DOI Artikel:
Kałamajska-Saeed, Maria: Polichromia w Boćkach i jej domniemany twórca J.W. Neunhertz
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0081
MARIA KAŁAMAJSKA-SAEED
POLICHROMIA W BOCKACH
I JEJ DOMNIEMANY TWÓRCA J. W. NEUNHERTZ*
Opis
Malowidło wykonane techniką fresku zajmuje ca-
łą powierzchnię spłaszczonej pozornej kopuły oraz
trójkątnych żagli (ił. 1). Na żaglach wprowadzono
jedyny w tej kompozycji element architektury ilu-
zjonistycznej — wolutowe konsole, które „wspierają"’
gzyms obiegający podstawę kopuły (ił. 2, 3). Profil
gzymsu został uplastyczniony kolorem podkreślają-
cym naturalny światłocień. Konsole zwieńczone są
wolutowymi naczółkami, namalowanymi już na cza-
szy kopuły, ponad gzymsem. Na bocznych krawę-
dziach naczółków, w pozycji wpółleżącej spoczywa-
ją putta malowane en grisaille. Silne białe bliki su-
gerują podświetlenie ich postaci światłem bijącym
z dołu. Zarówno monochromatyczność puttów, jak
i rozłożenie świateł służy podkreśleniu wrażenia, iż
są to rzeźby związane bezpośrednio z architekturą
konsol.
Na powierzchni „przedniej ściany” konsol wyo-
brażono cztery wielkie anioły, prezentujące narzędzia
i symbole Męki Pańskiej dyscyplinę, rózgę, włócznię,
łańcuch, gąbkę, tunikę, młotek, obcęgi i gwoździe,
Pręgierz, kielich, pochodnię i latarnię oraz żelazną
rękawicę. Pozostałe atrybuty Męki Pańskiej unoszą
także anioły namalowane w dolnej części kopuły, na
osi prezbiterium, przedstawione w gwałtownym ruchu,
jakby właśnie wtargnęły szybkim lotem w strefę
kopuły i unosiły się ku jej szczytowi. Dynamikę tego
fragmentu malowidła akcentuje forma zakompono-
wania grupy w wysoki wydłużony trójkąt, którego
podstawę wypełniają putta trzymające drabinę,
trzcinę, chustę św. Weroniki i koguta, a wierzchołek
stanowi postać wzbijającego się w górę anioła, z ko-
roną cierniową w wyciągniętej ręce. Grupa aniołów
jakby klinem roztrąca postacie świętych wokół pod-
• Artykuł stanowi uzupełnienie wcześniejszej publika-
cji: M. KAŁAMAJSKA-SAEED (Modelowy wystrój kościoła
Re formatów w Boćkach, ,,Biul. Hist. Sztuki” XLII, 1980,
nr 2, s. 145—157), w której polichromia została tylko wzmian-
kowana z zasygnalizowaniem atrybucji Jerzemu Wilhelmowi
Neunhertzowi. Powstanie niniejszego opracowania stało się
stawy kopuły i wzbija się ku jej punktowi szczyto-
wemu, gdzie w otwartych rozświetlonych niebiosach
widnieje Trójca Święta (il. 4).
Siedzące postacie Boga Ojca i Chrystusa trzyma-
jącego krzyż, którym towarzyszy gołębica — symbol
Ducha Św., umieszczone są poniżej geometrycznego
centrum kopuły, na jej wschodniej części przylega-
jącej do prezbiterium. Dzięki temu oglądanie głów-
nej części panoramicznego malowidła możliwe jest
z głębi nawy, bez konieczności podchodzenia pod samą
kopułę.
Poniżej Trójcy Św., na połowie gładkiej prze-
strzeni nieba oddzielającej Osoby Boskie od kręgu
świętych adorujących Trójcą, widnieje klęcząca w
chmurach postać Matki Boskiej i towarzyszącego jej
św. Józefa. Spojrzeniem, a także gestem ręki skie-
rowanej w dół, Maria wskazuje na klęczących u jej
stóp świętych franciszkańskich.
Po prawej stronie Matki Boskiej, z uniesioną ku
niej głową, klęczy św. Antoni Padewski, trzymający
w dłoni kwiat lilii. Po lewej — z przyciśniętym do
piersi krucyfiksem — św. Franciszek z Asyżu, a obok
niego putto trzymające czaszkę, atrybut świętego.
Tuż za św. Franciszkiem, zgięty nisko w kornym
modlitewnym pochyleniu św. Bernardyn ze Sieny,
w którego złożonych dłoniach widnieje promienisty
monogram IHS (lesus Hominum Salvator). W głębi
na drugim planie — św. Mikołaj w szatach biskupich,
trzymający w lewej ręce trzy kule.
Postacie św. Franciszka i Antoniego rozdziela
wspomniana wcześniej grupa wzlatujących aniołów,
która stanowi formalny i treściowy łącznik między
malowidłami- strefy żagli i czaszy kopuły.
Opisana główna część kompozycji umieszczona
jest na ideowo ważniejszej, bo dotykającej prezbi-
terium połaci kopuły. Dalej rozwija się panoramicz-
możliwe dzięki odsłonięciu w ramach konserwacji uprzednio
niewidocznych, dużych partii malowidła. Prace konserwa-
torskie, przeprowadzone na zlecenie parafii, wykonane zo-
stały w r. 1984 przez zespół pod kierunkiem Roberta i Lubo-
miły Stpiczyńskich z Warszawy.
73
POLICHROMIA W BOCKACH
I JEJ DOMNIEMANY TWÓRCA J. W. NEUNHERTZ*
Opis
Malowidło wykonane techniką fresku zajmuje ca-
łą powierzchnię spłaszczonej pozornej kopuły oraz
trójkątnych żagli (ił. 1). Na żaglach wprowadzono
jedyny w tej kompozycji element architektury ilu-
zjonistycznej — wolutowe konsole, które „wspierają"’
gzyms obiegający podstawę kopuły (ił. 2, 3). Profil
gzymsu został uplastyczniony kolorem podkreślają-
cym naturalny światłocień. Konsole zwieńczone są
wolutowymi naczółkami, namalowanymi już na cza-
szy kopuły, ponad gzymsem. Na bocznych krawę-
dziach naczółków, w pozycji wpółleżącej spoczywa-
ją putta malowane en grisaille. Silne białe bliki su-
gerują podświetlenie ich postaci światłem bijącym
z dołu. Zarówno monochromatyczność puttów, jak
i rozłożenie świateł służy podkreśleniu wrażenia, iż
są to rzeźby związane bezpośrednio z architekturą
konsol.
Na powierzchni „przedniej ściany” konsol wyo-
brażono cztery wielkie anioły, prezentujące narzędzia
i symbole Męki Pańskiej dyscyplinę, rózgę, włócznię,
łańcuch, gąbkę, tunikę, młotek, obcęgi i gwoździe,
Pręgierz, kielich, pochodnię i latarnię oraz żelazną
rękawicę. Pozostałe atrybuty Męki Pańskiej unoszą
także anioły namalowane w dolnej części kopuły, na
osi prezbiterium, przedstawione w gwałtownym ruchu,
jakby właśnie wtargnęły szybkim lotem w strefę
kopuły i unosiły się ku jej szczytowi. Dynamikę tego
fragmentu malowidła akcentuje forma zakompono-
wania grupy w wysoki wydłużony trójkąt, którego
podstawę wypełniają putta trzymające drabinę,
trzcinę, chustę św. Weroniki i koguta, a wierzchołek
stanowi postać wzbijającego się w górę anioła, z ko-
roną cierniową w wyciągniętej ręce. Grupa aniołów
jakby klinem roztrąca postacie świętych wokół pod-
• Artykuł stanowi uzupełnienie wcześniejszej publika-
cji: M. KAŁAMAJSKA-SAEED (Modelowy wystrój kościoła
Re formatów w Boćkach, ,,Biul. Hist. Sztuki” XLII, 1980,
nr 2, s. 145—157), w której polichromia została tylko wzmian-
kowana z zasygnalizowaniem atrybucji Jerzemu Wilhelmowi
Neunhertzowi. Powstanie niniejszego opracowania stało się
stawy kopuły i wzbija się ku jej punktowi szczyto-
wemu, gdzie w otwartych rozświetlonych niebiosach
widnieje Trójca Święta (il. 4).
Siedzące postacie Boga Ojca i Chrystusa trzyma-
jącego krzyż, którym towarzyszy gołębica — symbol
Ducha Św., umieszczone są poniżej geometrycznego
centrum kopuły, na jej wschodniej części przylega-
jącej do prezbiterium. Dzięki temu oglądanie głów-
nej części panoramicznego malowidła możliwe jest
z głębi nawy, bez konieczności podchodzenia pod samą
kopułę.
Poniżej Trójcy Św., na połowie gładkiej prze-
strzeni nieba oddzielającej Osoby Boskie od kręgu
świętych adorujących Trójcą, widnieje klęcząca w
chmurach postać Matki Boskiej i towarzyszącego jej
św. Józefa. Spojrzeniem, a także gestem ręki skie-
rowanej w dół, Maria wskazuje na klęczących u jej
stóp świętych franciszkańskich.
Po prawej stronie Matki Boskiej, z uniesioną ku
niej głową, klęczy św. Antoni Padewski, trzymający
w dłoni kwiat lilii. Po lewej — z przyciśniętym do
piersi krucyfiksem — św. Franciszek z Asyżu, a obok
niego putto trzymające czaszkę, atrybut świętego.
Tuż za św. Franciszkiem, zgięty nisko w kornym
modlitewnym pochyleniu św. Bernardyn ze Sieny,
w którego złożonych dłoniach widnieje promienisty
monogram IHS (lesus Hominum Salvator). W głębi
na drugim planie — św. Mikołaj w szatach biskupich,
trzymający w lewej ręce trzy kule.
Postacie św. Franciszka i Antoniego rozdziela
wspomniana wcześniej grupa wzlatujących aniołów,
która stanowi formalny i treściowy łącznik między
malowidłami- strefy żagli i czaszy kopuły.
Opisana główna część kompozycji umieszczona
jest na ideowo ważniejszej, bo dotykającej prezbi-
terium połaci kopuły. Dalej rozwija się panoramicz-
możliwe dzięki odsłonięciu w ramach konserwacji uprzednio
niewidocznych, dużych partii malowidła. Prace konserwa-
torskie, przeprowadzone na zlecenie parafii, wykonane zo-
stały w r. 1984 przez zespół pod kierunkiem Roberta i Lubo-
miły Stpiczyńskich z Warszawy.
73