DOI Artikel:
Ste̜pień, Halina: Ze studiów nad środowiskiem monachisjkim XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0324
Halina Stępień
działalnością dydaktyczną wywarli długotrwały wpływ na
środowisko. W nazareńczykach upatrywano ówcześnie w róż-
nych kręgach niemieckich możliwości wyzwolenia się z „kos-
mopolitycznego” klasycyzmu i unifikującego romańskiego
antyku, powrócenia zaś do narodowych źródeł sztuki nie-
mieckiej, o czym świadczy także obsada innych uczelni nie-
mieckich w tym okresie, i co zresztą jest bardzo wysoko oce-
niane przez współczesnych badaczy3. Popadłszy w konflikt
z królem4, nie bez zewnętrznych intryg osób trzecich, m.in.
Friedricha Gartnera, następnego dyrektora Akademii — Cor-
nelius w niełasce musiał ustąpić i opuścił Monachium5.
Właśnie do Akademii nazareńczyków kierowanej dykta-
torsko przez Corneliusa6 przybywają na studia w Monachium
pierwsi Polacy, m.in.: w 1828 Karol Ceptowski, w 1832 Jan
Surinator Baniewicz, w 1834 Beniamin Karaskiewicz, w 1837
Tytus Byczkowski, który uczestniczył pod kierunkiem
Corneliusa — zgodnie z jego obyczajami dydaktycznymi —-
w wykonywaniu fresków w kościele św. Ludwika, w 1839
Tadeusz Łukaszewicz (Łukasiewicz).
Kolejny okres w dziejach Akademii —■ kierowanej w latach
1841—1847 przez architekta Friedricha Gartnera — przyniósł
reformy, któro doprowadziły do prawie całkowitej zmiany
obsady profesorskiej i do zminimalizowania dotychczasowego
monopolu katedr malarstwa historycznego. Napływ artystów,
czy raczej studentów polskich jest teraz nieco bardziej zna-
czący, ogranicza się wszakże do pierwszych lat okresu. Na
uczelnię wpisują się m.in.: w 1841 —- Władysław Majora-
nowski, Józef Himmler, w 1842 — Marian Cybulski, Jan Józef
Dutkiewicz, Aleksander Raczyński, Korneli Szlegel oraz Leo-
pold Płotnicki i Michał Płotnicki do klasy budownictwa,
w 184'3 — Jan Lorentowicz (Lorenowicz), w 1844 — Ignacy
Lasocki. W latach 1845—1850 nie ma wpisów polskich ucz-
niów.
Dopiero jednak za dyrektury Wilhelma Kaulbacha (1849—
1874) studenci polscy przybywają do Akademii znacznymi
falami, a popularność uczelni wyraźnie w społeczeństwie
polskim rośnie. Kaulbach jest osobistością bardzo znaną
w naszej literaturze przedmiotu, niemniej widziany jest
i oceniany bardzo jednostronnie — na podstawie „portretu”
stworzonego przez Stanisława Witkiewicza (w studium
3 STILLER, o.c.; — OLDENBOURG, o.c.; — W. SCHEIDIG, Die
Weimarer Malerschule des 19. Jahrhunderts, Erfurt 1950, s. 8 i nn.; — Die
DUsseldorfer Malerschule [kat. wyst.j, Kunstmuseum Dusseldorf 13. Mai —
8. Juli 1979..., passim.
4 A. ROSENBERG, Die Milnchner Malerschule in ihrer Entwickelung
seit 1871, Leipzig 1887, s. ; — STIELER, o.c., B. 91—93; — OLDEN-
BOURG, o.c., s. 178.
3 STIELER, o.c., s. 89—92.
6 W publikowanym tu fragmencie pomijam sprawy stale zmienianego
programu Akademii, które omawiam wyczerpująco w cytowanej w 1 przy-
pisie pracy.
7 S. "WITKIEWICZ, Aleksander Gierymski [w:] tegoż, Pisma ze-
brane. Pod red. J.Z. JAKUBOWSKIEGO i M. OLSZANIECKIEJ, t. II,
Monografie artystyczne... Oprać. M. OLSZANIECKA, Kraków 1974,
s. 286—288.
8 Nazywany był też niemieckim Hogarthem. Zob. STIELER, o.c.,
s. 122—124 i nn.; — OLDENBOURG, o.c., s. 201—215 a także H. KIER-
o Aleksandrze Gierymskim)7. Nie wchodząc w szczegóły cha-
rakterystyki i oceny tego artysty (które znajdą się w mojej
książce o artystach polskich w środowisku monachijskim),trze-
ba tu jednakże kategorycznie zdementować powtarzane u nas,
a całkowicie błędne informacje, przypisujące Kaulbachowi
polskich uczniów przed rokiem 1849. Wilhelm Kaulbach,
uczeń Corneliusa, dopiero po nominacji na dyrektora Akademii
w 1849 r. rozpoczął działalność dydaktyczną. Do jego uczniów
— ale w latach późniejszych —- należeli: Cyprian Dylczyński,
Ludwik Kurella, Henryk Pillati i Franciszek Tępa. Przed
tym wykonywał zlecenia królewskich mecenasów —• jako
malarz dworski (Hofmaler) Ludwika I i zleceniobiorca króla
pruskiego — zajmując się prywatnie grafiką, ilustracją
i rysunkiem8. Nie miał też nigdy własnej tzw. szkoły (klasy
malarstwa) i dlatego — choć najdłużej kierował Akademią —
nie wywarł na nią szczególnego "Wpływu9. Bynajmniej nie
jednostronny, pełen ironii i sceptycyzmu, był raczej kontro-
wersyjny niż akceptowany; podobno, jak twierdził Witkie-
wicz, zachwycał się mazowieckimi obrazami Maksa Gierym-
skiego i kupował fotografie z każdego jego obrazu [...]10. Za
jego dyrektury i z jego osobistej inicjatywy w 1856 r. został
powołany na profesora uczelni Karl Piloty, którego twórczość
i znana działalność dydaktyczna w klasie kompozycji, tzw.
„Pilotyschule”, przyciągała także polskich studentów. Jego
uczniami byli m.in.: Aleksander Gierymski, Władysław
Czachórski, Maurycy Gottliob, Karol Młodnicki, Henryk
Piątkowski, Edward Romer i Henryk Siemiradzki11.
Karl Piloty objął po Kaulbaehu kierownictwo Akademii
(1874—1886), następnymi zaś dyrektorami byli: Fritz August
Kaulbach, bratanek Wilhelma (1886—1891) i Ludwig Lofftz
(1891—1899). Za dyrektury tego ostatniego „wybucha”
w Monachium w 1892 r. głośny bunt młodych artystów,
którzy wystąpili z monachijskiego stowarzyszenia artystów
(Kunstlergenossenschaft), tworząc nowe stowarzyszenie, czyli
Munchnei- Secession — pierwszą z europejskich secesji.
Monachijski Kunstverein — jedno z pierwszych w Europie
stowarzyszoii artystów i miłośników sztuki —■ powstał jako
przeciwstawienie Akademii, zorganizowany z inicjatywy
i własnym kosztem tak zwanych „Faoher” lub „Fachmaler”12,
artystów malarzy prezentujących deprecjonowane przez nią
NER, Kaulbach Wilhelm [w:] U. THIEME, T. BECKER, Allgemeins
Lezikon der Bildenden Kilnstler zon der Anlike bis zur Gegenwart, t. XX,
Leipzig 1922, 8. 23—27; — H(orst) L(udwig), Kaulbach Wilhelm zon, [w:]
Bruckmans Lezikon der Milnchner Kunst. Milnchner Maler im 19. Jahr-
hundert, t. 2, Munchen 1982, b. 285; — Die Milnchner Schule 1850—1914
[kat. wyst.], Bayerische Staatsgemaldesammlungen und Aussteiungs-
leitung Haus der Kunst, Munchen 28 Juli bis 7 Oktober 1979, s. 249—250.
9 STIELER, o.c., s. 122; — WITKIEWICZ, o.c., s. 286: [Kaulbach]
byl ideałem dyrektora Akademii, ponieważ nie był nim wcale.
10 WITKIEWICZ, o.c., s. 286
11 Tzw. Piloty-Schule i studiujących w niej artystów polskich szerzej
omawiam w artykule: Komentarz do katalogu ucystarzy “Die Milnchner
Schule 1850—1914 », (1979) „Biul. Hist. Sztuki” XLIII, 1981, nr 1, s. 82—
84.
12 Właściwie „Eachler” —• określenie używane pogardliwie przez
Corneliusa, a wywodzące się z jego powiedzenia: Die Kunst ist ein Ganzes;
der Kilnstler muss alles machan; darum ist das Pdcheln keine Kunst und
gehbrt nicht an eine Akademie. Cyt. za: STIELER, o.c., s. 79.
314
działalnością dydaktyczną wywarli długotrwały wpływ na
środowisko. W nazareńczykach upatrywano ówcześnie w róż-
nych kręgach niemieckich możliwości wyzwolenia się z „kos-
mopolitycznego” klasycyzmu i unifikującego romańskiego
antyku, powrócenia zaś do narodowych źródeł sztuki nie-
mieckiej, o czym świadczy także obsada innych uczelni nie-
mieckich w tym okresie, i co zresztą jest bardzo wysoko oce-
niane przez współczesnych badaczy3. Popadłszy w konflikt
z królem4, nie bez zewnętrznych intryg osób trzecich, m.in.
Friedricha Gartnera, następnego dyrektora Akademii — Cor-
nelius w niełasce musiał ustąpić i opuścił Monachium5.
Właśnie do Akademii nazareńczyków kierowanej dykta-
torsko przez Corneliusa6 przybywają na studia w Monachium
pierwsi Polacy, m.in.: w 1828 Karol Ceptowski, w 1832 Jan
Surinator Baniewicz, w 1834 Beniamin Karaskiewicz, w 1837
Tytus Byczkowski, który uczestniczył pod kierunkiem
Corneliusa — zgodnie z jego obyczajami dydaktycznymi —-
w wykonywaniu fresków w kościele św. Ludwika, w 1839
Tadeusz Łukaszewicz (Łukasiewicz).
Kolejny okres w dziejach Akademii —■ kierowanej w latach
1841—1847 przez architekta Friedricha Gartnera — przyniósł
reformy, któro doprowadziły do prawie całkowitej zmiany
obsady profesorskiej i do zminimalizowania dotychczasowego
monopolu katedr malarstwa historycznego. Napływ artystów,
czy raczej studentów polskich jest teraz nieco bardziej zna-
czący, ogranicza się wszakże do pierwszych lat okresu. Na
uczelnię wpisują się m.in.: w 1841 —- Władysław Majora-
nowski, Józef Himmler, w 1842 — Marian Cybulski, Jan Józef
Dutkiewicz, Aleksander Raczyński, Korneli Szlegel oraz Leo-
pold Płotnicki i Michał Płotnicki do klasy budownictwa,
w 184'3 — Jan Lorentowicz (Lorenowicz), w 1844 — Ignacy
Lasocki. W latach 1845—1850 nie ma wpisów polskich ucz-
niów.
Dopiero jednak za dyrektury Wilhelma Kaulbacha (1849—
1874) studenci polscy przybywają do Akademii znacznymi
falami, a popularność uczelni wyraźnie w społeczeństwie
polskim rośnie. Kaulbach jest osobistością bardzo znaną
w naszej literaturze przedmiotu, niemniej widziany jest
i oceniany bardzo jednostronnie — na podstawie „portretu”
stworzonego przez Stanisława Witkiewicza (w studium
3 STILLER, o.c.; — OLDENBOURG, o.c.; — W. SCHEIDIG, Die
Weimarer Malerschule des 19. Jahrhunderts, Erfurt 1950, s. 8 i nn.; — Die
DUsseldorfer Malerschule [kat. wyst.j, Kunstmuseum Dusseldorf 13. Mai —
8. Juli 1979..., passim.
4 A. ROSENBERG, Die Milnchner Malerschule in ihrer Entwickelung
seit 1871, Leipzig 1887, s. ; — STIELER, o.c., B. 91—93; — OLDEN-
BOURG, o.c., s. 178.
3 STIELER, o.c., s. 89—92.
6 W publikowanym tu fragmencie pomijam sprawy stale zmienianego
programu Akademii, które omawiam wyczerpująco w cytowanej w 1 przy-
pisie pracy.
7 S. "WITKIEWICZ, Aleksander Gierymski [w:] tegoż, Pisma ze-
brane. Pod red. J.Z. JAKUBOWSKIEGO i M. OLSZANIECKIEJ, t. II,
Monografie artystyczne... Oprać. M. OLSZANIECKA, Kraków 1974,
s. 286—288.
8 Nazywany był też niemieckim Hogarthem. Zob. STIELER, o.c.,
s. 122—124 i nn.; — OLDENBOURG, o.c., s. 201—215 a także H. KIER-
o Aleksandrze Gierymskim)7. Nie wchodząc w szczegóły cha-
rakterystyki i oceny tego artysty (które znajdą się w mojej
książce o artystach polskich w środowisku monachijskim),trze-
ba tu jednakże kategorycznie zdementować powtarzane u nas,
a całkowicie błędne informacje, przypisujące Kaulbachowi
polskich uczniów przed rokiem 1849. Wilhelm Kaulbach,
uczeń Corneliusa, dopiero po nominacji na dyrektora Akademii
w 1849 r. rozpoczął działalność dydaktyczną. Do jego uczniów
— ale w latach późniejszych —- należeli: Cyprian Dylczyński,
Ludwik Kurella, Henryk Pillati i Franciszek Tępa. Przed
tym wykonywał zlecenia królewskich mecenasów —• jako
malarz dworski (Hofmaler) Ludwika I i zleceniobiorca króla
pruskiego — zajmując się prywatnie grafiką, ilustracją
i rysunkiem8. Nie miał też nigdy własnej tzw. szkoły (klasy
malarstwa) i dlatego — choć najdłużej kierował Akademią —
nie wywarł na nią szczególnego "Wpływu9. Bynajmniej nie
jednostronny, pełen ironii i sceptycyzmu, był raczej kontro-
wersyjny niż akceptowany; podobno, jak twierdził Witkie-
wicz, zachwycał się mazowieckimi obrazami Maksa Gierym-
skiego i kupował fotografie z każdego jego obrazu [...]10. Za
jego dyrektury i z jego osobistej inicjatywy w 1856 r. został
powołany na profesora uczelni Karl Piloty, którego twórczość
i znana działalność dydaktyczna w klasie kompozycji, tzw.
„Pilotyschule”, przyciągała także polskich studentów. Jego
uczniami byli m.in.: Aleksander Gierymski, Władysław
Czachórski, Maurycy Gottliob, Karol Młodnicki, Henryk
Piątkowski, Edward Romer i Henryk Siemiradzki11.
Karl Piloty objął po Kaulbaehu kierownictwo Akademii
(1874—1886), następnymi zaś dyrektorami byli: Fritz August
Kaulbach, bratanek Wilhelma (1886—1891) i Ludwig Lofftz
(1891—1899). Za dyrektury tego ostatniego „wybucha”
w Monachium w 1892 r. głośny bunt młodych artystów,
którzy wystąpili z monachijskiego stowarzyszenia artystów
(Kunstlergenossenschaft), tworząc nowe stowarzyszenie, czyli
Munchnei- Secession — pierwszą z europejskich secesji.
Monachijski Kunstverein — jedno z pierwszych w Europie
stowarzyszoii artystów i miłośników sztuki —■ powstał jako
przeciwstawienie Akademii, zorganizowany z inicjatywy
i własnym kosztem tak zwanych „Faoher” lub „Fachmaler”12,
artystów malarzy prezentujących deprecjonowane przez nią
NER, Kaulbach Wilhelm [w:] U. THIEME, T. BECKER, Allgemeins
Lezikon der Bildenden Kilnstler zon der Anlike bis zur Gegenwart, t. XX,
Leipzig 1922, 8. 23—27; — H(orst) L(udwig), Kaulbach Wilhelm zon, [w:]
Bruckmans Lezikon der Milnchner Kunst. Milnchner Maler im 19. Jahr-
hundert, t. 2, Munchen 1982, b. 285; — Die Milnchner Schule 1850—1914
[kat. wyst.], Bayerische Staatsgemaldesammlungen und Aussteiungs-
leitung Haus der Kunst, Munchen 28 Juli bis 7 Oktober 1979, s. 249—250.
9 STIELER, o.c., s. 122; — WITKIEWICZ, o.c., s. 286: [Kaulbach]
byl ideałem dyrektora Akademii, ponieważ nie był nim wcale.
10 WITKIEWICZ, o.c., s. 286
11 Tzw. Piloty-Schule i studiujących w niej artystów polskich szerzej
omawiam w artykule: Komentarz do katalogu ucystarzy “Die Milnchner
Schule 1850—1914 », (1979) „Biul. Hist. Sztuki” XLIII, 1981, nr 1, s. 82—
84.
12 Właściwie „Eachler” —• określenie używane pogardliwie przez
Corneliusa, a wywodzące się z jego powiedzenia: Die Kunst ist ein Ganzes;
der Kilnstler muss alles machan; darum ist das Pdcheln keine Kunst und
gehbrt nicht an eine Akademie. Cyt. za: STIELER, o.c., s. 79.
314