DOI Artikel:
Komunikaty
DOI Artikel:Komorowski, Waldemar: Czy Ferdynand Nax przebudowywał krakowska̜ rezydencje̜ Urszuli De̜bińskiej?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0340
Waldemar Komorowski
CZY FERDYNAND NAX PRZEBUDOWYWAŁ KRAKOWSKĄ
REZYDENCJĘ URSZULI DĘBIŃSKIEJ?
Jednymi z najwcześniejszych budowli neoklasycznych
w Krakowie są dwa pałace miejskie należące niegdyś do
rodziny Wodzickich1. Pierwszy z nich, zbudowany w latach
1777—1783, znajduje się na rogu Rynku Głównego i ulicy
Brackiej (il. 1), drugi, wzniesiony ok. 1780 r.| położony jest
przy ul. św. Jana2. Mniej więcej w tym samym czasie co
wymienione budowle powstał pałac trzeci — należący niegdyś
do Urszuli Dębińskiej, starościny wolbromskiej, usytuowany
przy skrzyżowaniu ulic Sławkowskiej i L. Solskiego. O wszyst-
kich trzech pałacach wspomina Emanuel Murray w swym
Opisaniu Krakowa z 1787 r.: ... pałac starosty krakowskiego
[Eliasza Wodzickiego — Rynek Gl. 20] jest cale dzisiejszym
gustem stawiony i podobno najpiękniejszy w całym mieście,
wyjąwszy pałac starościny Olbromskiej na
II. 1. Elewacja dawnego pałacu Wodzickich na rogu Rynku Gł.
i ul. Brackiej w Krakowie, 1777—1783. Fot. J. Gajdziński
ulicy Sławkowskiej (podkr. aut.) i starosty Grzy-
bowskiego na ulicy ś. Jana, które nowo budowane architekturą
i rzeźbą swoją wszystkie wyliczone przechodzą3.
O ile pałace Wodzickich, zachowane do dzisiaj bez więk-
szych zmian, omawiane są często w literaturze, o tyle kra-
kowska rezydencja Dębińskiej, przebudowana gruntownie
w połowie lat siedemdziesiątych XIX w., jest nieznana. Nie
zachowały się bowiem plany ani widoki tego pałacu, a frag-
mentaryczne zapiski archiwalne nie pozwalają na pełną,
teoretyczną rekonstrukcję budynku. Nieco więcej wiadomości
wnoszą wyniki badań architektonicznych przeprowadzonych
w 1983 r.4. W oparciu o dane archiwalne stwierdzić można,
że nowa rezydencja Dębińskiej powstała w wyniku moder-
nizacji mieszczańskiej kamienicy, którą wzniesiono jeszcze
w XIV w. i potem wielokrotnie przebudowywano. Neokla-
syczna adaptacja ograniczyła się do zmiany wewnętrznego
układu komunikacyjnego, wyburzenia niektórych ścian
i wprowadzenia nowej dekoracji do wnętrz i na elewację.
Tego typu innowacje często stosowano w czasie przebudowy
krakowskich kamienic na pałace arystokratyczne — kiedy
to, zachowując substancję starszych murów, skupiano się
w pracach modernizacyjnych na wprowadzeniu stylowej
dekoracji, tuszującej i korygującej poprzednie układy kom-
pozycyjne. Pałac Dębińskiej był budynkiem jednopiętrowym
o skomplikowanym rzucie (co wynikało z wielokrotnych
zmian układu w okresach wcześniejszych), zwróconym
główną, czteroosiową elewacją do ulicy Sławkowskiej. Jak
wyglądała dekoracja elewacji •— możemy się tylko domyślać,
analizując pisma krakowskiego urzędu budowlanego, skiero-
wano w 1815 i 1816 r. do właścicielki w związku ze złym
stanem budynku. Żądano w nich podjęcia niezbędnych przed-
sięwzięć dla zapobieżenia upadkowi grożącej Balustradzie na
której Figury stoją5 [...] gdyż cala Balustrada [...] już od belków
odstała, Słupy pogniły i cała ściana wraz z Galerią i Figurami
nad nią stojącemi przy najmniejszym otrzęsieniu [...] zwalić
się musi6. To drobno wzmianki pozwalają twierdzić, że ele-
wacja zwieńczona była „balustradą”, na której ustawiono
„figury” — być może w taki sposób jak na pałacu Wodzickich
1 J. BIENIARZÓWNA, J.M. MAŁECKI, Dzieje Krakowa, t. 2,
Kraków w wiekach XVI—XVIII, Kraków 1984, s. 495.
2 M. JAROSŁAWIECKA-GĄSIOROWSKA, Architektura neoklasyczna
w Krakowie, „Rocznik Krakowski” XXIV, Kraków 1933, s. 124 i 129.
3 K. ESTREICHER, Emanuela Murraya „Opisanie Krakowa” a li-
teratura o Krakowie i Plan Kollątajoicski, „Rocznik Krakowski” XLVIII,
Kraków 1977, s. 124.
4 W artykule niniejszym wykorzystano materiały zebrane w eksperty-
zie konserwatorskiej „Grand Hotelu” (cz. 1), w skład którego wchodzi
dawny pałac Dębińskiej, wykonanej w 1983 r. przez zespół w składzie
Waldemar Komorowski, Anna Kupczyńska, Marek Łukacz (mps w archi-
wum Wydziału Ochrony Zabytków Urzędu Miasta Krakowa).
5 Akta Budownictwa Miejskiego w Archiwum Państwowym w Kra-
kowie (cyt. dalej ABM), Dz. I, 1. sp. 276, dok. nr 7 z dn. 12 IV 1816 r.
6 Ibidem, dok. nr 4 z 6 VIII1815 r.
330
CZY FERDYNAND NAX PRZEBUDOWYWAŁ KRAKOWSKĄ
REZYDENCJĘ URSZULI DĘBIŃSKIEJ?
Jednymi z najwcześniejszych budowli neoklasycznych
w Krakowie są dwa pałace miejskie należące niegdyś do
rodziny Wodzickich1. Pierwszy z nich, zbudowany w latach
1777—1783, znajduje się na rogu Rynku Głównego i ulicy
Brackiej (il. 1), drugi, wzniesiony ok. 1780 r.| położony jest
przy ul. św. Jana2. Mniej więcej w tym samym czasie co
wymienione budowle powstał pałac trzeci — należący niegdyś
do Urszuli Dębińskiej, starościny wolbromskiej, usytuowany
przy skrzyżowaniu ulic Sławkowskiej i L. Solskiego. O wszyst-
kich trzech pałacach wspomina Emanuel Murray w swym
Opisaniu Krakowa z 1787 r.: ... pałac starosty krakowskiego
[Eliasza Wodzickiego — Rynek Gl. 20] jest cale dzisiejszym
gustem stawiony i podobno najpiękniejszy w całym mieście,
wyjąwszy pałac starościny Olbromskiej na
II. 1. Elewacja dawnego pałacu Wodzickich na rogu Rynku Gł.
i ul. Brackiej w Krakowie, 1777—1783. Fot. J. Gajdziński
ulicy Sławkowskiej (podkr. aut.) i starosty Grzy-
bowskiego na ulicy ś. Jana, które nowo budowane architekturą
i rzeźbą swoją wszystkie wyliczone przechodzą3.
O ile pałace Wodzickich, zachowane do dzisiaj bez więk-
szych zmian, omawiane są często w literaturze, o tyle kra-
kowska rezydencja Dębińskiej, przebudowana gruntownie
w połowie lat siedemdziesiątych XIX w., jest nieznana. Nie
zachowały się bowiem plany ani widoki tego pałacu, a frag-
mentaryczne zapiski archiwalne nie pozwalają na pełną,
teoretyczną rekonstrukcję budynku. Nieco więcej wiadomości
wnoszą wyniki badań architektonicznych przeprowadzonych
w 1983 r.4. W oparciu o dane archiwalne stwierdzić można,
że nowa rezydencja Dębińskiej powstała w wyniku moder-
nizacji mieszczańskiej kamienicy, którą wzniesiono jeszcze
w XIV w. i potem wielokrotnie przebudowywano. Neokla-
syczna adaptacja ograniczyła się do zmiany wewnętrznego
układu komunikacyjnego, wyburzenia niektórych ścian
i wprowadzenia nowej dekoracji do wnętrz i na elewację.
Tego typu innowacje często stosowano w czasie przebudowy
krakowskich kamienic na pałace arystokratyczne — kiedy
to, zachowując substancję starszych murów, skupiano się
w pracach modernizacyjnych na wprowadzeniu stylowej
dekoracji, tuszującej i korygującej poprzednie układy kom-
pozycyjne. Pałac Dębińskiej był budynkiem jednopiętrowym
o skomplikowanym rzucie (co wynikało z wielokrotnych
zmian układu w okresach wcześniejszych), zwróconym
główną, czteroosiową elewacją do ulicy Sławkowskiej. Jak
wyglądała dekoracja elewacji •— możemy się tylko domyślać,
analizując pisma krakowskiego urzędu budowlanego, skiero-
wano w 1815 i 1816 r. do właścicielki w związku ze złym
stanem budynku. Żądano w nich podjęcia niezbędnych przed-
sięwzięć dla zapobieżenia upadkowi grożącej Balustradzie na
której Figury stoją5 [...] gdyż cala Balustrada [...] już od belków
odstała, Słupy pogniły i cała ściana wraz z Galerią i Figurami
nad nią stojącemi przy najmniejszym otrzęsieniu [...] zwalić
się musi6. To drobno wzmianki pozwalają twierdzić, że ele-
wacja zwieńczona była „balustradą”, na której ustawiono
„figury” — być może w taki sposób jak na pałacu Wodzickich
1 J. BIENIARZÓWNA, J.M. MAŁECKI, Dzieje Krakowa, t. 2,
Kraków w wiekach XVI—XVIII, Kraków 1984, s. 495.
2 M. JAROSŁAWIECKA-GĄSIOROWSKA, Architektura neoklasyczna
w Krakowie, „Rocznik Krakowski” XXIV, Kraków 1933, s. 124 i 129.
3 K. ESTREICHER, Emanuela Murraya „Opisanie Krakowa” a li-
teratura o Krakowie i Plan Kollątajoicski, „Rocznik Krakowski” XLVIII,
Kraków 1977, s. 124.
4 W artykule niniejszym wykorzystano materiały zebrane w eksperty-
zie konserwatorskiej „Grand Hotelu” (cz. 1), w skład którego wchodzi
dawny pałac Dębińskiej, wykonanej w 1983 r. przez zespół w składzie
Waldemar Komorowski, Anna Kupczyńska, Marek Łukacz (mps w archi-
wum Wydziału Ochrony Zabytków Urzędu Miasta Krakowa).
5 Akta Budownictwa Miejskiego w Archiwum Państwowym w Kra-
kowie (cyt. dalej ABM), Dz. I, 1. sp. 276, dok. nr 7 z dn. 12 IV 1816 r.
6 Ibidem, dok. nr 4 z 6 VIII1815 r.
330