DOI article:
Polanowska, Jolanta: W Paryżu, Rzymie i w Wielkopolsce: Listy Marcelego Karjewskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0285
JOLANTA POLANOWSKA
W PARYŻU, RZYMIE I W WIELKOPOLSCE. LISTY MARCELEGO
KRAJEWSKIEGO
Korespondencja mało znanego malarza Marcelego Kra-
jewskiego, na którą natrafiłam przy opracowaniu jego bio-
gramu do Słownika artystów polskich1, pozwala poznać do-
kładniej nie tylko koleje jego życia, ale też kontakty z kilkoma
polskimi artystami, na które już zwrócił uwagę Ferdynand
Hoesick: Serdecznie zaprzyjaźniony z Grottgerem, w zażyłych
stosunkach z Matejką, z Rodakowskim, z Siemiradzkim, Kra-
jewski ma o nich do opowiedzenia wiele ciekawych szczegółów...2.
Naświetlenie tych przyjaźni wydaje się przydatne także do
dalszych poszukiwań zarówno listów, jak i obrazów Kra-
jewskiego, bez znajomości których trudno obecnie o peł-
niejszą analizę jego twórczości.
Marceli Jan Chrzciciel Andrzej Krajewski herbu Jasień-
czyk urodził się 18 czerwca 1840 wo wsi Rudenka kolo Leska,
należącej do jego rodziców Nikacego i Albiny z Jordanów
Krajewskich3. Po nauce w lwowskiej Akademii Technicznej
rozpoczął studia na politecluuce wiedeńskiej. Za namową
poznanego w Wiedniu Grottgera porzucił je, i w październiku
1860 wstąpił do „szkoły przygotowawczej” (Vorbereitungs-
schule) tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych4. Po kilku
miesiącach jego ojciec, przeciwny studiom artystycznym,
wezwał go do domu i oddal na praktykę do Tyczyna koło
Rzeszowa. Tam Marceli przebywał do wybuchu powstania
styczniowego, w którym wziął udział5. W końcu 1864, jako
adiutant pułkownika Wojciecha Komorowskiego, udał się
wraz z nim do Grazu, a potem do Wiednia, gdzie zatrzymał
się w domu Grottgera. Ten ponownie radził mu podjąć studia
artystyczne, jednak Krajewski podążył wraz z swym do-
wódcą do Francji. Przypuszczalnie w 1866 r., po prawie dwóch
latach pracy w oddziale rysunkowym biura kolejowego
w Bordeaux, przeniósł się do Paryża6 i wstąpił do pracowni
Felisa Henri Giacomottiego. W styczniu 1867 odwiedził go
niedawno przybyły do Paryża Grottger. Zaprzyjaźnili się
jeszcze bardziej. Krajewski rysował w jego pracowni (il. 1, 2),
a od września, gdy Artur zachorował, opiekował się nim,
prowadził jego korespondencję i zabiegał o sprzedanie jego
prac. W końcu października wywiózł go do Pau, a około 6
grudnia dalej na południe do Amełie-les-Bains, gdzie 13 grud-
nia Grottger zmarł.
Zaginiony dziennik Krajewskiego, jego wspomnienia i listy
z tego okresu stały się źródłami do poświęconych Grottgerowi
opracowań Alfreda Szczepańskiego, Antoniego Potockiego,
Ferdynanda Hoesicka, oraz Maryli Wolskiej i Michała Pawli-
kowskiego. Dwoje ostatnich, autorzy Arthura i Wandy,
oparli się na korespondencji Krajewskiego przechowywanej
obecnie w Archiwum Pawlikowskich w Zakopanem. Zespół
* Serdecznie dziękuję wszystkim osobom, które okazały mi życzliwość
i pomoc w przygotowaniu niniejszego artykułu oraz udostępniły mi swoje
prace i archiwa, a zwłaszcza księdzu Mieczysławowi Kociubińskiomu,
doktorowi Witoldowi Paryskiemu, Janowi de Puget-Puszet, profesorowi
Andrzejowi Byszkiewiczowi, profesorowi Jackowi Woźniakowskiemu
1 mecenasowi Zbigniewowi Zalewskiemu. Przyjęte skróty nazw archiwów
i bibliotek przechowujących korespondencję Krajewskiego: AJP-P (Archi-
wum Jana de Puget-Puszet, Warszawa), AP (Archiwum Pawlikowskich,
Zakopane), AZ (Archiwum Zamkowe, Montrćsor), BIS (Biblioteka Insty-
tutu Sztuki PAN), BJ (Biblioteka Jagiellońska), BK (Biblioteka Kórnicka
PAN), BN (Biblioteka Narodowa), BO (Biblioteka Zakładu Nar. im.
Ossolińskich), BPAN (Biblioteka PAN, Kraków), MNK (Muzeum Naro-
dowe w Krakowie, Oddział „Dom Matejki”), MNW (Muzeum Narodowe
w Warszawie, Dział Dokumentacji: Korespondencja Antoniego Madej-
skiego).
1 Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, malarze,
rzeźbiarze, graficy, t. I, Wrocław 198G. Tamże obszerniejsza faktografia
i bibliografia. Odnaleziono łącznie 169 listów, kart i telegramów Kra-
jewskiego.
2 F. HOESICK, Artur Grottger i Marceli Krajewski 1861—1867.
Przewodnik naukowy i literacki, 1912, s. 21. W cytowanych fragmentach
listów Krajewskiego usunięto rażące błędy ortograficzne, zachowując
archaizmy oraz osobliwości składni i interpunkcji.
3 M. KOCIUBIŃSKI, Metryka rodziny Krajewskich z Rudenki z lat
1838—1845, mps w materiałach Słownika artystów polskich, Instytut
Sztuki PAN. Koligacje rodziny por. A. BONIECKI, Herbarz polski, t. 12,
Warszawa 1908, s. 150.
4 Biblioteka PAN, Kraków, 2170; — A. HAJDECKI, Pestigia arti-
ficum Polonorum Piennensia, cz. 2, Polacy w Akademii Sztuk Pięknych
Wiedeńskiej od r. 1726 do 1880, poz. 312.
5 O jego powstańczych losach por. HOESICK, o.c., s. 23—25.
6 W 1867 mieszkał przy rue Vavin, 1868 — rue des Saints Pferes 67,
1869 — rue de Sćyres 79, 1870 — rue de Rennes 76, ten adres podały
katalogi Salonów jeszcze w 1872 i 1874.
275
W PARYŻU, RZYMIE I W WIELKOPOLSCE. LISTY MARCELEGO
KRAJEWSKIEGO
Korespondencja mało znanego malarza Marcelego Kra-
jewskiego, na którą natrafiłam przy opracowaniu jego bio-
gramu do Słownika artystów polskich1, pozwala poznać do-
kładniej nie tylko koleje jego życia, ale też kontakty z kilkoma
polskimi artystami, na które już zwrócił uwagę Ferdynand
Hoesick: Serdecznie zaprzyjaźniony z Grottgerem, w zażyłych
stosunkach z Matejką, z Rodakowskim, z Siemiradzkim, Kra-
jewski ma o nich do opowiedzenia wiele ciekawych szczegółów...2.
Naświetlenie tych przyjaźni wydaje się przydatne także do
dalszych poszukiwań zarówno listów, jak i obrazów Kra-
jewskiego, bez znajomości których trudno obecnie o peł-
niejszą analizę jego twórczości.
Marceli Jan Chrzciciel Andrzej Krajewski herbu Jasień-
czyk urodził się 18 czerwca 1840 wo wsi Rudenka kolo Leska,
należącej do jego rodziców Nikacego i Albiny z Jordanów
Krajewskich3. Po nauce w lwowskiej Akademii Technicznej
rozpoczął studia na politecluuce wiedeńskiej. Za namową
poznanego w Wiedniu Grottgera porzucił je, i w październiku
1860 wstąpił do „szkoły przygotowawczej” (Vorbereitungs-
schule) tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych4. Po kilku
miesiącach jego ojciec, przeciwny studiom artystycznym,
wezwał go do domu i oddal na praktykę do Tyczyna koło
Rzeszowa. Tam Marceli przebywał do wybuchu powstania
styczniowego, w którym wziął udział5. W końcu 1864, jako
adiutant pułkownika Wojciecha Komorowskiego, udał się
wraz z nim do Grazu, a potem do Wiednia, gdzie zatrzymał
się w domu Grottgera. Ten ponownie radził mu podjąć studia
artystyczne, jednak Krajewski podążył wraz z swym do-
wódcą do Francji. Przypuszczalnie w 1866 r., po prawie dwóch
latach pracy w oddziale rysunkowym biura kolejowego
w Bordeaux, przeniósł się do Paryża6 i wstąpił do pracowni
Felisa Henri Giacomottiego. W styczniu 1867 odwiedził go
niedawno przybyły do Paryża Grottger. Zaprzyjaźnili się
jeszcze bardziej. Krajewski rysował w jego pracowni (il. 1, 2),
a od września, gdy Artur zachorował, opiekował się nim,
prowadził jego korespondencję i zabiegał o sprzedanie jego
prac. W końcu października wywiózł go do Pau, a około 6
grudnia dalej na południe do Amełie-les-Bains, gdzie 13 grud-
nia Grottger zmarł.
Zaginiony dziennik Krajewskiego, jego wspomnienia i listy
z tego okresu stały się źródłami do poświęconych Grottgerowi
opracowań Alfreda Szczepańskiego, Antoniego Potockiego,
Ferdynanda Hoesicka, oraz Maryli Wolskiej i Michała Pawli-
kowskiego. Dwoje ostatnich, autorzy Arthura i Wandy,
oparli się na korespondencji Krajewskiego przechowywanej
obecnie w Archiwum Pawlikowskich w Zakopanem. Zespół
* Serdecznie dziękuję wszystkim osobom, które okazały mi życzliwość
i pomoc w przygotowaniu niniejszego artykułu oraz udostępniły mi swoje
prace i archiwa, a zwłaszcza księdzu Mieczysławowi Kociubińskiomu,
doktorowi Witoldowi Paryskiemu, Janowi de Puget-Puszet, profesorowi
Andrzejowi Byszkiewiczowi, profesorowi Jackowi Woźniakowskiemu
1 mecenasowi Zbigniewowi Zalewskiemu. Przyjęte skróty nazw archiwów
i bibliotek przechowujących korespondencję Krajewskiego: AJP-P (Archi-
wum Jana de Puget-Puszet, Warszawa), AP (Archiwum Pawlikowskich,
Zakopane), AZ (Archiwum Zamkowe, Montrćsor), BIS (Biblioteka Insty-
tutu Sztuki PAN), BJ (Biblioteka Jagiellońska), BK (Biblioteka Kórnicka
PAN), BN (Biblioteka Narodowa), BO (Biblioteka Zakładu Nar. im.
Ossolińskich), BPAN (Biblioteka PAN, Kraków), MNK (Muzeum Naro-
dowe w Krakowie, Oddział „Dom Matejki”), MNW (Muzeum Narodowe
w Warszawie, Dział Dokumentacji: Korespondencja Antoniego Madej-
skiego).
1 Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, malarze,
rzeźbiarze, graficy, t. I, Wrocław 198G. Tamże obszerniejsza faktografia
i bibliografia. Odnaleziono łącznie 169 listów, kart i telegramów Kra-
jewskiego.
2 F. HOESICK, Artur Grottger i Marceli Krajewski 1861—1867.
Przewodnik naukowy i literacki, 1912, s. 21. W cytowanych fragmentach
listów Krajewskiego usunięto rażące błędy ortograficzne, zachowując
archaizmy oraz osobliwości składni i interpunkcji.
3 M. KOCIUBIŃSKI, Metryka rodziny Krajewskich z Rudenki z lat
1838—1845, mps w materiałach Słownika artystów polskich, Instytut
Sztuki PAN. Koligacje rodziny por. A. BONIECKI, Herbarz polski, t. 12,
Warszawa 1908, s. 150.
4 Biblioteka PAN, Kraków, 2170; — A. HAJDECKI, Pestigia arti-
ficum Polonorum Piennensia, cz. 2, Polacy w Akademii Sztuk Pięknych
Wiedeńskiej od r. 1726 do 1880, poz. 312.
5 O jego powstańczych losach por. HOESICK, o.c., s. 23—25.
6 W 1867 mieszkał przy rue Vavin, 1868 — rue des Saints Pferes 67,
1869 — rue de Sćyres 79, 1870 — rue de Rennes 76, ten adres podały
katalogi Salonów jeszcze w 1872 i 1874.
275