DOI Heft:
Spis Treści
DOI Artikel:Chambers, David: Wiara w magiczną moc obrazów podczas conclavi w 1. połowie XVI w.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0106
DAVID CHAMBERS
dowatego, które pozostawało wolne wskutek nieobe-
cności kardynała D’Albert18. Wydaje się zatem, że cela
najbliżej Wręczenia kluczy św. Piotrowi była pusta,
podobnie jak cela poniżej fresku Mojżesz wręczający
różczkęJozuemu, którą otrzymał nieobecny kardynał de
Clermont. Jest jednak prawdopodobne, że tę ostatnią
celę zajmował faworyzowany kandydat Sigismondo
Gonzaga. Kardynał Giovanni de’Medici, ostatecznie
wybrany papieżem, także wówczas niedysponowany,
otrzymał celę po lewej stronie głównego ołtarza, poniżej
malowidła Obrzezanie syna Mojżesza. Mogła to być
zatem cela ustawiona najbliżej tronu papieskiego, a więc
miejsca, do którego przeniesiono kardynała Pallavicino
we wrześniu 1503 r. Zatem wybór Medyceusza na papieża
zdawał się potwierdzać istnienie szczęśliwych miejsc w
kaplicy.
Na konklawe po śmierci papieża Leona X ani pro-
pheciae figuratae, ani bliskość ołtarza nie wpłynęły na
wynik wyborów. Podczas tego konklawe, trwającego od
27 grudnia 1521 do 4 stycznia 1522 r., w kaplicy usta-
wiono aż 40 cel. Ich liczba powoduje, że nawet w
oparciu o zachowane rozplanowanie, bardzo jest trudno
ustalić, które sceny lub ich fragmenty, odpowiadały
kolejnym numerom cel. Można wszakże przypuszczać,
że najbliżej fresku Wręczenie kluczy św. Piotrowi umie-
szczony został kardynał Lorenzo Campeggio lub kardy-
nał Numai, którego tytularnym kościołem była bazylika
Aracoeli, zaś najbliżej sceny przedstawiającej Mojżesza
przekazującego różczkę Jozuemu zasiadał sieneński
kardynałPetrucci19. "Magiczna moc" miejsc i obrazów
nie objawiła się tym razem, papieżem wybrano bowiem
nieobecnego niderlandzkiego kardynała, który przyjął
imię Hadriana VI.
Nie jest pewne, czy w czasie kolejnego konklawe
potwierdziła się domniemana moc znaków, o których
jest mowa w tym artykule. Miała ona jednak dać znać o
sobie w czasie wyborów następnego papieża podczas
konklawe w 1523 r. Uczestniczyło w nim więcej kar-
dynałów. Stworzyło to konieczność ustawienia niektó-
rych cel poza kaplicą, co potwierdza zachowany plan ich
rozmieszczenia 20. Jak wynika z tekstu mantuańskiego
agenta Alfonsa Facino miejsce poniżej sceny Wręczenia
kluczy’ św. Piotrowi wylosował kardynał Sigismondo Gon-
zaga. Ten sam agent przypomina też, że ta właśnie cela
zajmowana była przez kardynała della Rovere - papieża
Juliusza II - w 1503 r. 21 Wspomniany wcześniej plan
także sugeruje, że cela kardynała Gonzagi znajdowała się
właśnie w tym miejscu 22 Z innego źródła wynika jednak-
że, że celę tę zajmował Giuliode’Medici, wybrany wów-
czas papieżem jako Klemens VII. Podobnie zdarzyło
się w 1534 r., kiedy celę poniżej fresku Perugina zaj-
mował Alessandro Farnese - papież Paweł III .
Odziaływanie "pomyślnych" miejsc i obrazów w
Kaplicy Sykstyńskiej miało ustać w późniejszych cza-
sach. Zachowały się plany rozmieszczenia cel na kolej-
nych czterech conclavi, a więc w latach 1549, 1550 i
155 9 24. Żaden z wybranych wówczas papieży nie zaj-
mował "dobrze wróżącego miejsca". Juliusz III, wybra-
ny 7 lutego 1550 r. otrzymał celę poza kaplicą"5. W
czasie następnych conclavi w grudniu i styczniu w la-
tach 1565 i 1566 za miejsce dormitorium służyła nie
Kaplica Sykstyńska ale Capella Paolina; w tej pierwszej
tylko głosowano bądź liczono oddane głosy. Być może
pojawiły się wówczas nowe szczęśliwe miejsca lub inne
dobrze wróżące znaki, zamiast owych wspomnianych
wcześniej, zwłaszcza miejsca w pobliżu sceny ukazują-
cej Wręczenie kluczy św. Piotrowi. Jest też prawdopo-
dobne, że w nowej atmosferze Soboru Trydenckiego
większą nadzieję pokładano w modlitwie niż w wierze
w magiczną moc obrazów.
Tłumaczył Jerzy Miziołek
Przypisy
1. Zob. D. FREEDBERG, The Power of Images. Chicago,
London 1989, z bogatą bibliografią i odniesieniami do
prac Aby Warburga, Ernsta Krisa, Otto Kurza i Ernsta
Gombricha.
2. Zob. R.H. TREXLER, Public Life inFlorence. New York
1980 s. 63-64, 337 i passim.
3. Zagadnienie to omawia FREEDBERG, o. c., s. 89-98.
4. Luigi da PORTO, Lettere. Ed. B. Bressan, Firenze 1857
s. 93-95 [W:] D.S. CHAMBERS, P. PULLAN, FLET-
CHER, Yenice: A Documentary History. Cambridge
(Mass), Oxford 1992 s. 97-98.
5. L. ETTLINGER, The Sistine Chapel before Michelange-
lo. Oxford 1965, passim; o tituli Redig de Campos, zob.
przypis 17.
6. Por. D. S. CHAMBERS, PapaiConclaves andProphetic
Mystery in the Sistine Chapel. "Journal of the Warburg
and Courtauld Institutes" XII, 1978 s. 322-327, gdzie
tematyka ta jest także omawiana, ale w kilku punktach
odmiennie niż w tym artykule.
7. E. Die Sixtinische Kapelle. T.I. Munchen
1901 s. 119-123; F. EHRLE i H. EGGER Die Vatikani-
sche Palast in seiner Entwicklung bis zur Mitte des XV
96
dowatego, które pozostawało wolne wskutek nieobe-
cności kardynała D’Albert18. Wydaje się zatem, że cela
najbliżej Wręczenia kluczy św. Piotrowi była pusta,
podobnie jak cela poniżej fresku Mojżesz wręczający
różczkęJozuemu, którą otrzymał nieobecny kardynał de
Clermont. Jest jednak prawdopodobne, że tę ostatnią
celę zajmował faworyzowany kandydat Sigismondo
Gonzaga. Kardynał Giovanni de’Medici, ostatecznie
wybrany papieżem, także wówczas niedysponowany,
otrzymał celę po lewej stronie głównego ołtarza, poniżej
malowidła Obrzezanie syna Mojżesza. Mogła to być
zatem cela ustawiona najbliżej tronu papieskiego, a więc
miejsca, do którego przeniesiono kardynała Pallavicino
we wrześniu 1503 r. Zatem wybór Medyceusza na papieża
zdawał się potwierdzać istnienie szczęśliwych miejsc w
kaplicy.
Na konklawe po śmierci papieża Leona X ani pro-
pheciae figuratae, ani bliskość ołtarza nie wpłynęły na
wynik wyborów. Podczas tego konklawe, trwającego od
27 grudnia 1521 do 4 stycznia 1522 r., w kaplicy usta-
wiono aż 40 cel. Ich liczba powoduje, że nawet w
oparciu o zachowane rozplanowanie, bardzo jest trudno
ustalić, które sceny lub ich fragmenty, odpowiadały
kolejnym numerom cel. Można wszakże przypuszczać,
że najbliżej fresku Wręczenie kluczy św. Piotrowi umie-
szczony został kardynał Lorenzo Campeggio lub kardy-
nał Numai, którego tytularnym kościołem była bazylika
Aracoeli, zaś najbliżej sceny przedstawiającej Mojżesza
przekazującego różczkę Jozuemu zasiadał sieneński
kardynałPetrucci19. "Magiczna moc" miejsc i obrazów
nie objawiła się tym razem, papieżem wybrano bowiem
nieobecnego niderlandzkiego kardynała, który przyjął
imię Hadriana VI.
Nie jest pewne, czy w czasie kolejnego konklawe
potwierdziła się domniemana moc znaków, o których
jest mowa w tym artykule. Miała ona jednak dać znać o
sobie w czasie wyborów następnego papieża podczas
konklawe w 1523 r. Uczestniczyło w nim więcej kar-
dynałów. Stworzyło to konieczność ustawienia niektó-
rych cel poza kaplicą, co potwierdza zachowany plan ich
rozmieszczenia 20. Jak wynika z tekstu mantuańskiego
agenta Alfonsa Facino miejsce poniżej sceny Wręczenia
kluczy’ św. Piotrowi wylosował kardynał Sigismondo Gon-
zaga. Ten sam agent przypomina też, że ta właśnie cela
zajmowana była przez kardynała della Rovere - papieża
Juliusza II - w 1503 r. 21 Wspomniany wcześniej plan
także sugeruje, że cela kardynała Gonzagi znajdowała się
właśnie w tym miejscu 22 Z innego źródła wynika jednak-
że, że celę tę zajmował Giuliode’Medici, wybrany wów-
czas papieżem jako Klemens VII. Podobnie zdarzyło
się w 1534 r., kiedy celę poniżej fresku Perugina zaj-
mował Alessandro Farnese - papież Paweł III .
Odziaływanie "pomyślnych" miejsc i obrazów w
Kaplicy Sykstyńskiej miało ustać w późniejszych cza-
sach. Zachowały się plany rozmieszczenia cel na kolej-
nych czterech conclavi, a więc w latach 1549, 1550 i
155 9 24. Żaden z wybranych wówczas papieży nie zaj-
mował "dobrze wróżącego miejsca". Juliusz III, wybra-
ny 7 lutego 1550 r. otrzymał celę poza kaplicą"5. W
czasie następnych conclavi w grudniu i styczniu w la-
tach 1565 i 1566 za miejsce dormitorium służyła nie
Kaplica Sykstyńska ale Capella Paolina; w tej pierwszej
tylko głosowano bądź liczono oddane głosy. Być może
pojawiły się wówczas nowe szczęśliwe miejsca lub inne
dobrze wróżące znaki, zamiast owych wspomnianych
wcześniej, zwłaszcza miejsca w pobliżu sceny ukazują-
cej Wręczenie kluczy św. Piotrowi. Jest też prawdopo-
dobne, że w nowej atmosferze Soboru Trydenckiego
większą nadzieję pokładano w modlitwie niż w wierze
w magiczną moc obrazów.
Tłumaczył Jerzy Miziołek
Przypisy
1. Zob. D. FREEDBERG, The Power of Images. Chicago,
London 1989, z bogatą bibliografią i odniesieniami do
prac Aby Warburga, Ernsta Krisa, Otto Kurza i Ernsta
Gombricha.
2. Zob. R.H. TREXLER, Public Life inFlorence. New York
1980 s. 63-64, 337 i passim.
3. Zagadnienie to omawia FREEDBERG, o. c., s. 89-98.
4. Luigi da PORTO, Lettere. Ed. B. Bressan, Firenze 1857
s. 93-95 [W:] D.S. CHAMBERS, P. PULLAN, FLET-
CHER, Yenice: A Documentary History. Cambridge
(Mass), Oxford 1992 s. 97-98.
5. L. ETTLINGER, The Sistine Chapel before Michelange-
lo. Oxford 1965, passim; o tituli Redig de Campos, zob.
przypis 17.
6. Por. D. S. CHAMBERS, PapaiConclaves andProphetic
Mystery in the Sistine Chapel. "Journal of the Warburg
and Courtauld Institutes" XII, 1978 s. 322-327, gdzie
tematyka ta jest także omawiana, ale w kilku punktach
odmiennie niż w tym artykule.
7. E. Die Sixtinische Kapelle. T.I. Munchen
1901 s. 119-123; F. EHRLE i H. EGGER Die Vatikani-
sche Palast in seiner Entwicklung bis zur Mitte des XV
96