Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (47.1985)

NOTY RECENZYJNE

z 1687 i księcia Urbano z 1694 r.: Un Retratto eon
un Polacco, ó Ungaro eon cornice tutta dorata (s. 424
nr 62).
Wyjątkowo dużo poloniców zawiera inwentarz kar-
dynała Francesca z 1649 r., gdyż jako sekretarz stanu
kierował polityką zagraniczną papiestwa. Niestety
jednak lakoniczność zapisów powoduje, iż często nie
można określić z całkowitą pewnością, którego z pol-
skich władców przedstawia dany wizerunek. Poza
już wspomnianymi akwafortami della Belli z wjazdu
Ossolińskiego oraz jego domniemanym portretem figu-
ruje tam również sztychowany portret Zygmunta III
(s. 223 nr 209). Trudno jest natomiast stwierdzić
czy następny zapis (s. 246 nr 782) odnosi się również
do tego monarchy, czy raczej do jego następcy —
Władysława IV, gdyż podano tylko, że był to portret
bez ram, na płótnie o wymiarach ok. 225X112 cm
del Re di Polonia uestiti tutto di Dante. Prawdopo-
dobnie chodzi o Władysława IV w stroju polskim,
który spisującemu inwentarz wydał się „ubrany zu-
pełnie jak Dante”. Inna notatka (s. 248 nr 822) wy-
mienia obraz będący portretem króla polskiego w
półfigurze, formatu ok. 112X112 cm. Zapewne poda-
runkiem o propagandowo-politycznej wymowie, prze-
słanym przez Władysława IV kardynałowi Francesco,
był sztych, przedstawiający l’espugnatione dell eser-
cito de Moscouiti dal Re di Polonia (s. 229 nr 192).
Gloryfikował on zwycięstwo nowoobranego władcy
nad wojskami moskiewskimi, które oblegały Smoleńsk
bezskutecznie usiłując go zdobyć. Podane wymiary
ok. 112X90 cm pozwalają zidentyfikować tę rycinę
jako miedzioryt wykonany przez Salomona Saverij
wg Adolfa Boya, odbity z czterech płyt dających w
sumie wymiary 84X110 cm, którego kartusz zawiera
łacińską inskrypcję brzmiącą identycznie jak w tekś-
cie włoskim Ezpugnatio ezercitus Moscovitici...8. W
zbiorach don Taddea Barberini spisanych w latach
1648—1649 figuruje portret niezidentyfikowanej pol-
skiej królowej (s. 202 nr 305) określony w sposób
niezrozumiały jako Hedagres Regina di Polonia zaś
w inwentarzu kardynała Francesca z 1679 r. (s. 357
nr 112) wymieniony jest il ritratto d’una Regina di
Polonia.
Ponowne ożywienie stosunków Rzeczypospolitej ze
Stolicą Apostolską nastąpiło za panowania Jana III
Sobieskiego. Potwierdza to inwentarz kardynała
Carlo z lat 1692—1704. W zbiorach jego znajdowały
się dwa niewielkie portrety polskiej pary królewskiej
(s. 434 nr 146), jak można przypuszczać Jana III
i Marii Kazimiery, para wizerunków pastelowych

podarowanych przez tegoż monarchę (s. 435 nr 170)
oraz Regina e Re di Polonia Gio III Donati da mons
Vidoni (s. 435 nr 180). Wymieniony ofiarodawca to
Piętro Vidoni kardynał — protektor Polski, uprzednio
nuncjusz papieski w Rzeczypospolitej. Inwentarz wy-
mienia jeszcze rysunek przedstawiający Sobieskiego
na koniu „z. Turkiem przed nim” oraz jego popiersie
z wypalonej gliny (s. 438 nr 247 i s. 446 nr 476).
Poza wizerunkami królewskimi zanotowany został
zagadkowy portret polskiego „ambasciatore” (s. 438
nr 256): il Duca di Radzuil amb. Polacco opera del
Andrea Sacchi... al. p. mi X lar. 6 (czyli ok. 225X135
cm). Zapewne z tego samego źródła pochodzi wiado-
mość o portrecie ambasadora polskiego, księcia Ra-
dziwiłła, pędzla Sacchiego w zbiorach Barberinich,
którą podaje Piętro Rossi w książce -pt. U Mercurio
Errante della Grandezza di Roma ..., Roma 1693,
s. 55 (następne edycje w 1700, 1704, 1750 i 1776) i pow-
tarzają od tego czasu wszyscy badacze twórczości
Sacchiego. Ann Sutherland Harris9, ostatnia mono-
grafistka malarza, pisze w nocie katalogowej, że obraz
wisiał w Palazzo Barberini, był wymieniony w in-
wentarzu z 1692 i 1704 r. jako portret księcia Radzi-
wiłła, polskiego ambasadora na dworze Urbana VIII
(sic!) i miał wymiary 10 i 6 „palmi”, co oznacza
wizerunek całopostaciowy10. W stwierdzeniach tych
zawarte są jednak pewne sprzeczności, gdyż albo nie
był to portret Radziwiłła, albo nie malował go Sacchi.
Wiadomo bowiem, iż do Urbana VIII posłował nie
Radziwiłł lecz Ossoliński, którego _ portret wykonał
Antonelli.. Jeżeli natomiast obraz przedstawiał pol-
skiego ambasadora księcia Radziwiłła, mógł to być
jedynie Michał Kazimierz, gdyż historia polskiej dy-
plomacji notuje, uroczystą legację do: Rzymu tylko
tego przedstawiciela rodu. Działo się to jednak w roku
1680, a więc Andrea Sacchi (1598—1661) od dawna
już nie żył. Jak się wydaje osoba spisująca inwentarz
popełniła błąd atrybucyjńy, powtarzany aż do dzisiaj.
Trudno stwierdzić czy portret Michała Kazimierza
Radziwiłła powstał w Rzymie, czy też został przy-
wieziony z Polski. Ta ostatnia hipoteza jest chyba
mało prawdopdobna, gdyż musiał być to obraz pędz-
la dobrego malarza włoskiego, jeżeli osobie sporzą-
dzającej inwentarz kojarzył się z twórczością Sacchie-
go. Wydaje się natomiast pewne, że wykonano tam
jego replikę lub kopię. W zachowanym w Archiwum
Głównym Akt Dawnych w Warszawie tzw. Peregri-
natio Romano... Regestra wszelkich ruchomości i sum
pieniężnych... ks. Jmc. Michała Kazimierza Radziwił-
ła prowadzący zapiski pisarz pokojowy Jego Książę-
cej Mości Jan Samuel Korycki odnotował w 1680 r.

’ R. DELEEUW, L. THIJSSEN, Związki między Holan-
dżą i Polską w XVI i XVII wieku. Katalog wystawy,
Gdańsk 1978, s. 66 nr 142A; egzemplarz ryciny w Muzeum
Narodowym w Krakowie oddz. Czartoryskich nr inw. 7467.

9 A. SUTHERLAND HARRIS, Andrea Sacchi. Complete
Edition of the Paintings with a Critical Catalogue, Oxford
1977.
10 Ibidem, s. 94 nr 68.

154