DOI Artikel:
Woźniak, Michał F.: Wpływy augsburskie w zlotnictwie gdańskim XVII-XVIII stulecia
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0111
WPŁYWY AUGSBURSKIE W ZLOTNICTWIE GDAŃSKIM XVII I XVIII STULECIA
kształcony — w Augsburgu, specjalizujący się w
drobnej plastyce, m.in. rzeźbiący w kości słoniowej36.
Z tego ulubionego w XVII w. tworzywa sporządza-
no — szczególnie chętnie w południowych Niem-
czech — także płaszcze z reliefową dekoracją, okry-
wające brzuśce naczyń — kufli i dzbanów. Również
i ten rodzaj wytwórczości był specjalnością Augsbur-
ga, gdzie działały liczne warsztaty rzeźbiarskie, ściśle
współpracujące ze złotniczymi. Z kości słoniowej
wykonany jest też korpus kufla należącego do zbio-
rów wawelskich, którego srebrna oprawa i uchwyt,
roboty gdańszczanina Ernesta II Kadaua z ok. 1680 r.
wykazują cechy analogiczne do kufli wyżej wymie-
nianych37.
III. Konkretne — choć szczególnego rodzaju —
powiązania złotnictwa gdańskiego z augsburskim
stwierdziła Wanda Wojtyńska, dzięki dokładnemu
oglądowi sarkofagu na relikwie św. Stanisława w
katedrze wawelskiej38, Relikwiarz ten (il. 5) wykona-
ny został w latach 1669—1671 przez gdańszczanina
Petera von der Rennen39, co poświadczają zarówno
wybite znaki gwarancyjne, jak i źródła, przytacza-
ne jeszcze w końcu XIX w. przez Ignacego Polkow-
skiego40 i Tadeusza Wojciechowskiego41, a ostatnio
przez Michała Rożka42. Jednakże na dwunastu zdobią-
cych boki relikwiarza owalnych plakietach z reliefo-
wymi scenami legendy św. Stanisława, których od-
rębność stylistyczną od reszty zabytku zauważył już
Polkowski43, widnieją cechy miejskie augsburskie oraz
mistrzowskie Jacoba I Jagera (czynnego od ok. 1624
do 1673), wzgl. jego syna Jacoba II (mistrz w latach
1643—1674)44. Wojtyńska przypuszcza, iż Rennen prosił
Jagera o współpracę z powodu podeszłego wieku;
autorka, zapominając, że Jacob I był wówczas jesz-
IZ. 8. Conrad Daniel Lundgreen, cybonum z koś-
cioła kapucynów w Rywałdzie, ok. 1771. Fot. W.
Górski.
poz. 3, tabl. 21) czy Daniela Stahlenbrechera w 1705 r. w
Muzeum Rzemiosł Artystycznych w Budapeszcie (ibidem,
nr 45, poz. 4; — Az Európai iparmilueszet Remekei. Szdz
6ves az Iparmupeszeti Muzeum 1872—1972, Budapest 1972, s.
134n, nr kat. 244; — A. PETNEKI, Polskie dzieła sztuki w
zbiorach węgierskich. Wystawa w Muzeum Rzemiosła Arty-
stycznego, Budapeszt 1978, s. 12, nr kat. 12), a także w To-
runiu przez Steffana Petersena; wykonany przezeń kufel,
znajdujący się na Wawelu, posiada w owalnych medalio-
nach alegorie trzech miesięcy wiosennych i zapewne sta-
nowił część kompletu z wyobrażonymi w ten sposób pora-
mi roku (Zbiory Zamku Królewskiego..., o.c., il. 178; —
SAMEK, O.C., s. 209, il. 126).
31 W Kunsthistorisches Museum w Wiedniu eksponowa-
na jest kompozycja Mauchera: Tryumf cesarza Leopolda
1 i jego syna króla Józefa I nad Turkami, dat. 1700, praw-
dopodobnie dar m. Gdańska dla cesarza, por. L. PLANI-
SCIG, E. KRIS, Katalog der Sammlung jur Plastik und
Kunstgewerbe, Wien 1935, s. 138, poz. 16; — C. THEUER-
KAUFF, „Kaiser Leopold im Triumph wider die Tilrken...”
Ein Denkmal in Eljenbein von Christoph Maucher, Danzig.
>,Hamburger mittel- und ostdeutsche Forschungen” IV, 1963,
s 61—93; — M. TRUSTED, Four Amber Statuettes by Chri-
stoph Maucher, „Pantheon” XLII, 1984, z. 3, s. 247n, il. 5,
9—11.
37 Zbiory Zamku Królewskiego..,, o.c., il. 188; — FI-
SCHINGER, Gdańskie wyroby..., o.c., karta tyt; — SA-
MEK, o.c., s. 201, tabl. V.
35 W. WOJTYŃSKA, W sprawie autorstwa relikwiarza
sarkofagowego św. Stanisława w katedrze na Wawelu, ,,Biul.
Hist. Sztuki” XXXVI, 1974, nr 3, s. 235.
31 Mistrz od 1631 do śmierci w 1671, por. CZIHAK, o.c.,
s. 57, nr 314.
40 I. POLKOWSKI, Grób i trumna św. Stanisława, bi-
skupa i męczennika na Wawelu. Studium archeołogiczno-
-historyczne, „Sprawozdania Komisji do badania Historii
Sztuki w Polsce” III, 1835, z. 2, s. 35n.
41 T. WOJCIECHOWSKI, Kościół katedralny w Krako-
wie, Kraków 1900, s. 88, 92.
43 M. ROŻEK, Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisła-
wa w katedrze na Wawełu, „Analecta Cracoviensia” XI,
1979, s. 449—500; tenże, Katedra Wawelska w XVII wie-
ku, Kraków 1980, s. 82, 108.
43 POLKOWSKI, o.c., s. 37.
44 SELING, o.c., nr 1397 i 1581.
103
kształcony — w Augsburgu, specjalizujący się w
drobnej plastyce, m.in. rzeźbiący w kości słoniowej36.
Z tego ulubionego w XVII w. tworzywa sporządza-
no — szczególnie chętnie w południowych Niem-
czech — także płaszcze z reliefową dekoracją, okry-
wające brzuśce naczyń — kufli i dzbanów. Również
i ten rodzaj wytwórczości był specjalnością Augsbur-
ga, gdzie działały liczne warsztaty rzeźbiarskie, ściśle
współpracujące ze złotniczymi. Z kości słoniowej
wykonany jest też korpus kufla należącego do zbio-
rów wawelskich, którego srebrna oprawa i uchwyt,
roboty gdańszczanina Ernesta II Kadaua z ok. 1680 r.
wykazują cechy analogiczne do kufli wyżej wymie-
nianych37.
III. Konkretne — choć szczególnego rodzaju —
powiązania złotnictwa gdańskiego z augsburskim
stwierdziła Wanda Wojtyńska, dzięki dokładnemu
oglądowi sarkofagu na relikwie św. Stanisława w
katedrze wawelskiej38, Relikwiarz ten (il. 5) wykona-
ny został w latach 1669—1671 przez gdańszczanina
Petera von der Rennen39, co poświadczają zarówno
wybite znaki gwarancyjne, jak i źródła, przytacza-
ne jeszcze w końcu XIX w. przez Ignacego Polkow-
skiego40 i Tadeusza Wojciechowskiego41, a ostatnio
przez Michała Rożka42. Jednakże na dwunastu zdobią-
cych boki relikwiarza owalnych plakietach z reliefo-
wymi scenami legendy św. Stanisława, których od-
rębność stylistyczną od reszty zabytku zauważył już
Polkowski43, widnieją cechy miejskie augsburskie oraz
mistrzowskie Jacoba I Jagera (czynnego od ok. 1624
do 1673), wzgl. jego syna Jacoba II (mistrz w latach
1643—1674)44. Wojtyńska przypuszcza, iż Rennen prosił
Jagera o współpracę z powodu podeszłego wieku;
autorka, zapominając, że Jacob I był wówczas jesz-
IZ. 8. Conrad Daniel Lundgreen, cybonum z koś-
cioła kapucynów w Rywałdzie, ok. 1771. Fot. W.
Górski.
poz. 3, tabl. 21) czy Daniela Stahlenbrechera w 1705 r. w
Muzeum Rzemiosł Artystycznych w Budapeszcie (ibidem,
nr 45, poz. 4; — Az Európai iparmilueszet Remekei. Szdz
6ves az Iparmupeszeti Muzeum 1872—1972, Budapest 1972, s.
134n, nr kat. 244; — A. PETNEKI, Polskie dzieła sztuki w
zbiorach węgierskich. Wystawa w Muzeum Rzemiosła Arty-
stycznego, Budapeszt 1978, s. 12, nr kat. 12), a także w To-
runiu przez Steffana Petersena; wykonany przezeń kufel,
znajdujący się na Wawelu, posiada w owalnych medalio-
nach alegorie trzech miesięcy wiosennych i zapewne sta-
nowił część kompletu z wyobrażonymi w ten sposób pora-
mi roku (Zbiory Zamku Królewskiego..., o.c., il. 178; —
SAMEK, O.C., s. 209, il. 126).
31 W Kunsthistorisches Museum w Wiedniu eksponowa-
na jest kompozycja Mauchera: Tryumf cesarza Leopolda
1 i jego syna króla Józefa I nad Turkami, dat. 1700, praw-
dopodobnie dar m. Gdańska dla cesarza, por. L. PLANI-
SCIG, E. KRIS, Katalog der Sammlung jur Plastik und
Kunstgewerbe, Wien 1935, s. 138, poz. 16; — C. THEUER-
KAUFF, „Kaiser Leopold im Triumph wider die Tilrken...”
Ein Denkmal in Eljenbein von Christoph Maucher, Danzig.
>,Hamburger mittel- und ostdeutsche Forschungen” IV, 1963,
s 61—93; — M. TRUSTED, Four Amber Statuettes by Chri-
stoph Maucher, „Pantheon” XLII, 1984, z. 3, s. 247n, il. 5,
9—11.
37 Zbiory Zamku Królewskiego..,, o.c., il. 188; — FI-
SCHINGER, Gdańskie wyroby..., o.c., karta tyt; — SA-
MEK, o.c., s. 201, tabl. V.
35 W. WOJTYŃSKA, W sprawie autorstwa relikwiarza
sarkofagowego św. Stanisława w katedrze na Wawelu, ,,Biul.
Hist. Sztuki” XXXVI, 1974, nr 3, s. 235.
31 Mistrz od 1631 do śmierci w 1671, por. CZIHAK, o.c.,
s. 57, nr 314.
40 I. POLKOWSKI, Grób i trumna św. Stanisława, bi-
skupa i męczennika na Wawelu. Studium archeołogiczno-
-historyczne, „Sprawozdania Komisji do badania Historii
Sztuki w Polsce” III, 1835, z. 2, s. 35n.
41 T. WOJCIECHOWSKI, Kościół katedralny w Krako-
wie, Kraków 1900, s. 88, 92.
43 M. ROŻEK, Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisła-
wa w katedrze na Wawełu, „Analecta Cracoviensia” XI,
1979, s. 449—500; tenże, Katedra Wawelska w XVII wie-
ku, Kraków 1980, s. 82, 108.
43 POLKOWSKI, o.c., s. 37.
44 SELING, o.c., nr 1397 i 1581.
103