DOI Artikel:
Mączyński, Ryszard: Warszawska konfesia rzymskich me̜czenników
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0063
WARSZAWSKA KONFESJA RZYMSKICH MĘCZENNIKÓW
tlej na planie krzyża greckiego (il. 2)51. Wybór takiej,
Wyrażającej skomplikowane treści symboliczne, for-
my kościoła nie był dziełem przypadku, skoro rektor
pijarów podkreślał, jak bardzo monarcha pragnie
zbudować sanktuarium specjalnie zaprojektowane dla
ciał świętych męczenników52. Architekt królewski na-
wiązał zatem do wielowiekowej tradycji budowli cen-
tralnych wznoszonych ku czci relikwii53 i nadał
świątyni zakonnej kształt typowego martyrium.
Nie zachował się wprawdzie opracowany przez
Tencallę „abrys” konfesji, lecz analiza rzutu kościoła,
na którym ją oznaczono oraz uwagi ojca Orsellego,
pozwalają na sformułowanie wniosków co do ogólne-
go zamysłu dzieła. Ołtarz główny, gdzie — jak za-
pewniał rektor — znajdować się będzie relikwiarz
z ciałami świętych54, usytuowany został pod krawę-
dzią kopuły, u nasady wschodniego ramienia krzyża
— prezbiterium. Miała to być konstrukcja wolno sto-
jąca, oparta na planie prostokąta, ujęta kolumnami
i pilastrami55 — a zatem tradycyjne baldachimowe
cyborium. Mensę ołtarza umieszczono jednak w spo-
sób dosyć nietypowy — tak, że łączyła ona nieomal
dwa poziomy: niższy, posadzki korpusu kościoła oraz
wyniesionego ponad nią czterema stopniami prezbi-
terium. Zastosowanie takiego rozwiązania podykto-
wała, jak się zdaje, chęć odpowiedniego wyekspono-
wania szczątków śś. Pryma i Felicjana. Pamiętać
bowiem trzeba, iż ze względu na podmokły teren53
niemożliwe było podbudowanie świątyni kryptą —
sporządzenie „naturalnego” niejako grobowca pod
61 Omówienie architektury kościoła centralnego zob.
OLSZEWSKA, o.c., s. 62 i nast. oraz załącznik nr I. Obok
wspomnianego rysunku rzymskiego znana jest także osobna,
nieznacznie różniąca się wersja planu tejże świątyni, prze-
chowywana w Gabinecie Rycin Uniwersytetu Warszaw-
skiego (włączona do Archiwum Tylmana z Gameren, nr
772), zidentyfikowana przy pomocy S. Mossakowskiego przez
OLSZEWSKĄ, o.c., s. 63.
» List H. Orsellego z dn. 25 IX 1644 r. [w:] Epistulae
ad S. Josephum Calasanctium..., o.c., s. 1051. Por. również
listy tegoż z: dn. 9 I 1643 r. (ibidem, s. 992), dn. 20 II 1643 r.
(ibidem, s. 1006), dn. 11 II 1645 r. (ibidem, s. 1066).
55 Zob. R. WITTKOWER, Architectural Principles in the
Age of Humanism, London 1973, s. 1—32 oraz rozprawy po-
dające obfitą bibliografię dotyczącą tej tematyki: L. KA-
LINOWSKI, Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmun-
towskiej, „Studia do Dziejów Wawelu” II, 1960, s. 57 i nast.
oraz przypis 9 na s. 65; — J. Z. ŁOZIŃSKI, Grobowe kapli-
ce kopułowe w Polsce 1520—1620, Warszawa 1973, s. 7—22.
« List H. Orsellego z dn. 9 I 1643 r. [w:] Epistulae ad
S. Josephum Calasanctium ..., o.c., s. 993.
“ Ibidem, s. 993.
51 O związanych z tym trudnościach i podjętych dzia-
łaniach zabezpieczających wznoszony kościół pisał H. Orselli;
zob. ibidem, s. 993; a także uwagi OLSZEWSKIEJ, o.c., s. 32.
” List H. Orsellego z dn. 9 I 1643 r. [w:] Epistulae ad
S. Josephum Calasanctium ..., o.c., s. 993. Świadczy o tym
również fakt, że podest dla odprawiającego mszę kapłana
umieszczono przy ołtarzu od strony wschodniej.
58 Tradycję tę omawia BRAUN, Der christliche Altar...,
o.c., t. I, s. 125 i nast.
ołtarzem. Równie niemożliwe było ustawienie relik-
wiarza na mensie, gdyż przy założeniu, że msza bę-
dzie odprawiana twarzą do ludzi57, kapłan musiał być
dobrze widoczny w świetle architektonicznej struk-
tury. Bez wątpienia więc Tencalla zdecydował się na,
praktykowane niekiedy, usytuowanie owej „ozdobnej
trumienki” w samym stole ołtarzowym58. Uzyskana
przez swoistą konstrukcję mensy znaczna wysokość
antependium od strony wnętrza kościelnego, pozwa-
lała na stworzenie w niej czegoś w rodzaju ąuasi
krypty, gdzie miano złożyć szczątki obu męczenni-
II. 11. Cyborium baldachimowe w katedrze w Nar-
ni. Repr. wg Brauna.
55
tlej na planie krzyża greckiego (il. 2)51. Wybór takiej,
Wyrażającej skomplikowane treści symboliczne, for-
my kościoła nie był dziełem przypadku, skoro rektor
pijarów podkreślał, jak bardzo monarcha pragnie
zbudować sanktuarium specjalnie zaprojektowane dla
ciał świętych męczenników52. Architekt królewski na-
wiązał zatem do wielowiekowej tradycji budowli cen-
tralnych wznoszonych ku czci relikwii53 i nadał
świątyni zakonnej kształt typowego martyrium.
Nie zachował się wprawdzie opracowany przez
Tencallę „abrys” konfesji, lecz analiza rzutu kościoła,
na którym ją oznaczono oraz uwagi ojca Orsellego,
pozwalają na sformułowanie wniosków co do ogólne-
go zamysłu dzieła. Ołtarz główny, gdzie — jak za-
pewniał rektor — znajdować się będzie relikwiarz
z ciałami świętych54, usytuowany został pod krawę-
dzią kopuły, u nasady wschodniego ramienia krzyża
— prezbiterium. Miała to być konstrukcja wolno sto-
jąca, oparta na planie prostokąta, ujęta kolumnami
i pilastrami55 — a zatem tradycyjne baldachimowe
cyborium. Mensę ołtarza umieszczono jednak w spo-
sób dosyć nietypowy — tak, że łączyła ona nieomal
dwa poziomy: niższy, posadzki korpusu kościoła oraz
wyniesionego ponad nią czterema stopniami prezbi-
terium. Zastosowanie takiego rozwiązania podykto-
wała, jak się zdaje, chęć odpowiedniego wyekspono-
wania szczątków śś. Pryma i Felicjana. Pamiętać
bowiem trzeba, iż ze względu na podmokły teren53
niemożliwe było podbudowanie świątyni kryptą —
sporządzenie „naturalnego” niejako grobowca pod
61 Omówienie architektury kościoła centralnego zob.
OLSZEWSKA, o.c., s. 62 i nast. oraz załącznik nr I. Obok
wspomnianego rysunku rzymskiego znana jest także osobna,
nieznacznie różniąca się wersja planu tejże świątyni, prze-
chowywana w Gabinecie Rycin Uniwersytetu Warszaw-
skiego (włączona do Archiwum Tylmana z Gameren, nr
772), zidentyfikowana przy pomocy S. Mossakowskiego przez
OLSZEWSKĄ, o.c., s. 63.
» List H. Orsellego z dn. 25 IX 1644 r. [w:] Epistulae
ad S. Josephum Calasanctium..., o.c., s. 1051. Por. również
listy tegoż z: dn. 9 I 1643 r. (ibidem, s. 992), dn. 20 II 1643 r.
(ibidem, s. 1006), dn. 11 II 1645 r. (ibidem, s. 1066).
55 Zob. R. WITTKOWER, Architectural Principles in the
Age of Humanism, London 1973, s. 1—32 oraz rozprawy po-
dające obfitą bibliografię dotyczącą tej tematyki: L. KA-
LINOWSKI, Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmun-
towskiej, „Studia do Dziejów Wawelu” II, 1960, s. 57 i nast.
oraz przypis 9 na s. 65; — J. Z. ŁOZIŃSKI, Grobowe kapli-
ce kopułowe w Polsce 1520—1620, Warszawa 1973, s. 7—22.
« List H. Orsellego z dn. 9 I 1643 r. [w:] Epistulae ad
S. Josephum Calasanctium ..., o.c., s. 993.
“ Ibidem, s. 993.
51 O związanych z tym trudnościach i podjętych dzia-
łaniach zabezpieczających wznoszony kościół pisał H. Orselli;
zob. ibidem, s. 993; a także uwagi OLSZEWSKIEJ, o.c., s. 32.
” List H. Orsellego z dn. 9 I 1643 r. [w:] Epistulae ad
S. Josephum Calasanctium ..., o.c., s. 993. Świadczy o tym
również fakt, że podest dla odprawiającego mszę kapłana
umieszczono przy ołtarzu od strony wschodniej.
58 Tradycję tę omawia BRAUN, Der christliche Altar...,
o.c., t. I, s. 125 i nast.
ołtarzem. Równie niemożliwe było ustawienie relik-
wiarza na mensie, gdyż przy założeniu, że msza bę-
dzie odprawiana twarzą do ludzi57, kapłan musiał być
dobrze widoczny w świetle architektonicznej struk-
tury. Bez wątpienia więc Tencalla zdecydował się na,
praktykowane niekiedy, usytuowanie owej „ozdobnej
trumienki” w samym stole ołtarzowym58. Uzyskana
przez swoistą konstrukcję mensy znaczna wysokość
antependium od strony wnętrza kościelnego, pozwa-
lała na stworzenie w niej czegoś w rodzaju ąuasi
krypty, gdzie miano złożyć szczątki obu męczenni-
II. 11. Cyborium baldachimowe w katedrze w Nar-
ni. Repr. wg Brauna.
55