Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (47.1985)

KAZIMIERZ GŁOWACKI

Elita Grosmane, Ventspils kaktólnieki. 17. gs. otrą, puse — 18 sak.
Wydawnictwo „Zinatne” Biga 1981, ss. 139, il. 91 (w tym 10 kolorowych).

ZE STUDIÓW NAD KURLANDZKĄ RZEŹBĄ DREWNIANĄ
2 POŁOWY XVII I POCZĄTKÓW XVIII WIEKU

Łotewskie Towarzystwo Ochrony Przyrody i Za-
bytków opublikowało w ramach popularno-naukowej
serii wydawniczej monograficzny tomik pióra wybit-
nego łotewskiego historyka sztuki — pani Elity Gros-
mane Windawscy mistrzowie rzeźby drewnianej z II
połowy XVII i początków XVIII wieku. Książka ta
zwraca uwagę estetyczną szatą graficzną. Żałować
jednak należy, że tekst wydrukowano wyłącznie w
łotewskiej wersji językowej z pominięciem choćby
najskromniejszego streszczenia w języku szerzej do-
stępnym. Dotkliwym mankamentem jest też brak
lokalizacji obiektów w terenie, uznaliśmy więc za
niezbędne naszkicowanie mapki sytuującej omawiane
w książce zabytki. Wobec doniosłego znaczenia wy-
ników badań Elity Grosmane, wykraczających daleko
poza obszar Łotwy, żałować należy, iż zasygnalizowa-
ne braki edytorskie, choć nieliczne, w istotny jednak
sposób ograniczają zasięg informacji naukowych za-
wartych w tej interesującej pracy.
Wcześniej publikowany dorobek badawczy Elity
Grosmane1, jak i zakres jej obecnych zajęć w Ło-
tewskiej Akademii Nauk dowodzą, iż w najbliższym
kręgu jej zainteresowań pozostaje nadal twórczość
warsztatów i pracowni rzeźbiarskich czynnych w
XVII i XVIII wieku na obszarze dawnego księstwa
kurlandzkiego. Doskonały warsztat naukowy sprawił,
iż Autorka w pracy swej oparła się na własnych,

gruntownych kwerendach archiwalnych, wykorzystu-
jąc dla rozważań stylistycznych solidną i nie uwzględ-
nioną dotychczas tak kompleksowo bazę źródłową.
To z kolei pozwoliło jej na dokonanie szeregu istot-
nych korekt i uzupełnień w odniesieniu do ustaleń
funkcjonujących dotychczas w dziejach łotewskiej
historii sztuki (W. Neumann, P. Campe, E. Abele,
U. Skulme, A. Birzenieks, B. Vipers i in.).
Jak wiadomo, po upadku Zakonu Liwońskiego
i utworzeniu w 1561 r. księstwa kurlandzkiego —
Windawa (Ventspils), jako największy port na tym
terenie, stała się rzeczywistym centrum handlowym
księstwa. Wykorzystując sytuację polityczną ówczes-
nej Europy nękanej wojną trzydziestoletnią (1618—
-—1648), władcy tutejsi postanowili zbudować swą
niezależność ekonomiczną na handlu ziemiopłodami
(zboże), które znajdowały wówczas łatwy zbyt. Dale-
kowzroczność nakazywała jednak troskę o własny
transport morski. Zgodnie z tymi koncepcjami w
1638 r. sprowadzono do Kurlandii niderlandzkich fa-
chowców powierzając im urządzenie w Windawie
stoczni książęcej. Rozkwit miasta przypadł na lata
mądrych rządów księcia Jakuba (1642—1682). Za jego
czasów w Windawie zwodowano czterdzieści cztery
statki wojenne oraz siedemdziesiąt dziewięć handlo-
wych. Stocznia dawała nie tylko zatrudnienie licznej
rzeszy szkutników. Zgodnie z ówczesnym gustem.

1 B. GROSMANE, Ventspils kugu bivetavas koktelnieku
darbiba XVII gs. ostraje puse un XVIII gs. sakuma, „Lat-
vijas PSR Zinatnu Akademijas Vestis”, nr 8 Riga 1976; —
Taż sama, Woprosy izuczenija diejatielnosti riezczikow
werfi Wentspilsa wo wtoroj połowinie XVII i naczale
XVIII wieka [w:] Tiezisy Iskusstwowiedczieskoj Konferen-
cji. Aktualnyje problemy sowrlemiennowo iskusstwa i iskus-

stwowiedienija Estonskoj SSR, Łatwijskoj SSR i Litowskoj
SSR, Talin 1976; — Taż sama, Nowaja atribucja kafedry
cerkwi w Kanadawie, „Pamiatnlki kultury. Nowyje otkry-
tia” Jeżegodnik 1978, Leningrad 1979; — Taż sama, Wo-
prosy izuczienija diejatielnosti riezczikow werfi Wentspilsa
wo wtoroj połowinie XVII i naczale XVIII wieka [w:] Is-
kusstwo Pribałtiki Statii i issledowanija, Tallin 1981.

140