DOI article:
Krzywka, Łukasz: "Portret dwóch me̜żczyzn": Franciszka Ksawergo Lampiego ze zbiorów wrocławskiego Muszeum Narodowego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0241
ŁUKASZ KRZYWKA
„PORTRET DWÓCH MĘŻCZYZN” FRANCISZKA KSAWEREGO
LAMPIEGO ZE ZBIORÓW WROCŁAWSKIEGO MUZEUM
NARODOWEGO
Podwójny portret znajdujący się we wrocławskim Muzeum
Narodowym zwraca uwagę licznymi anachronizmami w spo-
sobie przedstawienia postaci1. Szczegółowa analiza tego
interesującego obrazu pozwoliła na ustalenie tożsamości obu
sportretowanych mężów.
Ukazany na pierwszym planie siedzący mężczyzna ma
ogoloną głowę, a twarz ozdobioną sarmackim wąsem. Odziany
jest w biały żupan i pąsowy kontusz z czarnym, wysokim koł-
nierzem i wyłogami, przepasany zlotolitym pasem, z karabelą
u boku. Pierś jego zdobią ordery: św. Stanisława i Orla
Białego (przy czym błękitna wstęga tego ostatniego przebie-
ga — nieprawidłowo — z prawego ramienia do lewego boku)
Wzrok siedzącego kieruje się w stronę widza. Wiek przed-
stawionej postaci określić można na czterdzieści do pięć-
dziesięciu lat. Stojący nieco w głębi, po lewej, drugi z portre-
towanych ubrany jest w ciemnoniebieski, wpadający w czerń,
płaszcz z futrzanym kołnierzem, odsłaniający z przodu biały
gors koszuli. Fryzurą z bakami i niewielkim wąsem naśladuje
księcia Józefa Poniatowskiego. Głowę zwraca lekko w stronę
siedzącego mężczyzny, prawą dłonią o rozstawionych w kon-
wencjonalnym geście palcach przytrzymuje poły płaszcza,
oczy kieruje na widza. Tło obrazu stanowi ciemny, rozjaśniony
dołem nieboskłon i pochyły pień drzewa po prawej.
Mimo pewnej sztywności w przedstawieniu siedzącego
mężczyzny o twarzy scharakteryzowanej nieco pobieżnie,
powiązanie obrazu — datowanego na lata dwudzieste XIX w.
— z twórczością Franciszka Ksawerego Lampiego wydaje się
uzasadnione2. Należałoby natomiast wyjaśnić, jakie relacje
zachodzą między przedstawionymi na obrazie osobami, co
łączy te dwie, tak różnie odziane postacie — jedną w stroju
polskim z końca XVIII w., a drugą w ubiorze z początków
wieku XIX. Powstaje wrażenie, jakby na utrzymany w guście
zachodnioeuropejskiego romantyzmu portret stojącego męż-
czyzny „nałożono” konterfekt o wyraźnie sarmackim jeszcze
charakterze3. Przy czym obaj mężczyźni wydają się
rówieśnikami, ich rysy zdradzają pewne podobieństwo, choć
twarze potraktowane zostały z niejednakową wnikliwością.
Strój pierwszoplanowej postaci jost mundurom kontuszo-
wym, a jego barwy — według opisów po dany cli w Kalenda-
rzach Politycznych z końca XVIII wieku — odpowiadają wo-
jewództwu rawskiemu. Stroje owo uchwalono na sejmie 1776 r.,
a poszczególne województwa i ziemie miały ustalić ich kolory
na najbliższych sejmikach gospodarskich4. Jednak w 1763 r.
ówczesny wojewoda rawski, wzywając szlachtę na popis pod
Sochaczew, polecał stanąć w stroju polskim w kolorze woje-
wództwa, a więc w kontuszu „pancernym”, to jest pąsowym,
z czarnymi wyłogami, przy czym pułki poszczególnych ziem
różnić się miały kolorami pętlic na ramionach5. Także w czasie
elekcji Stanisława Augusta Litwa tym się różniła od Korony
i Rusi, iż wszyscy byli w żupanach i kontuszach koloru makowego
z wyłogami karmazynowymi6. Były zatem w użyciu mundurowe
kontusze jeszcze przed ustawą sejmową. Natomiast strój na
portrecie wrocławskim stanowi wersję munduru wojewódzkie-
go obowiązującego po roku 1780, w którym kolejna ustawa
1 Muzeum Narodowe we Wrocławiu, ol. pł. 115 x 85, nr inw. YIII-301.
2 A. BAJDOR, P. ŁUKASIEWICZ, Katalog malarstwa polskiego,
Muzeum Śląskie, Wrocław 1967, s. 56.
3 Ekspertyza przeprowadzona w marcu 1984 r. w Pracowni Konser-
wacji Malarstwa w Muzeum Narodowym we Wrocławiu wykazała jedno-
rodną warstwę malarską i brak przemalowali.
4 Volumina Legam. Przedruk zbioru praw staraniem XX Pijarów
w Warszawie od roku 1782..., Petersburg 1860, t. XVIII, s. 894. Sejmik
Ziem Rawskich uchwalił: Kontusz Ponsowy z stojącym Czarnym kołnierzem
y klapami na przodzie wąskimi czarnymi [...] na klapkach będzie Guzików
złotych po każdey stronie po dziewięć [...] z łiterą P. we środku. Na tym kon-
tuszu nosić będą naramienniki [...] z Galonu złotego i czarnym Jedwabiem
na skroś przerabianego [...] Z urzędników [...] będzie miał każdy rozyczkę
iedną złotą na tychże [...] kasztelanowie tegoż Wodztwa będą mieli po Dwie
różyczki [...] zaś woiewoda trzech używać będzie. Żupan biały bez żadnego
innego koloru, Archiwum Miasta Warszawy, sygn. 1IA/1. Papiery dotyczące
działalności publicznej Bazylego Walickiego wojewody rawskiego 1765—
1802, cyt. za: J. WANIEWSKA, Portrety rodziny Walickich, „Rocznik
Muzeum Narodowego w Warszawie” XX, 1976, s. 208.
5 B. GEMBARZEWSKI, Husarze, ubiór, oporządzenie i uzbrojenie
1500—1775, Warszawa 1939, s. 51—52.
6 F.M. SOBIESZCZAŃSKI, Elekcja Stanisława Augusta w dniu 7
września 1764 r., „Biblioteka Warszawska” t. XXX, 1842, s. 363.
231
„PORTRET DWÓCH MĘŻCZYZN” FRANCISZKA KSAWEREGO
LAMPIEGO ZE ZBIORÓW WROCŁAWSKIEGO MUZEUM
NARODOWEGO
Podwójny portret znajdujący się we wrocławskim Muzeum
Narodowym zwraca uwagę licznymi anachronizmami w spo-
sobie przedstawienia postaci1. Szczegółowa analiza tego
interesującego obrazu pozwoliła na ustalenie tożsamości obu
sportretowanych mężów.
Ukazany na pierwszym planie siedzący mężczyzna ma
ogoloną głowę, a twarz ozdobioną sarmackim wąsem. Odziany
jest w biały żupan i pąsowy kontusz z czarnym, wysokim koł-
nierzem i wyłogami, przepasany zlotolitym pasem, z karabelą
u boku. Pierś jego zdobią ordery: św. Stanisława i Orla
Białego (przy czym błękitna wstęga tego ostatniego przebie-
ga — nieprawidłowo — z prawego ramienia do lewego boku)
Wzrok siedzącego kieruje się w stronę widza. Wiek przed-
stawionej postaci określić można na czterdzieści do pięć-
dziesięciu lat. Stojący nieco w głębi, po lewej, drugi z portre-
towanych ubrany jest w ciemnoniebieski, wpadający w czerń,
płaszcz z futrzanym kołnierzem, odsłaniający z przodu biały
gors koszuli. Fryzurą z bakami i niewielkim wąsem naśladuje
księcia Józefa Poniatowskiego. Głowę zwraca lekko w stronę
siedzącego mężczyzny, prawą dłonią o rozstawionych w kon-
wencjonalnym geście palcach przytrzymuje poły płaszcza,
oczy kieruje na widza. Tło obrazu stanowi ciemny, rozjaśniony
dołem nieboskłon i pochyły pień drzewa po prawej.
Mimo pewnej sztywności w przedstawieniu siedzącego
mężczyzny o twarzy scharakteryzowanej nieco pobieżnie,
powiązanie obrazu — datowanego na lata dwudzieste XIX w.
— z twórczością Franciszka Ksawerego Lampiego wydaje się
uzasadnione2. Należałoby natomiast wyjaśnić, jakie relacje
zachodzą między przedstawionymi na obrazie osobami, co
łączy te dwie, tak różnie odziane postacie — jedną w stroju
polskim z końca XVIII w., a drugą w ubiorze z początków
wieku XIX. Powstaje wrażenie, jakby na utrzymany w guście
zachodnioeuropejskiego romantyzmu portret stojącego męż-
czyzny „nałożono” konterfekt o wyraźnie sarmackim jeszcze
charakterze3. Przy czym obaj mężczyźni wydają się
rówieśnikami, ich rysy zdradzają pewne podobieństwo, choć
twarze potraktowane zostały z niejednakową wnikliwością.
Strój pierwszoplanowej postaci jost mundurom kontuszo-
wym, a jego barwy — według opisów po dany cli w Kalenda-
rzach Politycznych z końca XVIII wieku — odpowiadają wo-
jewództwu rawskiemu. Stroje owo uchwalono na sejmie 1776 r.,
a poszczególne województwa i ziemie miały ustalić ich kolory
na najbliższych sejmikach gospodarskich4. Jednak w 1763 r.
ówczesny wojewoda rawski, wzywając szlachtę na popis pod
Sochaczew, polecał stanąć w stroju polskim w kolorze woje-
wództwa, a więc w kontuszu „pancernym”, to jest pąsowym,
z czarnymi wyłogami, przy czym pułki poszczególnych ziem
różnić się miały kolorami pętlic na ramionach5. Także w czasie
elekcji Stanisława Augusta Litwa tym się różniła od Korony
i Rusi, iż wszyscy byli w żupanach i kontuszach koloru makowego
z wyłogami karmazynowymi6. Były zatem w użyciu mundurowe
kontusze jeszcze przed ustawą sejmową. Natomiast strój na
portrecie wrocławskim stanowi wersję munduru wojewódzkie-
go obowiązującego po roku 1780, w którym kolejna ustawa
1 Muzeum Narodowe we Wrocławiu, ol. pł. 115 x 85, nr inw. YIII-301.
2 A. BAJDOR, P. ŁUKASIEWICZ, Katalog malarstwa polskiego,
Muzeum Śląskie, Wrocław 1967, s. 56.
3 Ekspertyza przeprowadzona w marcu 1984 r. w Pracowni Konser-
wacji Malarstwa w Muzeum Narodowym we Wrocławiu wykazała jedno-
rodną warstwę malarską i brak przemalowali.
4 Volumina Legam. Przedruk zbioru praw staraniem XX Pijarów
w Warszawie od roku 1782..., Petersburg 1860, t. XVIII, s. 894. Sejmik
Ziem Rawskich uchwalił: Kontusz Ponsowy z stojącym Czarnym kołnierzem
y klapami na przodzie wąskimi czarnymi [...] na klapkach będzie Guzików
złotych po każdey stronie po dziewięć [...] z łiterą P. we środku. Na tym kon-
tuszu nosić będą naramienniki [...] z Galonu złotego i czarnym Jedwabiem
na skroś przerabianego [...] Z urzędników [...] będzie miał każdy rozyczkę
iedną złotą na tychże [...] kasztelanowie tegoż Wodztwa będą mieli po Dwie
różyczki [...] zaś woiewoda trzech używać będzie. Żupan biały bez żadnego
innego koloru, Archiwum Miasta Warszawy, sygn. 1IA/1. Papiery dotyczące
działalności publicznej Bazylego Walickiego wojewody rawskiego 1765—
1802, cyt. za: J. WANIEWSKA, Portrety rodziny Walickich, „Rocznik
Muzeum Narodowego w Warszawie” XX, 1976, s. 208.
5 B. GEMBARZEWSKI, Husarze, ubiór, oporządzenie i uzbrojenie
1500—1775, Warszawa 1939, s. 51—52.
6 F.M. SOBIESZCZAŃSKI, Elekcja Stanisława Augusta w dniu 7
września 1764 r., „Biblioteka Warszawska” t. XXX, 1842, s. 363.
231