DOI Artikel:
Sieradzka, Anna: W cieniu Przybyszewskiego: (o malarstwie portretowym Anieli Paja̜kówny)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48708#0300
ANNA SIERADZKA
II. 1. Aniela Pająkówna, fotografia z 1893 r. Repr. W. Sie-
radzki wg Przybyszewskiego, Listy, t. I
7 D. WAWRZYKOWSKA-WIERCIOCHOWA, Wysłouchów^. Opo-
wieść biograficzna, Warszawa 1975, s. 275, 283, 355.
8 Maria Wysłouchowa, wożąc ze Lwowa do Warszawy książki i bro-
szury patriotyczne dla Cecylii Śniegockiej, posłużyła się, do ich przemyca-
nia... ramami do obrazów Pająkówny, wysyłającej na początku 1896 r.
swoje prace na wystawę w warszawskiej Zachęcie; natomiast w 1898 r.
wykonywała Pająkówna wraz z Marią Dulębianką przeźrocza na potrzeby
tajnego nauczania w Królestwie, zob. WAWRZYKOWSKA-WIERCIO-
CHOWA, o.c., s. 282.
We Lwowie nawiązuje Pająkówna kontakt ze znaną dzia-
łaczką społeczno-oświatową, Marią Wysłoucłiową, która
w 1895 r. wciągnęła młodą artystkę do współpracy w dziale
ilustracyjnym ,,Tygodnika” (dodatku do ,,Kuriera Lwow-
skiego”), a w latach 1900—1903 do redagowanego przez siebie
kobiecego miesięcznika ,,Zorza”7. Malarka brała też udział
w kulturalno-oświatowej działalności Wysłouchowej, a nawet
— pośrednio — w jej pracy konspiracyjnej8. Aktywnie
uczestniczyła w życiu kulturalnym Lwowa i Krakowa,
przyjaźniąc się m.in. z Janom Kleczyńskim, Wacławem Mo-
raczewskim, Marią Klemensie wieżową, Adamem Asnykiem,
Wasylem Stefanykiom, Antonim Potockim9. Zainteresowanie
sprawami kultury i sztuki doprowadziło też do znajomości
Anieli Pająkówny ze Stanisławem Przybyszewskim, z którym
zetknęła się po raz pierwszy w czerwcu 1899 r. we Lwowie.
Owocem związku malarki i pisarza była cór1 a Stanisława,
urodzona w Krakowie w 1901 r. W latach 1902—1907 Pa-
jąkówna mieszkała we Lwowie, nadal często prezentując swe
prace na wystawach lwowskich, krakowskich i warszawskich10.
Wiosną 1907 r. przebywa wraz z córką w Gorlicach, jesień
i zimę 1907/1908 spędzają w podalpejskim uzdrowisku Gries,
podróżują też do Monachium i Wiednia. W czerwcu 1909 r.
wyjeżdżają do Paryża, gdzie zamieszkały przy Place du
Maine 6. W latach 1910—1912 Pająkówna uczestniczyła
w wystawach paryskiego Salonu Niezależnych, przesyłała też
swoje prace na ekspozycje krajowe11. Zmarła w Paryżu
24 kwietnia 1912 r. i tam -ustala pochowana.
Wobec wspomnianego już skromnego -t-anu zachowania
prac Anieli Pająkówny, rekonstrukcja jej dorobku artystycz-
nego nie jest łatwa. Tytuły powtarzające się w katalogach
wystaw wskazują na krąg zainteresowań tematycznych
artystki — a więc przede wszystkim portret, studia rodzajowe,
rzadziej pejzaże czy kwiaty. -Tworzyła głównie w technice
olejnej, rzadko posługując się akwarelą bądź gwaszem. Za-
równo wśród dzieł zachowanych, jak i znanych tylko z repro-
dukcji przeważają portrety — one też będą stanowiły pod-
stawę do próby analizy twórczości Pająkówny.
Pierwszym obrazem, który zwrócił na młodą malarkę
uwagę krytyki, był portret Mieczysława Pawlikowskiego
9 Ta ostatnia znajomość przysporzyła Pająkównie kłopotów moralnych
i materialnych. Będąc zaręczoną z Antonim Potockim, oddała ofiarowany
jej przez Pawlikowskich fundusz posagowy (9000 florenów) na cele wy-
dawnictwa historii literatury polskiej, podjętego przez jej narzeczonego.
Pieniądze malarki nie zostały na ten cel wykorzystane, narzeczeństwo
zerwano, por. S. HELSZTYŃSKI, Stanisława Przybyszewska, Ostatnie
noce ventóse’a, Kraków 1958, s. 9.
10 Katalog TPSP w Krakowie, Kraków 1901, nr 4, poz. 93; — Katalog
TPSP w Krakowie, Kraków 1902, nr 2, poz. 167—169; .— Katalog II
Wystawy ZAP we Lwowie, Lwów 1904; — Katalog II Wystawy Jesiennej
TPSP we Lwowie, Lwów 1905; — Katalog III Wystawy Jesiennej TPSP
we Lwowie, Lwów 1906; — Katalog II Wystawy Wiosennej TPSP we
Lwowie, Lwów 1907; — Katalog IV Wystawy Jesiennej TPSP we Lwowie,
Lwów 1907; — WIERCIŃSKA, o.c., s. 263.
11 H. BARTNICKA, J. SZCZEPIŃSKA, Katalog prac artystów polskich
wystawiających w Paryżu na: Salon Independanls, Salon d’Automne, Salon
de Tuileries, Warszawa 1960, maszynopis w Bibliotece Instytutu Historii
Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, s. 56, 63—64, 69.
290
II. 1. Aniela Pająkówna, fotografia z 1893 r. Repr. W. Sie-
radzki wg Przybyszewskiego, Listy, t. I
7 D. WAWRZYKOWSKA-WIERCIOCHOWA, Wysłouchów^. Opo-
wieść biograficzna, Warszawa 1975, s. 275, 283, 355.
8 Maria Wysłouchowa, wożąc ze Lwowa do Warszawy książki i bro-
szury patriotyczne dla Cecylii Śniegockiej, posłużyła się, do ich przemyca-
nia... ramami do obrazów Pająkówny, wysyłającej na początku 1896 r.
swoje prace na wystawę w warszawskiej Zachęcie; natomiast w 1898 r.
wykonywała Pająkówna wraz z Marią Dulębianką przeźrocza na potrzeby
tajnego nauczania w Królestwie, zob. WAWRZYKOWSKA-WIERCIO-
CHOWA, o.c., s. 282.
We Lwowie nawiązuje Pająkówna kontakt ze znaną dzia-
łaczką społeczno-oświatową, Marią Wysłoucłiową, która
w 1895 r. wciągnęła młodą artystkę do współpracy w dziale
ilustracyjnym ,,Tygodnika” (dodatku do ,,Kuriera Lwow-
skiego”), a w latach 1900—1903 do redagowanego przez siebie
kobiecego miesięcznika ,,Zorza”7. Malarka brała też udział
w kulturalno-oświatowej działalności Wysłouchowej, a nawet
— pośrednio — w jej pracy konspiracyjnej8. Aktywnie
uczestniczyła w życiu kulturalnym Lwowa i Krakowa,
przyjaźniąc się m.in. z Janom Kleczyńskim, Wacławem Mo-
raczewskim, Marią Klemensie wieżową, Adamem Asnykiem,
Wasylem Stefanykiom, Antonim Potockim9. Zainteresowanie
sprawami kultury i sztuki doprowadziło też do znajomości
Anieli Pająkówny ze Stanisławem Przybyszewskim, z którym
zetknęła się po raz pierwszy w czerwcu 1899 r. we Lwowie.
Owocem związku malarki i pisarza była cór1 a Stanisława,
urodzona w Krakowie w 1901 r. W latach 1902—1907 Pa-
jąkówna mieszkała we Lwowie, nadal często prezentując swe
prace na wystawach lwowskich, krakowskich i warszawskich10.
Wiosną 1907 r. przebywa wraz z córką w Gorlicach, jesień
i zimę 1907/1908 spędzają w podalpejskim uzdrowisku Gries,
podróżują też do Monachium i Wiednia. W czerwcu 1909 r.
wyjeżdżają do Paryża, gdzie zamieszkały przy Place du
Maine 6. W latach 1910—1912 Pająkówna uczestniczyła
w wystawach paryskiego Salonu Niezależnych, przesyłała też
swoje prace na ekspozycje krajowe11. Zmarła w Paryżu
24 kwietnia 1912 r. i tam -ustala pochowana.
Wobec wspomnianego już skromnego -t-anu zachowania
prac Anieli Pająkówny, rekonstrukcja jej dorobku artystycz-
nego nie jest łatwa. Tytuły powtarzające się w katalogach
wystaw wskazują na krąg zainteresowań tematycznych
artystki — a więc przede wszystkim portret, studia rodzajowe,
rzadziej pejzaże czy kwiaty. -Tworzyła głównie w technice
olejnej, rzadko posługując się akwarelą bądź gwaszem. Za-
równo wśród dzieł zachowanych, jak i znanych tylko z repro-
dukcji przeważają portrety — one też będą stanowiły pod-
stawę do próby analizy twórczości Pająkówny.
Pierwszym obrazem, który zwrócił na młodą malarkę
uwagę krytyki, był portret Mieczysława Pawlikowskiego
9 Ta ostatnia znajomość przysporzyła Pająkównie kłopotów moralnych
i materialnych. Będąc zaręczoną z Antonim Potockim, oddała ofiarowany
jej przez Pawlikowskich fundusz posagowy (9000 florenów) na cele wy-
dawnictwa historii literatury polskiej, podjętego przez jej narzeczonego.
Pieniądze malarki nie zostały na ten cel wykorzystane, narzeczeństwo
zerwano, por. S. HELSZTYŃSKI, Stanisława Przybyszewska, Ostatnie
noce ventóse’a, Kraków 1958, s. 9.
10 Katalog TPSP w Krakowie, Kraków 1901, nr 4, poz. 93; — Katalog
TPSP w Krakowie, Kraków 1902, nr 2, poz. 167—169; .— Katalog II
Wystawy ZAP we Lwowie, Lwów 1904; — Katalog II Wystawy Jesiennej
TPSP we Lwowie, Lwów 1905; — Katalog III Wystawy Jesiennej TPSP
we Lwowie, Lwów 1906; — Katalog II Wystawy Wiosennej TPSP we
Lwowie, Lwów 1907; — Katalog IV Wystawy Jesiennej TPSP we Lwowie,
Lwów 1907; — WIERCIŃSKA, o.c., s. 263.
11 H. BARTNICKA, J. SZCZEPIŃSKA, Katalog prac artystów polskich
wystawiających w Paryżu na: Salon Independanls, Salon d’Automne, Salon
de Tuileries, Warszawa 1960, maszynopis w Bibliotece Instytutu Historii
Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, s. 56, 63—64, 69.
290