DOI article:
Guze, Justyna: Watteau: Uczniowie, Naśladowcy, Nachleben.: W Trzechsetną rocznicę urodzin
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0231
JUSTYNA GUZE
WATTEAU: UCZNIOWIE, NAŚLADOWCY, NACHLEBEN.
W TRZECHSETNĄ ROCZNICĘ URODZIN*
Gdyby Watteau nie namalował nic więcej, jak tylko fetes
galantes i sceny z komedii włoskiej i tak byłby wielkim malarzem
— napisał w niespełna półtora wieku po jego śmierci Theophiłe
Gautier1.
Watteau był zjawiskiem niezwykłym w sztuce francuskiej
°k. 1700, jednym z tych, które pozostają niemal niewytłu-
maczalne2. Osobowość tego artysty zaciążyła na malarstwie
XVIII w. nie tylko we Francji, a stworzony przezeii i dopro-
wadzony do mistrzostwa gatunek fete galante zyskał ogromną
Popularność w całej ówczesnej Europie. Celem niniejszego
tekstu jest próba wyjaśnienia, jak doszło do pojawienia się
tego rodzaj<i osobowości artystycznej i tego typu przedsta-
wienia w malarstwie, a przede wszystkim dlaczego twórczość
Antoine’a Watteau wywarła tak wielki wpływ na współ-
czesnych i na potomnych3.
W roku 1717 trzydziestojednoletni wówczas Watteau
Przedstawił Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby
w Paryżu obraz zatytułowany Odjazd na Cyteręf i wszedł do
mej jako peintre des fetes galantes; tym samym pierwszy
w jej dziejach został przyjęty w poczet członków na podstawie
kompozycji, nie mieszczącej się w żadnej z uznanych dotych-
czas kategorii malarskich5. A skoro był pierwszym, dla
którego wprowadzono oficjalnie nową kategorię, to wolno
przypuszczać, iż uczyniono tak w uznaniu jego talentu i mi-
strzostwa w tej dziedzinie. Watteau miał już wówczas w swym
oeuvre obrazy batalistyczne, portrety, przedstawienia o cha-
rakterze dekoracyjnym i rodzajowym; w latach poprzedza-
jących przyjęcie do Akademii, jak również w następnych,
fetes galantes coraz częściej pojawiały się w jego twórczości,
osiągając zarazom coraz doskonalszy poziom6. Nowatorski
charakter kompozycji przeważających w jogo dziele ma-
larskim: fete galante, fete champetre, reunion champetre,
koncerty i bale, sceny teatralne i parkowe, zwracał uwagę
współczesnych; skłaniał do zastanowienia nad ich genezą
także i późniejszych miłośników, znawców i badaczy, od-
biegały one bowiem znacznie od tego, co charakteryzowało
malarstwo francuskie ok. roku 17007. Nie znaczy jednak,
by Watteau tworzył w pustce; Chatelet8 zwrócił uwagę na
istniejącą już w okresie poprzednim tendencję do rozwijania
w sztuce motywów galantes, zaś Helene Adhemar na pewnych
malarzy i grafików ze starszego nieco pokolenia, których
twórczość mogła stanowić jedno ze źródeł inspiracji dla
Watteau9.
* Niniejszy tekst w pierwotnej wersji wygłoszony był jako referat
Podczas seminarium metodologicznego: Mistrz — uczeń — szkoła, Nie-
borów, czerwiec 1980.
1 Cyt. wgH. ADHEMAR, Watteau, same et son oemre, Paris 1950-
s- 188. Pierwotne (ok. 1865) miejsce publikacji Gautiera, z której pochodzi
cytat, nie jest znane. Hćltsne Adhfimar jako jedna z pierwszych zajęła się
zagadnieniem recepcji Watteau w XVIII i XIX w. Problemowi temu
Poświęcono też posiedzenie w czasie sesji naukowej z okazji trzechset-
hej rocznicy urodzin artysty: Antoine Watteau, le peinture, son temps et sa
bffende, Grand Palais 29—31 października 1984.
2 Por. J. THUILLIER, A. CHATELET, La peinture franęaise. De Lc
^ain Fragonard, Genóye 1964, s. 157.
3 Podstawowym opracowaniem zagadnienia genezy fete galante po-
z°staje wciąż praca M. EISENSTADT, Watteau-Fetes Galantes und Ihre
Vr‘prUnge, Berlin 1930.
4 Jeśli chodzi o tytuł tego obrazu i rozmaite jego interpretacje, por.
M. MORGAN GRASELLI, P. ROSENBERG, Watteau 1684—1721, Ka-
talog wystawy, Washington—Paris—Berlin 1984'—1985; kat. nr 9 —
wersja we Frankfurcie, kat nr 61 — w Luwrze i kat. nr 62 — Berlin, Char-
iottenburg, z polną bibliografią i dyskusją.
5 Le sujet de son ouerage de reception a este laisse a sa colonie, cyt. wg
D. POSNER, Watteau, London 1984, s. 65. ADHEMAR (o.c., s. 105)
uważa Watteau za pierwszego malarza fetes galantes.
6 Por. ADHEMAR, o.c., s. 115—116.
7 O gatunkach malarskich uprawianych przez Watteau por. opinie
współczesnych mu, jak: Antoine de La Roque, Jean de Julienne, Dezallier
d’Argenville. Por. też P. ROSENBERG, Vies ancimnes de Watteau, Paris
1984, s. 6, 17, 40, 47, Wg M. LEVEY (Rococo to Reeolution, London 1966)
oraz A. BROOKNER (Watteau, London 1967) Watteau byl nowatorem
nie tylko jako malarz fetes galantes.
8 THUILLIER, CHATELET, o.c., s. 157.
9 ADHEMAR, o.c., s, 106—115; — POSNER, Ó.C., s. 145,
221
WATTEAU: UCZNIOWIE, NAŚLADOWCY, NACHLEBEN.
W TRZECHSETNĄ ROCZNICĘ URODZIN*
Gdyby Watteau nie namalował nic więcej, jak tylko fetes
galantes i sceny z komedii włoskiej i tak byłby wielkim malarzem
— napisał w niespełna półtora wieku po jego śmierci Theophiłe
Gautier1.
Watteau był zjawiskiem niezwykłym w sztuce francuskiej
°k. 1700, jednym z tych, które pozostają niemal niewytłu-
maczalne2. Osobowość tego artysty zaciążyła na malarstwie
XVIII w. nie tylko we Francji, a stworzony przezeii i dopro-
wadzony do mistrzostwa gatunek fete galante zyskał ogromną
Popularność w całej ówczesnej Europie. Celem niniejszego
tekstu jest próba wyjaśnienia, jak doszło do pojawienia się
tego rodzaj<i osobowości artystycznej i tego typu przedsta-
wienia w malarstwie, a przede wszystkim dlaczego twórczość
Antoine’a Watteau wywarła tak wielki wpływ na współ-
czesnych i na potomnych3.
W roku 1717 trzydziestojednoletni wówczas Watteau
Przedstawił Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby
w Paryżu obraz zatytułowany Odjazd na Cyteręf i wszedł do
mej jako peintre des fetes galantes; tym samym pierwszy
w jej dziejach został przyjęty w poczet członków na podstawie
kompozycji, nie mieszczącej się w żadnej z uznanych dotych-
czas kategorii malarskich5. A skoro był pierwszym, dla
którego wprowadzono oficjalnie nową kategorię, to wolno
przypuszczać, iż uczyniono tak w uznaniu jego talentu i mi-
strzostwa w tej dziedzinie. Watteau miał już wówczas w swym
oeuvre obrazy batalistyczne, portrety, przedstawienia o cha-
rakterze dekoracyjnym i rodzajowym; w latach poprzedza-
jących przyjęcie do Akademii, jak również w następnych,
fetes galantes coraz częściej pojawiały się w jego twórczości,
osiągając zarazom coraz doskonalszy poziom6. Nowatorski
charakter kompozycji przeważających w jogo dziele ma-
larskim: fete galante, fete champetre, reunion champetre,
koncerty i bale, sceny teatralne i parkowe, zwracał uwagę
współczesnych; skłaniał do zastanowienia nad ich genezą
także i późniejszych miłośników, znawców i badaczy, od-
biegały one bowiem znacznie od tego, co charakteryzowało
malarstwo francuskie ok. roku 17007. Nie znaczy jednak,
by Watteau tworzył w pustce; Chatelet8 zwrócił uwagę na
istniejącą już w okresie poprzednim tendencję do rozwijania
w sztuce motywów galantes, zaś Helene Adhemar na pewnych
malarzy i grafików ze starszego nieco pokolenia, których
twórczość mogła stanowić jedno ze źródeł inspiracji dla
Watteau9.
* Niniejszy tekst w pierwotnej wersji wygłoszony był jako referat
Podczas seminarium metodologicznego: Mistrz — uczeń — szkoła, Nie-
borów, czerwiec 1980.
1 Cyt. wgH. ADHEMAR, Watteau, same et son oemre, Paris 1950-
s- 188. Pierwotne (ok. 1865) miejsce publikacji Gautiera, z której pochodzi
cytat, nie jest znane. Hćltsne Adhfimar jako jedna z pierwszych zajęła się
zagadnieniem recepcji Watteau w XVIII i XIX w. Problemowi temu
Poświęcono też posiedzenie w czasie sesji naukowej z okazji trzechset-
hej rocznicy urodzin artysty: Antoine Watteau, le peinture, son temps et sa
bffende, Grand Palais 29—31 października 1984.
2 Por. J. THUILLIER, A. CHATELET, La peinture franęaise. De Lc
^ain Fragonard, Genóye 1964, s. 157.
3 Podstawowym opracowaniem zagadnienia genezy fete galante po-
z°staje wciąż praca M. EISENSTADT, Watteau-Fetes Galantes und Ihre
Vr‘prUnge, Berlin 1930.
4 Jeśli chodzi o tytuł tego obrazu i rozmaite jego interpretacje, por.
M. MORGAN GRASELLI, P. ROSENBERG, Watteau 1684—1721, Ka-
talog wystawy, Washington—Paris—Berlin 1984'—1985; kat. nr 9 —
wersja we Frankfurcie, kat nr 61 — w Luwrze i kat. nr 62 — Berlin, Char-
iottenburg, z polną bibliografią i dyskusją.
5 Le sujet de son ouerage de reception a este laisse a sa colonie, cyt. wg
D. POSNER, Watteau, London 1984, s. 65. ADHEMAR (o.c., s. 105)
uważa Watteau za pierwszego malarza fetes galantes.
6 Por. ADHEMAR, o.c., s. 115—116.
7 O gatunkach malarskich uprawianych przez Watteau por. opinie
współczesnych mu, jak: Antoine de La Roque, Jean de Julienne, Dezallier
d’Argenville. Por. też P. ROSENBERG, Vies ancimnes de Watteau, Paris
1984, s. 6, 17, 40, 47, Wg M. LEVEY (Rococo to Reeolution, London 1966)
oraz A. BROOKNER (Watteau, London 1967) Watteau byl nowatorem
nie tylko jako malarz fetes galantes.
8 THUILLIER, CHATELET, o.c., s. 157.
9 ADHEMAR, o.c., s, 106—115; — POSNER, Ó.C., s. 145,
221