DOI Artikel:
Ste̜pień, Halina: Ze studiów nad środowiskiem monachisjkim XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0323
HALINA STĘPIEŃ
ZE STUDIÓW NAD ŚRODOWISKIEM MONACHIJSKIM XIX WIEKU*
Szczegółowo badania nad środowiskiem monachijskim
wydobywają znaczącą rolę jego dwóch instytucji artystycz-
nych : Kónigliche Akademie der Bildenden Kunste i Munehner
Kunstverein — szczególnie wyraźną w 1. poł. XIX w. Dzia-
łalność ich obu ma nie tylko duże znaczenie lokalne, ale budzić
musi zainteresowanie historyków sztuki zajmujących się lo-
sami i twórczością narodowych grup artystów cudzoziemców'
związanych choćby okresowo z Monachium. Także więc i w ba-
daniach nad kręgiem artystów polskich — przybywających
do Monachium przede wszystkim, by podjąć studia w Aka-
demii, rozwijających tam niemal od razu twórczość samo-
dzielną, a w rezultacie uczestniczących również w wystawach
miejscowych i międzynarodowych — rola Akademii i Kunst-
veroinu wysuwa się na plan pierwszy. Dlatego toż warto
przyjrzeć się im bliżej, poznać założenia i cele, a poprzez ich
archiwa rozszerzyć możliwości ustalenia podstawowych faktów
biografii artystycznych „polskich monachijczyków”.
Obie instytucje powstały z inicjatywy przede wszystkim
artystów za panowania Maxa Josepha I Wittelsbacha (czyli
Maksymiliana I)-pierwszego króla Bawarii (Akademia w roku
1808, Kunstverein w roku 1823), ale obie mogły istnieć
i działały wyłącznie pod patronatem dworu, a ściślej: kró-
lewskim.
Patronat ten, zwłaszcza za Ludwika I (daty panowania
1825—1848), wpłynął w sposób decydujący na ich formy
organizacyjne, układy personalne, a przede wszystkim na
zasięg i kierunek poczynań. Stanowił w znacznej mierze ha-
mulec rozwoju (m.in. przez uzależnienia finansowe) bardziej
nowatorskich zamierzeń, ale też przyczyniał się do wielu
ambitniejszych działań. To właśnie apodyktyczny protektorat
Ludwika I, inspirowanego zresztą przez najbliższych doradców
wbrew jego własnym —■ dość mieszczańskim — gustom,
zadecydował ostatecznie, zwłaszcza w odniesieniu do Aka-
demii, o jej programie, strukturze, szczególnie zaś o obsadzie
* Jest to fragment tekstu przygotowywanej do druku pracy: Artyści
Polscy w środowisku monachijskim w latach 1827—1914.
1 E. STIELElt, Die Kónigliche Akademie der Bildenden Kilnste zu
Milnchen. Festschrift zur Hundertjahrfeier, Milnchen 1909, s. 26 i nn.; —
personalnej, poczynając od decydującego stanowiska dyrek
tora. Z drugiej strony, poprzez zinstytucjonalizowane formy
działania Akademii jako elitarnego stowarzyszenia artystów
a zarazem uczelni, mecenat królewski obejmował pośrednio
bardzo rozlegle obszary penetracji w organizowaniu życia
artystycznego Monachium i kształtowaniu pojęć czy smaku
artystycznego. Ten spóźniony dworski mecenat ingerował
głęboko w formujące się środowisko twórcze — i to nie tylko
poprzez zamówienia państwowe o określonym z góry progra-
mie artystycznym.
Główną przyczyną założenia Akademii w Monachium były
potrzeby szkolnictwa i niemożność zreformowania istniejącej
od 1770 r. Szkoły Rysunku (Zoichenschulo)1. W pierwszym
okresie działalności Aka demii pod kierownict wem malarza Joh-
anna Petera Langera (1808—1824) nie udało się jednak zre-
alizować założeii i zamierzeń tej instytucji, rozumianej i jako
stowarzyszenie artystów, i jako wyższa uczelnia. Już po-
wierzenie funkcji dyrektora Johannowi Peterowi Langerowi,
b. dyrektorowi Akademii w Dusseldorfie, zamiast Johannowi
Christianowi Mannlichowi, autorowi projektów jej przyszłych
programów, było posunięciom niezręcznym. W literaturze
niemieckiej zgodnie towarzyszą Langerowi oceny uderzająco
niechętne i negatywne2. Nie należąc do wybitnych osobowości
twórczych, zapisał się Za to jako surowy administrator
i egzekutor własnych zarządzeń.
Dopiero pod dyrekcją nazareńczyka Petera Corneliusa
(1825—1841) rozwinęła się właściwa działalność tej instytucji;
okres ten zadecydował w rezultacie o późniejszym znaczeniu,
o rozgłosie i sławie uczelni ■— a z nią i Monachium — jako
centrum sztuki. Cornelius, jak wiadomo, cieszył się szczegól-
nym zainteresowaniem i przychylnością Ludwika I jeszcze
jako następcy tronu. Sprowadzony specjalnie z Rzymu
obsadził Akademię swymi towarzyszami (najważniejsi z nich
to Julius Sohnorr v. Carolsfeld i Heinrich Hess), którzy swą
li.. OLDENBOURG, Die Alilnchner Malerei im neunzehnten Jahrhundert.
I. Tell: Die Epoche Max Josephs und Ludwig I, Milnchen [1922] — neu-
herausgegeben von E. IlUHMEll Milnchen 1983, s. 79.
2 STIELElt, o.c., s. 28 i nn.; — OLDENBOURG, o.c., s. 79 i nn.
313
ZE STUDIÓW NAD ŚRODOWISKIEM MONACHIJSKIM XIX WIEKU*
Szczegółowo badania nad środowiskiem monachijskim
wydobywają znaczącą rolę jego dwóch instytucji artystycz-
nych : Kónigliche Akademie der Bildenden Kunste i Munehner
Kunstverein — szczególnie wyraźną w 1. poł. XIX w. Dzia-
łalność ich obu ma nie tylko duże znaczenie lokalne, ale budzić
musi zainteresowanie historyków sztuki zajmujących się lo-
sami i twórczością narodowych grup artystów cudzoziemców'
związanych choćby okresowo z Monachium. Także więc i w ba-
daniach nad kręgiem artystów polskich — przybywających
do Monachium przede wszystkim, by podjąć studia w Aka-
demii, rozwijających tam niemal od razu twórczość samo-
dzielną, a w rezultacie uczestniczących również w wystawach
miejscowych i międzynarodowych — rola Akademii i Kunst-
veroinu wysuwa się na plan pierwszy. Dlatego toż warto
przyjrzeć się im bliżej, poznać założenia i cele, a poprzez ich
archiwa rozszerzyć możliwości ustalenia podstawowych faktów
biografii artystycznych „polskich monachijczyków”.
Obie instytucje powstały z inicjatywy przede wszystkim
artystów za panowania Maxa Josepha I Wittelsbacha (czyli
Maksymiliana I)-pierwszego króla Bawarii (Akademia w roku
1808, Kunstverein w roku 1823), ale obie mogły istnieć
i działały wyłącznie pod patronatem dworu, a ściślej: kró-
lewskim.
Patronat ten, zwłaszcza za Ludwika I (daty panowania
1825—1848), wpłynął w sposób decydujący na ich formy
organizacyjne, układy personalne, a przede wszystkim na
zasięg i kierunek poczynań. Stanowił w znacznej mierze ha-
mulec rozwoju (m.in. przez uzależnienia finansowe) bardziej
nowatorskich zamierzeń, ale też przyczyniał się do wielu
ambitniejszych działań. To właśnie apodyktyczny protektorat
Ludwika I, inspirowanego zresztą przez najbliższych doradców
wbrew jego własnym —■ dość mieszczańskim — gustom,
zadecydował ostatecznie, zwłaszcza w odniesieniu do Aka-
demii, o jej programie, strukturze, szczególnie zaś o obsadzie
* Jest to fragment tekstu przygotowywanej do druku pracy: Artyści
Polscy w środowisku monachijskim w latach 1827—1914.
1 E. STIELElt, Die Kónigliche Akademie der Bildenden Kilnste zu
Milnchen. Festschrift zur Hundertjahrfeier, Milnchen 1909, s. 26 i nn.; —
personalnej, poczynając od decydującego stanowiska dyrek
tora. Z drugiej strony, poprzez zinstytucjonalizowane formy
działania Akademii jako elitarnego stowarzyszenia artystów
a zarazem uczelni, mecenat królewski obejmował pośrednio
bardzo rozlegle obszary penetracji w organizowaniu życia
artystycznego Monachium i kształtowaniu pojęć czy smaku
artystycznego. Ten spóźniony dworski mecenat ingerował
głęboko w formujące się środowisko twórcze — i to nie tylko
poprzez zamówienia państwowe o określonym z góry progra-
mie artystycznym.
Główną przyczyną założenia Akademii w Monachium były
potrzeby szkolnictwa i niemożność zreformowania istniejącej
od 1770 r. Szkoły Rysunku (Zoichenschulo)1. W pierwszym
okresie działalności Aka demii pod kierownict wem malarza Joh-
anna Petera Langera (1808—1824) nie udało się jednak zre-
alizować założeii i zamierzeń tej instytucji, rozumianej i jako
stowarzyszenie artystów, i jako wyższa uczelnia. Już po-
wierzenie funkcji dyrektora Johannowi Peterowi Langerowi,
b. dyrektorowi Akademii w Dusseldorfie, zamiast Johannowi
Christianowi Mannlichowi, autorowi projektów jej przyszłych
programów, było posunięciom niezręcznym. W literaturze
niemieckiej zgodnie towarzyszą Langerowi oceny uderzająco
niechętne i negatywne2. Nie należąc do wybitnych osobowości
twórczych, zapisał się Za to jako surowy administrator
i egzekutor własnych zarządzeń.
Dopiero pod dyrekcją nazareńczyka Petera Corneliusa
(1825—1841) rozwinęła się właściwa działalność tej instytucji;
okres ten zadecydował w rezultacie o późniejszym znaczeniu,
o rozgłosie i sławie uczelni ■— a z nią i Monachium — jako
centrum sztuki. Cornelius, jak wiadomo, cieszył się szczegól-
nym zainteresowaniem i przychylnością Ludwika I jeszcze
jako następcy tronu. Sprowadzony specjalnie z Rzymu
obsadził Akademię swymi towarzyszami (najważniejsi z nich
to Julius Sohnorr v. Carolsfeld i Heinrich Hess), którzy swą
li.. OLDENBOURG, Die Alilnchner Malerei im neunzehnten Jahrhundert.
I. Tell: Die Epoche Max Josephs und Ludwig I, Milnchen [1922] — neu-
herausgegeben von E. IlUHMEll Milnchen 1983, s. 79.
2 STIELElt, o.c., s. 28 i nn.; — OLDENBOURG, o.c., s. 79 i nn.
313