Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (47.1985)

NOTY RECENZYJNE

dyscyplin nauk humanistycznych, zaś szczególne zna-
czenie ma dla historyków sztuki zajmujących się
historią malarstwa, rysunku, grafiki i architektury.
Autor w dziewięciu rozdziałach (zatytułowanych
kolejno: Wieki wczesne, Wieki trzynasty i czternasty,
Piętnasty wiek, Szesnasty wiek itd. do Wiek dwu-
dziesty) opatrzonych interesującymi ilustracjami (nie-
które z nich przedstawiają cenne, lecz rzadko repro-
dukowane dzieła sztuki, jak np. rysunek Thomasa
Sandby (1723—1798), wykonany przy użyc.u camera
obscura, należący do zbiorów Elżbiety II, il. 37; czy
pochodzące z tych samych zbiorów studium Canaletta
z przedstawieniem odbudowy dzwonnicy na Placu
św. Marka w Wenecji, po 1745, il. 34), ukazuje na-
rodziny wynalazku, jego rozwój i zastosowanie, po-
cząwszy od pierwszych teorii filozofów chińskich
z V w. p.n.e. — Mo Ti i Chuong Chou, aż po przy-
rządy grafików XX w. służące do kopiowania rysun-
ków w zmienionej skali, z jednoczesną możliwością
twórczej interwencji i zmian w trakcie powiększania
lub pomniejszania (tzw. Copy-Scanner produkowany
przez firmę Halco-Sunbury Ltd).
W rozdziałach poświęconych stuleciom: piętnaste-
mu, szesnastemu i siedemnastemu, znajduje się nad-
to wybór ilustracji z teoretycznych traktatów tego

czasu, ukazujących zastosowanie camera obscura w
malarstwie, rysunku i teorii perspektywy. Dla histo-
ryków architektury ciekawostką zaś mogą być wzno-
szone w XVIII i XIX wieku w Anglii wieże-obserwa-
toria z umieszczoną na szczycie gigantyczną „camerą
obscurą” (np. wieża w Dumfries zbudowana w 1760 r.
i rozszerzona o obserwatorium w 1836 r., obecnie
muzeum, il. 68).
Hammond zamyka swą pracę bibliografią, która
jest niezwykle cenna dla historyków sztuki zajmują-
cych się relacjami źródłowymi na temat stosowania
tego urządzenia w sztuce. Prócz literatury współczes-
nej (tzn. wydanej po 1945 r.), w bibliografii Hammon-
da gwiazdkami wyróżnione zostały traktaty wydane
drukiem od początku XVI w. do końca XIX w..
uzupełniają one spostrzeżenia znajdujące się w zwar-
tym wykładzie wspomnianej pracy. Właśnie to umie-
jętne połączenie esencjonalnego, a zarazem wartko
i ciekawie pisanego tekstu, z odniesieniami do innych
traktatów i rozpraw współczesnych na temat camera
obscura. czyni książkę Hammonda źródłem inspiracji
dla dalszych prac interdyscyplinarnych.
Dorota Folga-Januszewska

Laszló Emóke, Flemish and Frenćh Tapestries in Hungary, Budapest 1981, ss. 92, ryc. 126,
w tym 20 barwnych.

Tapiserie są to tkaniny artystyczne o jednej osno-
wie ukrytej całkowicie pod różnokolorowymi, gęsto
zbijanymi nićmi wątku, który tworzy barwną płasz-
czyznę kompozycji. Wątek łączy się z osnową zwykle
splotem prostym, rzadziej rządkowym. Te wielobarw-
ne tkaniny, łatwiejsze do wykonania pod względem
technicznym aniżeli kompozycje o wzorach raportu-
jących, wyrabiano już w starożytności. W okresie
późnego średniowiecza wielobarwne kompozycje,
zwykle dużych rozmiarów, z bardzo nieraz złożonymi
Przedstawieniami figuralnymi, stały się eksportową
Produkcją Francji i Niderlandów. Rozpowszechniły
się one we wszystkich krajach europejskich będą-
cych pod wpływami kultury zachodniej. Wielkie ta-
piserie figuralne należą do wyjątkowo cennego do-
robku artystycznego zachodnioeuropejskiej kultury,
dlatego też rejestracja tych zabytków zachowanych
w różnych krajach ma duże znaczenie.

Omawiana książka jest katalogiem sześćdziesięciu
pięciu tapiserii z XV—XVIII wieku znajdujących się
w muzealnych zbiorach węgierskich, a pochodzących
z Flandrii i z Francji. Stanowi ona ważne uzupełnie-
nie podobnych opracowań zbiorów czeskich pióra
J. Blaźkovej i polskich — A. Wasilkowskiej. Zasłużone
wydawnictwo węgierskie „Corvina” słusznie wydało
ten tom po angielsku; jego wartość podnoszą również
ilustracje na dobrym poziomie poligraficznym. Każdy
zabytek pokazano zarówno w całości, jak i w najważ-
niejszych fragmentach.
Tego typu wydawnictwa spełniają zawsze podwój-
ną rolę — będąc zarazem wydawnictwami źródłowy-
mi przeznaczonymi dla specjalistów i albumami po-
pularyzującymi określoną dziedzinę rzemiosła arty-
stycznego. W obszernym wprowadzeniu Autor omawia
technikę produkcji tapiserii, zwanych także nieściśle

157