. Za usytuowaną na dwustopniowym
podwyższeniu mensą znajduje się nadbudowany na
cokole piedestał, stanowiący podstawę dla przedsta-
wienia rzeźbiarskiego. Właściwe retabulum składa
się z czterech kompozytowych kolumn na wysokich
cokołach, dostawionych po bokach mensy i postu-
mentu, podtrzymujących baldachim: belkowanie lek-
ko wyłamane nad podporami, nakryte cebulastym,
przysadzistym hełmem.
Do frontowej ściany piedestału umocowano glorię
z adorowanym przez aniołki hierogramem Chrystusa
(ił. 27). Na postumencie umieszczona została grupa
figur: Jezus na krzyżu oraz Matka Boska, św. Jan
i św. Maria Magdalena (il. 32). W podniebiu balda-
chimu znajduje się Gołąb, a na szczycie hełmu statua
Chrystusa Zmartwychwstałego (il. 25). Dekoracji rzeź-
biarskiej dopełniają cztery pary symetrycznie usytuo-
wanych aniołków, unoszących przy kolumnach festo-
ny, adorujących na tle fryzu tarczę słoneczną z litera-
mi IHS, siedzących na gzymsie i klęczących na hełmie
(il. 29).
Antependium zdobią trzy płyciny, w środkowej na
tle ukośnej kraty wyobrażono przedmioty związane
z liturgią mszy, w bocznych motywy roślinne. Płyci-
ny cokołów kolumn, poziome pasy u podstawy postu-
mentu oraz partie fryzu nad kolumnami wypełnia
ornament regencyjny (il. 18, 19, 20). Do krawędzi
architrawu przymocowano lambrekin, a festony kwia-
towe dekorują hełm i zwieszają się z fryzu.
• Niniejszy artykuł jest skróconą wersją rozprawy ma-
gisterskiej, napisanej pod kierunkiem Prot, dr Mariusza
Karpowicza, obronionej w Instytucie Historii Sztuki Uni-
wersytetu Warszawskiego w roku 1981. Memu Promotorowi
składam na tym miejscu serdeczne podziękowanie za
■wszechstronną pomoc i życzliwe orędownictwo. Wdzięcz-
ność winien jestem również Pani dr Barbarze Wolff-Ło-
zińskiej za wnikliwe uwagi, które pomogły mi w zredago-
waniu ostatecznego brzmienia tekstu.
1 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. X, woj. war-
szawskie, z. 14, powiat piaseczyński, oprać. E. ŻYŁKO i D.
KACZMARZYK, Warszawa 1962, s. 30—31.
2 Ogólnie przyjęty w literaturze naukowej termin: „cy-
borium”, odnoszący się do konstrukcji złożonej z podpór i
zadaszenia — baldachimu (zob. np: Cyborium — 1 [w:]
Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Pod red. S. KO-
ZAKIEWICZA, Warszawa 1976, s. 89—90), stosuję z dodat-
kowym kwalifikatorem: „baldachimowe”, w celu bardziej
precyzyjnego określenia typu struktury architektonicznej.
Nie jest to bynajmniej tautologia, bowiem obok cyboriów
baldachimowych istnieją cyboria bezbaldachimowe, a także
formy pośrednie. Zagadnienie to zostanie nieco szerzej
poruszone w dalszej części rozprawy.
45