Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (47.1985)

KRONIKA

SPOTKANIA ROGALIŃSKIE V (12—13

X 1984 CZERNIEJEWO K/POZNANIA)

W dniach 12—13 października 1984 roku odbyło
się kolejne, piąte seminarium z serii Spotkań Roga-
lińskich, organizowanych przez Poznański Oddział
Stowarzyszenia Historyków Sztuki, poświęcone tema-
tyce Gesamtkunstwerku. Seminarium, podobnie jak
w poprzednim roku, gościło w Czerniejewie (z po-
wodu prac remontowych w pałacu rogalińskim);
uczestniczyły dwadzieścia dwie osoby.
Referaty wygłosili: Witold Krassowski, Elżbieta
Gieysztor-Miłobędzka, Janos Brendel, Krystyna Wi-
nowicz, Elżbieta Jasińska, Jeremi Tadeusz Królikow-
ski, a Maria Poprzęcka podzieliła się uwagami o wy-
stawie Der Hang zum Gesamtkunstwerk zorganizo-
wanej w Wiedniu w 1983 roku. Przedstawiła ona rów-
nież tekst nieobecnego na seminarium Sergiusza Mi-
chalskiego — recenzję tejże wystawy (druk: „Biul.
Hist. Sztuki” XLVI, 1984, nr 1, s. 57—60).
Witold Krassowski w referacie zatytułowanym
Gesamtkunstwerk czy Gesamtkunstwerki ujawnił ist-
nienie idei Gesamtkunstwerku w polskiej myśli
o kulturze koncentrując się na koncepcji sztuki Ma-
tuszewskiego, w której współdziałanie różnych ga-
tunków sztuki (głównie malarstwa i architektury)
zostało silnie zaakcentowane. Krassowski podkreślił
wagę Soboru Trydenckiego z punktu widzenia inte-
resującego nas problemu. Odejście od platonizmu do
Arystotelesa miało wyjątkowe znaczenie dla kształ-
towania się programu funkcjonowania kościoła
barokowego, w którym referent widział rozkwit idei
Gesamtkunstwerku. Krassowski wyróżnił dwa typy
Gesamtkunstwerku: aktywny i pasywny — z tej
perspektywy przeciwstawiał architekturę sakralną
epoki renesansu i baroku.
Elżbieta Gieysztor-Miłobędzka w obszernym teo-
retycznym wprowadzeniu do referatu zatytułowanego
Gesamtkunstwerk a barokowe wnętrza kościelne
wskazała elementy określające kształtowanie się kon-
cepcji barokowego wnętrza architektury sakralnej,
które doprowadziły do intencjonalnego połączenia
różnych sztuk, do powstania barokowego Gesamt-
kunstwerku. Rola teatru, teoria widowiskowości,
zrównoważony udział różnych gałęzi sztuki a zara-
zem połączenie ich w jedną całość, oto niektóre ele-
menty kształtujące barokowy Gesamtkunstwerk. Li-
turgia odgrywała wyjątkową rolę jako wyższy po-
ziom scalenia dzieła. Barokowy Gesamtkunstwerk,
nastawiony na funkcję pozaartystyczną, dążył do uję-
cia świata w kategoriach metafizycznych. Liczne
przykłady polskich i europejskich wnętrz kościołów
barokowych ilustrowały tę wypowiedź.
Janos Brendel wygłosił referat pod tytułem Wąt-
pliwości wokół pojęcia „Gesamtkunstwerk”. Autor

w swym wystąpieniu wskazał na brak precyzyjnego
określenia pojęcia Gesamtkunstwerk, na używanie go
raczej intencjonalnie, co w praktyce naukowej pocią-
ga za sobą znaczną swobodę interpretacyjną. Pojęcie
historyczne, wprowadzone przez Wagnera w połowie
XIX wieku, w historii sztuki bywa odnoszone do
sztuki europejskiej w jej całej rozciągłości czasowej,
od gotyku po różne zjawiska XX wieku. Autor refe-
ratu, dążąc do doprecyzowania pojęcia, skłonny był
ograniczać Gesamtkunstwerk do teorii i różnych zja-
wisk artystycznych XIX i początku XX stulecia,
wskazując na takie elementy konstytuujące Gesam-
tkunstwerk, jak: utopijność, intencja, integracja róż-
nych języków, czasoprzestrzeń, a w końcu dominacja
jednego, organizującego całość języka.
Krystyna Winowicz przedstawiła historyczną ref-
leksję muzykologa w referacie zatytułowanym Wag-
nerowska teoria Gesamtkunstwerku. Autorka ujaw-
niła źródła pojęcia Gesamtkunstwerku w teatrze dra-
matu muzycznego Wagnera. W książce Die Kunst
und die Reuolution, opublikowanej w 1849 roku, Wag-
ner objaśniał koncepcję Gesamtkunstwerku, jako wy-
raz „silnego, piękego i wolnego człowieka”. Wagne-
rowska synteza sztuk realizowana w dramacie mu-
zycznym kładła kres izolowanemu rozumieniu sztuk.
Stapiają się one we wspólnocie. O sile dramatu mu-
zycznego decyduje suma uświadomionych i nieuświa-
domionych wrażeń. W koncepcji Wagnera podstawą
dramatu muzycznego jest tekst poetycki. Referentka
wskazała również na nową konstrukcję dzieła wag-
nerowskiego; kompozytor rezygnując z uwertury za-
stąpił ją wstępem, a samo dzieło zostało zbudowane
z układu motywów przewodnich. Koncepcja Wagnera
nawiązuje do tragedii greckiej jako ideału jedności
sztuk.
Elżbieta Jasińska omawiając wnętrza pałacu
Zamoyskich w Kozłówce — przebudowanego w dru-
giej połowie XIX wieku, a urządzonego przez Augu-
sta Zamoyskiego — zinterpretowała je jako milieu
Gesamtkunstwerk.
Jeremi Tadeusz Królikowski wygłosił referat pod
tytułem Dzieło architektury jako Gesamtkunstwerk,
potencjalność i konkretyzacja. Referent poświęcił
szczególną uwagę percepcji dzieła o charakterze Ge-
samtkunstwerku i pod tym względem analizował Kal-
warię Zebrzydowską.
Angielskie określenie working party wyjątkowo
trafnie oddaje charakter Spotkań Rogalińskich. Prze-
ważającą część programu i tym razem wypełniła
dyskusja inspirowana wygłoszonymi referatami oraz
wystawą wiedeńską. Rzecz znamienna, że jedynie re-
ferat Jasińskiej zaprezentował dziewiętnastowieczną

168