Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (47.1985)

RECENZJE — KSIĄŻKI

się tylko pałac biskupi w Kielcach z towarzyszącą
mu dekoracją malarską, przedstawiającą współczesne
wydarzenia polityczne, w których aktywny udział
brał biskup Jakub Zadzik, długoletni kanclerz Regni
Poloniae za Zygmunta III i Władysława IV. Kielecka
rezydencja daje wyobrażenie o wykorzystaniu sztuki
jako środka manifestacji przekonań politycznych jej
fundatora biskupa Zadzika. Przypuszczać należy, że
dalsze badania archiwalne przyniosą dodatkowe przy-
kłady uzasadniające tezę Autora o upolitycznieniu
sztuki jako środka przekazu wizualnego. Jako do-
datkowy przykład wspomnieć należy niezachowaną
dekorację wnętrz krakowskiego Pałacu Biskupiego,
w którym 'według inwentarza z roku 1668 znajdo-
wało się na plafonie malowane wyobrażenie pamięt-
nego synodu diecezjalnego zwołanego przez biskupa
Piotra Gembickiego w roku 164330. Wydarzeniu temu,
istotnemu dla życia religijnego diecezji, poświęcono
osobną grafikę, spełniającą przecież funkcję infor-
macyjną81. O tym też należało by pamiętać.
W omawianej pracy właściwe odbicie zna-
lazły nieliczne oficjalne polskie poselstwa, wysy-
łane głównie do Rzymu czy Paryża. A wypada przy-
pomnieć, że w nowożytnej dyplomacji ceremoniał,
szczegółowo opracowany, miał doniosłe znaczenie od-
działujące na społeczność. Wjazdy legacji do stolic
europejskich i do Stambułu mają rozległą literaturę
przedmiotu. Były nie tylko wykładnikiem pychy
i ambicji magnackiej, lecz przede wszystkim symbo-
lem potęgi i chwały Rzeczypospolitej, ukazując spe-
cyficzny splendor Patriae. Już w opisie legacji Jerze-
go Ossolińskiego do Rzymu (1633) czytamy: wszystkie
drogi i ulice [...] zagęszczone ;[...] bardzo wielką ciżbą
ludzi [...] a sama sława narodu polskiego i posła [...]
była, nader wielka32. Połyskujące drogie kamienie
w uprzężach wielbłądzich i końskich, bogactwo orien-
talnej broni i stroje właściwie skontrastowane —
Wszystko to było znane z wjazdów monarszych do
Krakowa i magnatów do ich rezydencji, tym razem
jednak zostało drobiazgowo wyreżyserowane „dla

oczu” Europy. Była to zamierzona i udana akcja
propagandowa, aby narodu naszego niewidzianą Rzy-
mowi prezentować pompę33.
Wszystkie te wydarzenia i wspomniane przez
Chrościckiego dzieła sztuki świadczą o zrozumieniu
dobrze pojętej propagandy politycznej, maksymalizu-
jącej efekty przez użycie środków oddziaływania na
masy: ingresy, pomniki, ryciny. Wiek XVII szeroko
korzystał z usług sztuki wprzęgniętej w akcję poli-
tyczną, służącą budowaniu autorytetu dynastii czy
podkreślającą koneksje oraz starożytność rodów mag-
nackich. Propagandzie świeckiej towarzyszyła propa-
ganda kościelna, co wiązać należy z poreformacyj-
nym gwałtownym rozwojem życia religijnego w oma-
wianym czasie. Liturgia przekształca się w wielkie
theatrum sacrum, a sakralizacja władzy, dynastii czy
rodu zyskuje na znaczeniu. Bogate żniwo zbierze
z tego kultura polska za czasów Sobieskiego i Wetty-
nów. Inspiratorzy funkcji propagandowej sztuki byli
głęboko przekonani o wyższości obrazu nad słowem:
odbiorca jednym skinieniem oka więcej ogarnie, niż
cały tom w sobie zawrzeć może31. Ten cytat z opisu
wjazdu naszych posłów do Paryża w roku 1645 traf-
nie zamyka rozważania Juliusza A. Chrościckiego.
Po wcześniejszej jego książce (Pompa funebris)
otrzymaliśmy swoistą „Pompa Regum et Principum”
Rzeczypospolitej doby Wazów. Ta wielowątkowa pra-
ca, nasuwająca — jak każde studium z pogranicza —
wiele refleksji i wiele nowych problemów badawczych
stanowi vademecum historii i kultury politycznej.
Dynastia, elita władzy, potężne rody — to bohatero-
wie prezentowanej rozprawy, ujmującej Srebrny
Wiek przez pryzmat sztuki jako źródła do poznania
świadomości społecznej i politycznej. Zatem sztuka
na użytek ideologii i polityki, a wydarzenie histo-
ryczne kluczem do poznania sekretnych treści dzieła
sztuki.
Kraków, Wyższa Szkoła Pedagogiczna,
Instytut Historii

30 Archiwum Kapituły Metropolitalnej Krakowskiej —
Wlod.arstwo Krakowskie czyli lustracye dóbr biskupstwa
krakowskiego r. 1663 (opis plafonu); — M. ROŻEK, Archi-
tektura i urządzenie wnętrz pałacu biskupiego w Krakowie
(XIV—XIX w.) „Rocznik Krakowski” XLV, 1974, s. 31.
31 Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na rok 1890, il.
PO s. 132; — T. SZYDŁOWSKI, O Wita Stwosza ołtarzu ma-

riackim i jego pierwotnym wyglądzie, „Prace Komisji Hi-
storii Sztuki” II, 1922, s. 7.
31 Cyt. wg CHROSCICKI, Sztuka t polityka..., O.C., s.
125.
33 Ibidem, s. 134.
34 Ibidem, 3. 171.

137