DOI Artikel:
Woźniak, Michał F.: Wpływy augsburskie w zlotnictwie gdańskim XVII-XVIII stulecia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0103
MICHAŁ WOZNIAK
WPŁYWY AUGSBURSKIE W ZŁOTNICTWIE GDAŃSKIM
XVII i XVIII STULECIA *
I. Augsburg zaliczany jest do największych i naj-
bardziej znaczących ośrodków złotniczych w Europie.
Imponuje ilością pracujących tu samodzielnych mis-
trzów, w ciągu ok. trzystu lat 1529—1868 było ich
tu dwa tysiące dwustu dwudziestu sześciu, w Gdań-
sku w tym okresie ok. czterystu dwudziestu1, ale
Przede wszystkim wysokimi walorami artystycznymi
oraz technicznymi wykonywanych przez nich dzieł.
Co najmniej przez dwa stulecia, tj. od końca XVI
do końca XVIII wieku, styl tutejszych wyrobów sil-
nie wpływał na kształt zlotnictwa środkowo-europej-
skiego tak za pomocą eksportu gotowych dzieł, a bar-
dziej jeszcze dzięki wykształceniu dużej ilości złotni-
ków czynnych później na innych terenach oraz dzięki
Przyjmowaniu do pracy czeladników obcych, odby-
wających przepisane statutami cechowymi wędrówki.
Duża ruchliwość tej grupy zawodowej ułatwiała
rozprzestrzenianie się nowych zdobyczy i modnych
form, m. in. środowisko augsburskie zaważyło na
przetransponowaniu obowiązujących w XVIII w. form
francuskich. Katalogi złotników opracowywane dla
poszczególnych ośrodków obejmują w znakomitej
większości przypadków jedynie mistrzów cechowych
1 ich działalność stanowi główny przedmiot zaintere-
sowania badaczy. Nie można jednak zapominać, że
w każdym warsztacie pracowało z reguły dwóch
(sporadycznie więcej) czeladników i oni często stano-
wili tam główną siłę roboczą, zwłaszcza jeśli maj-
ster był w podeszłym wieku. Znak mistrzowski
(imiennik), który wedle przepisów winien być kła-
dziony na każdym wyrobie złotniczym, nie preten-
dował nigdy do roli sygnatury wykonawcy, stanowił
jedynie gwarancję kierownika warsztatu, że użyto
prawidłowego stopu srebra.
Dopiero niedawno Eberhard Eggel ogłosił listę
złotników ■— głównie czeladników — osiadłych w
Augsburgu na stałe, a pochodzących ze wschodnich
terenów niemieckiego obszaru językowego, wśród
których znalazło się dziewięciu gdańszczan (dwóch
z nich uzyskało uprawnienia mistrzowskie)2. Żadna
z poprzednich publikacji nie informuje o kierunkach
wędrówek czeladników wykształconych w Gdańsku,
jedynie Eugen von Czihak wyraził przypuszczenie
o pobycie w Augsburgu Johanna Gottfrieda Schlau-
bitza3. Irena Rembowska starała się znaleźć uzasad-
nienie tej hipotezy w „pewnych analogiach jego sztu-
ki z wzorami niemieckimi”4 — nie określając ich
jednali. — oraz w znanym już dzięki informacji Czi-
haka5 fakcie działalności w Augsburgu starszego
brata Johanna Gottfrieda — Beniamina zm. tamże 25
♦ Prezentowny tu artykuł jest nieco zmienioną wersją
referatu wygłoszonego podczas sesji Sztuka Gdańska, zor-
ganizowanej przez Muzeum Narodowe w Gdańsku w dniach
22—24 listopada 1982.
1 Por. l-l. SELING, Die Kunst der Augsburger Gold-
schmiede 1529—1868. Meister-Marken-Werke, t. III, Verzeich-
n'iS der Meister, Marken und Beschauzeichen, Miinchen
1980; — e. VON CZIHAK, Die Edelschmiedekunst fruherer
Zeiten in Preussen, t. II, Westpreussen, Leipzig 1908. C.
HERNMARCK w swojej recenzji z pracy Selinga („Konst-
historisk Tidskrift” L, 1981, z. 2, s. 102n.) określił ilość
Łnistrzów złotniczych czynnych w tym czasie na 2766; po-
myłka wynikła stąd, że u Selinga numerowany wykaz na-
zwisk mistrzów i ich znaków imiennych zaczyna się od
poz. 501 i poprzedzony jest 356 znakami kontrolnymi cechu.
2 E. EGGEL, Ostdeutsche ais Gold- und Silberschmiede
in Augsburg, ,,Ostdeutsche Familienkunde” XVI, 1968, s.
12—15.
2 CZIHAK, o.c., s. 77, nr 453.
1 I. REMBOWSKA, Warsztat złotniczy Schlaubitzów (Dru-
ga połowa XVII i XVIII w.), ,,Gdańskie Zeszyty Humani-
styczne” XIII, „Historia”, nr 7 1970; opinia powtórzona do-
kładnie w: tejże, Gdański cech złotników od XIV do
końca XVIII w., Gdańsk 1971, s. 141.
5 CZIHAK, o.c., s. 69, nr 395.
95
WPŁYWY AUGSBURSKIE W ZŁOTNICTWIE GDAŃSKIM
XVII i XVIII STULECIA *
I. Augsburg zaliczany jest do największych i naj-
bardziej znaczących ośrodków złotniczych w Europie.
Imponuje ilością pracujących tu samodzielnych mis-
trzów, w ciągu ok. trzystu lat 1529—1868 było ich
tu dwa tysiące dwustu dwudziestu sześciu, w Gdań-
sku w tym okresie ok. czterystu dwudziestu1, ale
Przede wszystkim wysokimi walorami artystycznymi
oraz technicznymi wykonywanych przez nich dzieł.
Co najmniej przez dwa stulecia, tj. od końca XVI
do końca XVIII wieku, styl tutejszych wyrobów sil-
nie wpływał na kształt zlotnictwa środkowo-europej-
skiego tak za pomocą eksportu gotowych dzieł, a bar-
dziej jeszcze dzięki wykształceniu dużej ilości złotni-
ków czynnych później na innych terenach oraz dzięki
Przyjmowaniu do pracy czeladników obcych, odby-
wających przepisane statutami cechowymi wędrówki.
Duża ruchliwość tej grupy zawodowej ułatwiała
rozprzestrzenianie się nowych zdobyczy i modnych
form, m. in. środowisko augsburskie zaważyło na
przetransponowaniu obowiązujących w XVIII w. form
francuskich. Katalogi złotników opracowywane dla
poszczególnych ośrodków obejmują w znakomitej
większości przypadków jedynie mistrzów cechowych
1 ich działalność stanowi główny przedmiot zaintere-
sowania badaczy. Nie można jednak zapominać, że
w każdym warsztacie pracowało z reguły dwóch
(sporadycznie więcej) czeladników i oni często stano-
wili tam główną siłę roboczą, zwłaszcza jeśli maj-
ster był w podeszłym wieku. Znak mistrzowski
(imiennik), który wedle przepisów winien być kła-
dziony na każdym wyrobie złotniczym, nie preten-
dował nigdy do roli sygnatury wykonawcy, stanowił
jedynie gwarancję kierownika warsztatu, że użyto
prawidłowego stopu srebra.
Dopiero niedawno Eberhard Eggel ogłosił listę
złotników ■— głównie czeladników — osiadłych w
Augsburgu na stałe, a pochodzących ze wschodnich
terenów niemieckiego obszaru językowego, wśród
których znalazło się dziewięciu gdańszczan (dwóch
z nich uzyskało uprawnienia mistrzowskie)2. Żadna
z poprzednich publikacji nie informuje o kierunkach
wędrówek czeladników wykształconych w Gdańsku,
jedynie Eugen von Czihak wyraził przypuszczenie
o pobycie w Augsburgu Johanna Gottfrieda Schlau-
bitza3. Irena Rembowska starała się znaleźć uzasad-
nienie tej hipotezy w „pewnych analogiach jego sztu-
ki z wzorami niemieckimi”4 — nie określając ich
jednali. — oraz w znanym już dzięki informacji Czi-
haka5 fakcie działalności w Augsburgu starszego
brata Johanna Gottfrieda — Beniamina zm. tamże 25
♦ Prezentowny tu artykuł jest nieco zmienioną wersją
referatu wygłoszonego podczas sesji Sztuka Gdańska, zor-
ganizowanej przez Muzeum Narodowe w Gdańsku w dniach
22—24 listopada 1982.
1 Por. l-l. SELING, Die Kunst der Augsburger Gold-
schmiede 1529—1868. Meister-Marken-Werke, t. III, Verzeich-
n'iS der Meister, Marken und Beschauzeichen, Miinchen
1980; — e. VON CZIHAK, Die Edelschmiedekunst fruherer
Zeiten in Preussen, t. II, Westpreussen, Leipzig 1908. C.
HERNMARCK w swojej recenzji z pracy Selinga („Konst-
historisk Tidskrift” L, 1981, z. 2, s. 102n.) określił ilość
Łnistrzów złotniczych czynnych w tym czasie na 2766; po-
myłka wynikła stąd, że u Selinga numerowany wykaz na-
zwisk mistrzów i ich znaków imiennych zaczyna się od
poz. 501 i poprzedzony jest 356 znakami kontrolnymi cechu.
2 E. EGGEL, Ostdeutsche ais Gold- und Silberschmiede
in Augsburg, ,,Ostdeutsche Familienkunde” XVI, 1968, s.
12—15.
2 CZIHAK, o.c., s. 77, nr 453.
1 I. REMBOWSKA, Warsztat złotniczy Schlaubitzów (Dru-
ga połowa XVII i XVIII w.), ,,Gdańskie Zeszyty Humani-
styczne” XIII, „Historia”, nr 7 1970; opinia powtórzona do-
kładnie w: tejże, Gdański cech złotników od XIV do
końca XVIII w., Gdańsk 1971, s. 141.
5 CZIHAK, o.c., s. 69, nr 395.
95