DOI Artikel:
Woźniak, Michał F.: Wpływy augsburskie w zlotnictwie gdańskim XVII-XVIII stulecia
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0115
WPŁYWY AUGSBURSKIE W ZŁOTNICTWIE GDAŃSKIM XVII I XVIII STULECIA
do stosowanych obficie na sprzętach liturgicznych
roboty złotników augsburskich. Wymienić przykłado-
wo można: kielichy Franza Schwaba lub Friedricha
Strauba z około 1668 r. (Rottenburg am Neckar,
katedra), Christopha Rada z 1679 r., inny nieokreślo-
nego autorstwa z tegoż roku (Salzburg, katedra),
monstrancję Josefa Wolfganga Fesenmayra z 1712 r.
(opactwo premonstratensów, Speinshart)05, a także
reprezentacyjne użytku świeckiego, jak misa Paulusa
I Grilla z 1685 r. (Monachium, Schatzkammer der
Residenz) oraz części serwisów herbacianych i ka-
wowych — Matthausa II Baura ok. 1690—1695 (Kassel,
Staatliche Kunstsammlungen), Georga Kohlera z oko-
ło 1705 r. (Monachium, Schatzkammer der Residenz),
Christiana Lutkensa ok. roku 1709—1710 (zb. prywat-
ne) czy Christopha Johanna I Hiinninga ok. roku
1712—1715 (Leningrad, Ermitaż)83. Niektóre plakiety
odznaczają się wysokimi walorami artystycznymi, są
sygnowane przez emalierów i zdają się być wykona-
ne specjalnie dla określonego zamówienia87.
Częściej jednakże mamy do czynienia z masową
produkcją tych plakiet w warsztatach anonimowych
emalierów. Wmontowane w przedmiot podnosiły jego
okazały, pełen przepychu wygląd, zgodnie z zamiło-
waniem do barwności, charakteryzującym złotnictwo
niemieckie ok. XVII i 1 połowy XVIII w.; ponadto
zwalniały złotnika z konieczności ręcznego repuso-
wania skomplikowanych i trudnych ze względu na
mały format wyobrażeń (wielo-) figuralnych.
W końcu XVII w. plakiety takie pojawiają się
również na sprzętach liturgicznych powstających w
innych ośrodkach złotniczych Niemiec południowych,
w Monachium czy Ratyzbonie, a już w XVIII w. —
na terenie monarchii habsburskiej68. O ile mi wiado-
mo, w badaniach nad złotnictwem wiedeńskim czy
praskim nie określano dokładnie proweniencji pla-
kiet69. Jeśli nawet nie sprowadzano ich z Augsburga,
lecz wykonywano na miejscu, trudno było nie do-
li. 11. Johann Ignaz Onnensorg, plakieta kielicha
z kolegiaty w Łowiczu, ok. 1681. Fot. W. Górski
strzec wpływu bawarskiej metropolii złotniczej. Uży-
cie tego rodzaju plakiet na cyborium rywałdzkim
byłoby też zjawiskiem unikalnym w Prusach, zaś;
,s Por. Barock im Baden-Wurttemberg. Vom Ende des
Dreissigjahrigen Krieges bis zur Franzosischen Reuolution.
Ausstellung, Schloss Bruchsal, Badisches Landesmuseum
Karlsruhe 1981, t. I, Katalog, nr C-l; — SELING, o.c., tabl.
X; — J. WEINGARTNER. Das kirchliche Kunstgewerbe der
Neuzeit, Innsbruck 1927, il. 160; — Konstbarkeiten aus kir-
chlichen Schatzkammern. Goldschmiedekunst im Bistum Re-
gensburg. Ausstellung, Diozesanmuseum Regensburg, Mun-
chen-Ziirich 1979, nr 350, tabl. III<
“ SELING, o.c,, tabl. XII, XVI, XXIIIa, XIX, XVIIa, b.
" Np. plakiety wykonane przez Esaiasa Neggesa umiesz-,
czone w ołtarzyku roboty Josefa Ignaza Salera z ok. 1755—
—57 w moskiewskim Muzeum Historycznym (SELING, o.c.,
tabl. XXI).
“ Krzyż Johanna Christiana Lenza, Bregencja 1737 w
Isny, kość. św. Jerzego, por. Barock im Baden Wiirttem-
berg..., o.c., nr C-27; — kielich monogramisty wiedeńskie-
go IK z 1743 r., por. J. SAMEK, J. ZBUDNIEWEK, Klejnoty
Jasnej Góry, wyd. 2, Warszawa 1983, s. 124n, il. 99; — In-
ny kielich wiedeński z 1764 w Zwettl, por. WEINGARTNER,
o.c., 11. 147; — Kielich prażanina Jana Domenika Packeny’-
ego z 1776, por. L. URESOVA, Barakoni zlatnictni ze sbi-
rik Umelecko-Prumyslooeho muzea w Praze, Praha 1974, nr
3.
•’ Problematyka ta nie była dotąd przedmiotem odręb-
nych badań, co więcej, oba te znaczące ośrodki złotnicze
nie posiadają wartościowych opracowań monograficznych.
Dr Herbert Haupt z Kunsthistorisches Museum w Wied-
niu, prowadzący studia nad dziejami różnych gałęzi wie-
deńskiej wytwórczości artystycznej, ostatnio przede wszy-
stkim złotnictwa, nie spotkał się w swych dotychczasowych
kwerendach ze zjawiskiem wykonywania przez emalierów
plakiet na użytek złotników. Owszem, emalierzy (notowani
częściej od przełomu XVII i XVIII w.) pracowali w tym
mieście, głównie na potrzeby dworu cesarskiego, ale byli'
stosunkowo nieliczni, parając się zasadniczo miniaturowy-
mi portretami (informacja ustna z dn. 27 września 1984);
por. H. HAUPT, Kulturgeschichtliche Regesten aus den ge-
heimen Kammerzahlamtsrechungen Kaiser Josephs I. (1705—
—1711), „Mitteilungen des Osterrelchischen Staatsarchivs”
XXXVI, 1983, s. 329—373.
107
do stosowanych obficie na sprzętach liturgicznych
roboty złotników augsburskich. Wymienić przykłado-
wo można: kielichy Franza Schwaba lub Friedricha
Strauba z około 1668 r. (Rottenburg am Neckar,
katedra), Christopha Rada z 1679 r., inny nieokreślo-
nego autorstwa z tegoż roku (Salzburg, katedra),
monstrancję Josefa Wolfganga Fesenmayra z 1712 r.
(opactwo premonstratensów, Speinshart)05, a także
reprezentacyjne użytku świeckiego, jak misa Paulusa
I Grilla z 1685 r. (Monachium, Schatzkammer der
Residenz) oraz części serwisów herbacianych i ka-
wowych — Matthausa II Baura ok. 1690—1695 (Kassel,
Staatliche Kunstsammlungen), Georga Kohlera z oko-
ło 1705 r. (Monachium, Schatzkammer der Residenz),
Christiana Lutkensa ok. roku 1709—1710 (zb. prywat-
ne) czy Christopha Johanna I Hiinninga ok. roku
1712—1715 (Leningrad, Ermitaż)83. Niektóre plakiety
odznaczają się wysokimi walorami artystycznymi, są
sygnowane przez emalierów i zdają się być wykona-
ne specjalnie dla określonego zamówienia87.
Częściej jednakże mamy do czynienia z masową
produkcją tych plakiet w warsztatach anonimowych
emalierów. Wmontowane w przedmiot podnosiły jego
okazały, pełen przepychu wygląd, zgodnie z zamiło-
waniem do barwności, charakteryzującym złotnictwo
niemieckie ok. XVII i 1 połowy XVIII w.; ponadto
zwalniały złotnika z konieczności ręcznego repuso-
wania skomplikowanych i trudnych ze względu na
mały format wyobrażeń (wielo-) figuralnych.
W końcu XVII w. plakiety takie pojawiają się
również na sprzętach liturgicznych powstających w
innych ośrodkach złotniczych Niemiec południowych,
w Monachium czy Ratyzbonie, a już w XVIII w. —
na terenie monarchii habsburskiej68. O ile mi wiado-
mo, w badaniach nad złotnictwem wiedeńskim czy
praskim nie określano dokładnie proweniencji pla-
kiet69. Jeśli nawet nie sprowadzano ich z Augsburga,
lecz wykonywano na miejscu, trudno było nie do-
li. 11. Johann Ignaz Onnensorg, plakieta kielicha
z kolegiaty w Łowiczu, ok. 1681. Fot. W. Górski
strzec wpływu bawarskiej metropolii złotniczej. Uży-
cie tego rodzaju plakiet na cyborium rywałdzkim
byłoby też zjawiskiem unikalnym w Prusach, zaś;
,s Por. Barock im Baden-Wurttemberg. Vom Ende des
Dreissigjahrigen Krieges bis zur Franzosischen Reuolution.
Ausstellung, Schloss Bruchsal, Badisches Landesmuseum
Karlsruhe 1981, t. I, Katalog, nr C-l; — SELING, o.c., tabl.
X; — J. WEINGARTNER. Das kirchliche Kunstgewerbe der
Neuzeit, Innsbruck 1927, il. 160; — Konstbarkeiten aus kir-
chlichen Schatzkammern. Goldschmiedekunst im Bistum Re-
gensburg. Ausstellung, Diozesanmuseum Regensburg, Mun-
chen-Ziirich 1979, nr 350, tabl. III<
“ SELING, o.c,, tabl. XII, XVI, XXIIIa, XIX, XVIIa, b.
" Np. plakiety wykonane przez Esaiasa Neggesa umiesz-,
czone w ołtarzyku roboty Josefa Ignaza Salera z ok. 1755—
—57 w moskiewskim Muzeum Historycznym (SELING, o.c.,
tabl. XXI).
“ Krzyż Johanna Christiana Lenza, Bregencja 1737 w
Isny, kość. św. Jerzego, por. Barock im Baden Wiirttem-
berg..., o.c., nr C-27; — kielich monogramisty wiedeńskie-
go IK z 1743 r., por. J. SAMEK, J. ZBUDNIEWEK, Klejnoty
Jasnej Góry, wyd. 2, Warszawa 1983, s. 124n, il. 99; — In-
ny kielich wiedeński z 1764 w Zwettl, por. WEINGARTNER,
o.c., 11. 147; — Kielich prażanina Jana Domenika Packeny’-
ego z 1776, por. L. URESOVA, Barakoni zlatnictni ze sbi-
rik Umelecko-Prumyslooeho muzea w Praze, Praha 1974, nr
3.
•’ Problematyka ta nie była dotąd przedmiotem odręb-
nych badań, co więcej, oba te znaczące ośrodki złotnicze
nie posiadają wartościowych opracowań monograficznych.
Dr Herbert Haupt z Kunsthistorisches Museum w Wied-
niu, prowadzący studia nad dziejami różnych gałęzi wie-
deńskiej wytwórczości artystycznej, ostatnio przede wszy-
stkim złotnictwa, nie spotkał się w swych dotychczasowych
kwerendach ze zjawiskiem wykonywania przez emalierów
plakiet na użytek złotników. Owszem, emalierzy (notowani
częściej od przełomu XVII i XVIII w.) pracowali w tym
mieście, głównie na potrzeby dworu cesarskiego, ale byli'
stosunkowo nieliczni, parając się zasadniczo miniaturowy-
mi portretami (informacja ustna z dn. 27 września 1984);
por. H. HAUPT, Kulturgeschichtliche Regesten aus den ge-
heimen Kammerzahlamtsrechungen Kaiser Josephs I. (1705—
—1711), „Mitteilungen des Osterrelchischen Staatsarchivs”
XXXVI, 1983, s. 329—373.
107