DOI article:
Woźniak, Michał F.: Wpływy augsburskie w zlotnictwie gdańskim XVII-XVIII stulecia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0119
WPŁYWY AUGSBURSKIE W ZŁOTNICTWIE GDAŃSKIM XVII I XVIII STULECIA
jak i Wiednia, a także w Czechach czy na Śląsku,
a sporadycznie już i w Polsce70.
Spróbujmy rozpatrzyć to zagadnienie stosując do-
wodzenie pośrednie. Zabytek lubiszewski opatrzony
jest na kryzie stopy znakami miasta Gdańska i mi-
strza; drugi z nich składa się z litery M w sercowym
polu z postawioną nad środkowym trzonkiem litery
kropką. Najprawdopodobniej są to splecione litery
MJ wzgl. JM. Czihak określa ten znak jako mono-
gram Melchera Jaske, mistrza od 1664, zmarłego w
1678 r.M. Ostrożnie przy tym stwierdza, że imiennik
ten można odnosić także do kilku innych złotników,
których inicjały dają litery MJ: Mertena Johna (1642—
1655), Michela Johna (1643—ok. 1653), Mertena Jungę
(1651—ok. 1655), wreszcie Johanna Meinertza (Mei-
nertzena), mistrza w r. 1680, zmarłego w czasie za-
razy w 170981. Na podstawie orzeczenia Czihaka nie-
które zabytki opatrzone tą puncą wiązano z Jaskem82
nie bacząc przy tym na daty fundacji ani cechy sty-
lowe, inne zaś — jak monstrancję lubiszewską —
z Meinertzem83. Po dokładnej identyfikacji znaków
można będzie przypisać Meinertzowi (czasem rewin-
dykować na jego rzecz) szereg zabytków. Jeśli by bo-
wiem stwierdzono występowanie znaku w postaci
reprodukowanej przez Czihaka, należało by rozpa-
trzyć dwie możliwości: albo jest to inna wersja cechy
Meinertza, albo punca innego złotnika — może właś-
nie Jaskego?
Meinertz pojawił się w Gdańsku ok. roku 1678
i tegoż roku został zaangażowany jako czeladnik w
warsztacie Gottfrieda Schuberta dla odbycia „mut-
jaru”, zaś swą pracę mistrzowską wykonał pod kie-
runkiem Adama Freymanna84. Jest więc wielce praw-
dopodobne, że jeszcze przed przybyciem do Gdańska
mógł się zapoznać z nowym typem monstrancji, pod
warunkiem oczywiście, że pracował także i w Augs-
11. 16. Złotnik augsburski (?), monstrancja z d. ko-
legiaty w Łasku, ok. 1640. Fot. M. Woźniak.
burgu. Odległością w czasie między uzyskaniem przez
Meinertza tytułu mistrza a wykonaniem monstrancji,
” Monstrancja monachijskiego złotnika Johanna Georga
Oxnera z 1685 w Sallanches (Haute-Nord Savoie), por. J.
TARALON, Les Trćsors des Eglises de France, Paris 1966,
8- 277, tabl. 141; — Dwie monstrancje wiedeńskie: z 1677
i Georga Rehla 1698 w praskim Muzeum Rzemiosł Art. por.
UreSOVA, o.c., nr 145, 125; — Dwie monstrancje czeskie
1668 i 1700, por. URESOVA, o.c., nr 53, 54; — Monstrancje
śląskie: złotnika wrocławskiego Gottfrieda Heynera XVII'
i'XVIII w. w Prószkowie i nyskiego Martina Vogelhunda z
1703 r. w Grodkowie oraz nieznakowana z k. XVII w. w
Wysokiej k. Olesna, por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce,
t. VII, woj. opolskie, pod red. T. CHRZANOWSKIEGO i M.
Korneckiego, z. ii, miasto opole i pow. opolski, inw.
przepr. T. CHRZANOWSKI i M. KORNECKI oraz S. GU-
MINSKI i A. M. OLSZEWSKI, Warszawa 1968, s. 108, ii.
350; — Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VII, woj.
opolskie, pod red. T. CHRZANOWSKIEGO i M. KORNE-
CKIEGO, z. 3, pow. grodkowskl, inw. przepr. T. CHRZA-
NOWSKI i M. KORNECKI, Warszawa 1964, s. 20, ił. 227;
— Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VII, woj. opol-
skie, pod red. T. CHRZANOWSKIEGO i M. KORNECKIEGO,
z. 10, pow. oleski, inw. przepr. R. i E. LINETTE, Warsza-
wa 1960, s. 33, ił. 72; — Monstrancja lubelskiego złotnika
AH ok. 1700 w Rudnie, por. Katalog Zabytków Sztuki w
Polsce ,t. VIII, woj. lubelskie, pod red. R. BĘTKOW-
SKIEGO i E. SMULIKOWSKIEJ, z. 11, d. pow. lubartow-
ski, kat. oprać. R. BRYKOWSKI, wyst. inw. przepr. Z.
KOSSAKOWSKA-SZANAJCA i J. RUTKOWSKA, War-
szawa 1975, s. XV, 57, 11. 182. Na ziemiach polskich jed-
nakże zdecydowanie przeważają — jeśli chodzi o ten typ
ostensorium —■■ importy augsburskie, np. Johanna Hal-
tenwangera z r. 1691 w Kacwinie, por. Katalog Zabytków
Sztuki w Polsce, t. I, woj. krakowskie, pod red. J. SZA-
BŁOWSKIEGO, pow. nowotarski, oprać. T. SZYDŁOWSKI,
Warszawa 1953, s. 357, il. 772 czy Johanna Zeckela z pocz.
XVIII w. w Wodyniach, por. Katalog Zabytków Sztuki w
Polsce, t. X, woj. warszawskie, pod red. I. GALICKIEJ
i H. SYGIETYNSKIEJ, z. 22, pow. siedlecki, inw. przepr.
I. GALICKA, H. SYGIETYNSKA i D. KACZMAREK, War-
szawa 1965, s. 43, il. 96.
™ CZIHAK, O.C., s. 63, nr 366.
81 Ibidem.
82 Kielich fundowany 1692 dla Żarnowca, por. REMBOW-
SKA, Gdański cech..., o.c., s. 184.
85 Ibidem, s. 202.
88 CZIHAK, o.c., s. 66, nr 382.
111
jak i Wiednia, a także w Czechach czy na Śląsku,
a sporadycznie już i w Polsce70.
Spróbujmy rozpatrzyć to zagadnienie stosując do-
wodzenie pośrednie. Zabytek lubiszewski opatrzony
jest na kryzie stopy znakami miasta Gdańska i mi-
strza; drugi z nich składa się z litery M w sercowym
polu z postawioną nad środkowym trzonkiem litery
kropką. Najprawdopodobniej są to splecione litery
MJ wzgl. JM. Czihak określa ten znak jako mono-
gram Melchera Jaske, mistrza od 1664, zmarłego w
1678 r.M. Ostrożnie przy tym stwierdza, że imiennik
ten można odnosić także do kilku innych złotników,
których inicjały dają litery MJ: Mertena Johna (1642—
1655), Michela Johna (1643—ok. 1653), Mertena Jungę
(1651—ok. 1655), wreszcie Johanna Meinertza (Mei-
nertzena), mistrza w r. 1680, zmarłego w czasie za-
razy w 170981. Na podstawie orzeczenia Czihaka nie-
które zabytki opatrzone tą puncą wiązano z Jaskem82
nie bacząc przy tym na daty fundacji ani cechy sty-
lowe, inne zaś — jak monstrancję lubiszewską —
z Meinertzem83. Po dokładnej identyfikacji znaków
można będzie przypisać Meinertzowi (czasem rewin-
dykować na jego rzecz) szereg zabytków. Jeśli by bo-
wiem stwierdzono występowanie znaku w postaci
reprodukowanej przez Czihaka, należało by rozpa-
trzyć dwie możliwości: albo jest to inna wersja cechy
Meinertza, albo punca innego złotnika — może właś-
nie Jaskego?
Meinertz pojawił się w Gdańsku ok. roku 1678
i tegoż roku został zaangażowany jako czeladnik w
warsztacie Gottfrieda Schuberta dla odbycia „mut-
jaru”, zaś swą pracę mistrzowską wykonał pod kie-
runkiem Adama Freymanna84. Jest więc wielce praw-
dopodobne, że jeszcze przed przybyciem do Gdańska
mógł się zapoznać z nowym typem monstrancji, pod
warunkiem oczywiście, że pracował także i w Augs-
11. 16. Złotnik augsburski (?), monstrancja z d. ko-
legiaty w Łasku, ok. 1640. Fot. M. Woźniak.
burgu. Odległością w czasie między uzyskaniem przez
Meinertza tytułu mistrza a wykonaniem monstrancji,
” Monstrancja monachijskiego złotnika Johanna Georga
Oxnera z 1685 w Sallanches (Haute-Nord Savoie), por. J.
TARALON, Les Trćsors des Eglises de France, Paris 1966,
8- 277, tabl. 141; — Dwie monstrancje wiedeńskie: z 1677
i Georga Rehla 1698 w praskim Muzeum Rzemiosł Art. por.
UreSOVA, o.c., nr 145, 125; — Dwie monstrancje czeskie
1668 i 1700, por. URESOVA, o.c., nr 53, 54; — Monstrancje
śląskie: złotnika wrocławskiego Gottfrieda Heynera XVII'
i'XVIII w. w Prószkowie i nyskiego Martina Vogelhunda z
1703 r. w Grodkowie oraz nieznakowana z k. XVII w. w
Wysokiej k. Olesna, por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce,
t. VII, woj. opolskie, pod red. T. CHRZANOWSKIEGO i M.
Korneckiego, z. ii, miasto opole i pow. opolski, inw.
przepr. T. CHRZANOWSKI i M. KORNECKI oraz S. GU-
MINSKI i A. M. OLSZEWSKI, Warszawa 1968, s. 108, ii.
350; — Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VII, woj.
opolskie, pod red. T. CHRZANOWSKIEGO i M. KORNE-
CKIEGO, z. 3, pow. grodkowskl, inw. przepr. T. CHRZA-
NOWSKI i M. KORNECKI, Warszawa 1964, s. 20, ił. 227;
— Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VII, woj. opol-
skie, pod red. T. CHRZANOWSKIEGO i M. KORNECKIEGO,
z. 10, pow. oleski, inw. przepr. R. i E. LINETTE, Warsza-
wa 1960, s. 33, ił. 72; — Monstrancja lubelskiego złotnika
AH ok. 1700 w Rudnie, por. Katalog Zabytków Sztuki w
Polsce ,t. VIII, woj. lubelskie, pod red. R. BĘTKOW-
SKIEGO i E. SMULIKOWSKIEJ, z. 11, d. pow. lubartow-
ski, kat. oprać. R. BRYKOWSKI, wyst. inw. przepr. Z.
KOSSAKOWSKA-SZANAJCA i J. RUTKOWSKA, War-
szawa 1975, s. XV, 57, 11. 182. Na ziemiach polskich jed-
nakże zdecydowanie przeważają — jeśli chodzi o ten typ
ostensorium —■■ importy augsburskie, np. Johanna Hal-
tenwangera z r. 1691 w Kacwinie, por. Katalog Zabytków
Sztuki w Polsce, t. I, woj. krakowskie, pod red. J. SZA-
BŁOWSKIEGO, pow. nowotarski, oprać. T. SZYDŁOWSKI,
Warszawa 1953, s. 357, il. 772 czy Johanna Zeckela z pocz.
XVIII w. w Wodyniach, por. Katalog Zabytków Sztuki w
Polsce, t. X, woj. warszawskie, pod red. I. GALICKIEJ
i H. SYGIETYNSKIEJ, z. 22, pow. siedlecki, inw. przepr.
I. GALICKA, H. SYGIETYNSKA i D. KACZMAREK, War-
szawa 1965, s. 43, il. 96.
™ CZIHAK, O.C., s. 63, nr 366.
81 Ibidem.
82 Kielich fundowany 1692 dla Żarnowca, por. REMBOW-
SKA, Gdański cech..., o.c., s. 184.
85 Ibidem, s. 202.
88 CZIHAK, o.c., s. 66, nr 382.
111