DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Kowalczyk, Jerzy: Mieczysław Gębarowicz jako badacz sztuki rusko-ukraińskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0237
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVII, 1995, Nr3-4
PLISSN 0006-3967
JERZY KOWALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
MIECZYSŁAW GĘBAROWICZ JAKO BADACZ SZTUKI RUSKO-UKRAIŃSKIEJ
Jednym z ważnych tematów badań we wszechstron-
nym dorobku naukowym profesora Mieczysława Gęba-
rowicza były problemy pogranicza kulturowego polsko-
ruskiego. Uczony ten nie ograniczył się do studiów nad
kulturą polską na Rusi Koronnej, ale obejmował cało-
kształt spraw kulturowo-artystycznych. Podkreślał tym
samym integralność kultury tworzonej przez wielonaro-
dową! wielowy znani ową społeczność tych ziem dawnej
Rzeczypospolitej. Dlatego też godne podkreślenia i
przypomnienia są osiągnięcia Profesora w badaniach
nad kulturą artystyczną rusko-ukraińską.
Badania te przypadły na trudne powojenne lata życia
Profesora we Lwowie, gdy nie tylko zdegradowano go
do stopnia młodszego pracownika naukowego, ale na-
wet - był okres - że zamknięto przed nim archiwa1. Po
kilku latach milczenia i niepublikowania w okresie sta-
linowskim, ukazał się wreszcie drukiem w 1954 r. pier-
wszy jego artykuł w języku ukraińskim poświęcony
Iwanowi Fedorowowi, pierwszemu drukarzowi czynne-
mu we Lwowie i Ostrogu w latach 1572-1583. Podniósł
doniosłą rolę tego typografa i sztycharza przybyłego z
Moskwy poprzez Litwę do Lwowa i określił znaczenie
jego druków dla rozwoju grafiki na Ukrainie w XVI-
XVII w.2 Do postaci słynnego niskiego typografa po-
wrócił prof. Gębarowicz w obszernej rozprawie opubli-
kowanej po polsku we Wrocławiu w 1969 r. pt. Iwan
Fedorow i jego działalność w latach 1569-1583 na tle
epoki. Przedstawił tu niemal dwudziestoletni okres dzia-
łalności typografa na Litwie i Rusi Koronnej, po ucie-
czce z Moskwy w 1565 r. Przed przybyciem do Lwowa
Fedorow zatrzymał się w Wilnie, gdzie został zaanga-
żowany przez Grzegorza Chodkiewicza hetmana polne-
go litewskiego, na zlecenie którego uruchomił drukarnię
w Zabłudowie na Podlasiu. Następnie w 1572 r. prze-
niósł się do Lwowa. Tu spod prasy jego drukami wy-
szedł pierwszy na Rusi Koronnej druk w języku staro-
cerkiewnym: Apostoł. W dziele tym, oprócz użycia sta-
rych desek drzeworytniczych z okresu moskiewskiego,
kilku rycin krakowskich, znalazła się rycina z przedsta-
wieniem św. Łukasza wykonana według rysunku lwo-
wskiego malarza Ławrysza Filipowicza, a cięta przez
Wendela Szarfenberga. Gębarowicz rozwinął przedwo-
jenne badania Aleksandra Birkenmajera. Najstarsza
polska monografia Fedorowa pióra Stanisława Ptaszyc-
kiego została w istotny sposób uzupełniona jeśli chodzi
o okres działalności oficyny w Ostrogu w latach 1578-
1581 pod skrzydłami Konstantego Ostrogskiego, woje-
wody kijowskiego.Nowy Testament i Psałterz wówczas
wydane z licznymi winietami i inicjałami oraz herbem
Ostrogskiego, są "nąjwspanialszym okazem drukarstwa
ruskiego w XVI w."
Wyrazem docenienia wiedzy prof. Gębarowicza
przez ukraińskich decydentów w dziedzinie nauki o
sztuce było zaproszenie go do wzięcia udziału w wiel-
kiej sześciotomowej syntezie Istoriji ukrainskovo my-
stectva. Napisał on do tomu trzeciego, poświęconego
sztuce 2. poł. XVII i XVIII wieku rozdział o barokowej
rzeźbie figuralnej i snycerce dekoracyjnej. W rozdziale
tym autor położył nacisk - co jest zrozumiałe - na
przykłady lwowskiej rzeźby rokokowej w cerkwiach
greckokatolickich, przede wszystkim w katedrze św.
Jura. Oprócz dzieł Pinzla i Filewicza - grekokatolika,
zostały ukazane dzieła dłuta Sisoja Szałmatowa działa-
jącego w Kijowie i województwie kijowskim, operują-
cego w ikonostasach prawosławnych pełnofiguralną
rzeźbą i bogatą snycerką rokokową (wspaniały ikono-
stas z lat 1762-1765 w soborze Mharskim oraz figury w
Czopowiczach i w Romnach)4.
Plon źródłowych badań nad sztuką Rusi Koronnej
zawarł prof. Gębarowicz w dwu książkach wydanych w
latach sześćdziesiątych przez Towarzystwo Naukowe w
Toruniu: Studia nad dziejami kultury artystycznej
późnego renesansu w Polsce (1962) oraz Szkice z histo-
rii sztuki XVII w. (1966). W pierwszej z nich autor
221
R.LVII, 1995, Nr3-4
PLISSN 0006-3967
JERZY KOWALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
MIECZYSŁAW GĘBAROWICZ JAKO BADACZ SZTUKI RUSKO-UKRAIŃSKIEJ
Jednym z ważnych tematów badań we wszechstron-
nym dorobku naukowym profesora Mieczysława Gęba-
rowicza były problemy pogranicza kulturowego polsko-
ruskiego. Uczony ten nie ograniczył się do studiów nad
kulturą polską na Rusi Koronnej, ale obejmował cało-
kształt spraw kulturowo-artystycznych. Podkreślał tym
samym integralność kultury tworzonej przez wielonaro-
dową! wielowy znani ową społeczność tych ziem dawnej
Rzeczypospolitej. Dlatego też godne podkreślenia i
przypomnienia są osiągnięcia Profesora w badaniach
nad kulturą artystyczną rusko-ukraińską.
Badania te przypadły na trudne powojenne lata życia
Profesora we Lwowie, gdy nie tylko zdegradowano go
do stopnia młodszego pracownika naukowego, ale na-
wet - był okres - że zamknięto przed nim archiwa1. Po
kilku latach milczenia i niepublikowania w okresie sta-
linowskim, ukazał się wreszcie drukiem w 1954 r. pier-
wszy jego artykuł w języku ukraińskim poświęcony
Iwanowi Fedorowowi, pierwszemu drukarzowi czynne-
mu we Lwowie i Ostrogu w latach 1572-1583. Podniósł
doniosłą rolę tego typografa i sztycharza przybyłego z
Moskwy poprzez Litwę do Lwowa i określił znaczenie
jego druków dla rozwoju grafiki na Ukrainie w XVI-
XVII w.2 Do postaci słynnego niskiego typografa po-
wrócił prof. Gębarowicz w obszernej rozprawie opubli-
kowanej po polsku we Wrocławiu w 1969 r. pt. Iwan
Fedorow i jego działalność w latach 1569-1583 na tle
epoki. Przedstawił tu niemal dwudziestoletni okres dzia-
łalności typografa na Litwie i Rusi Koronnej, po ucie-
czce z Moskwy w 1565 r. Przed przybyciem do Lwowa
Fedorow zatrzymał się w Wilnie, gdzie został zaanga-
żowany przez Grzegorza Chodkiewicza hetmana polne-
go litewskiego, na zlecenie którego uruchomił drukarnię
w Zabłudowie na Podlasiu. Następnie w 1572 r. prze-
niósł się do Lwowa. Tu spod prasy jego drukami wy-
szedł pierwszy na Rusi Koronnej druk w języku staro-
cerkiewnym: Apostoł. W dziele tym, oprócz użycia sta-
rych desek drzeworytniczych z okresu moskiewskiego,
kilku rycin krakowskich, znalazła się rycina z przedsta-
wieniem św. Łukasza wykonana według rysunku lwo-
wskiego malarza Ławrysza Filipowicza, a cięta przez
Wendela Szarfenberga. Gębarowicz rozwinął przedwo-
jenne badania Aleksandra Birkenmajera. Najstarsza
polska monografia Fedorowa pióra Stanisława Ptaszyc-
kiego została w istotny sposób uzupełniona jeśli chodzi
o okres działalności oficyny w Ostrogu w latach 1578-
1581 pod skrzydłami Konstantego Ostrogskiego, woje-
wody kijowskiego.Nowy Testament i Psałterz wówczas
wydane z licznymi winietami i inicjałami oraz herbem
Ostrogskiego, są "nąjwspanialszym okazem drukarstwa
ruskiego w XVI w."
Wyrazem docenienia wiedzy prof. Gębarowicza
przez ukraińskich decydentów w dziedzinie nauki o
sztuce było zaproszenie go do wzięcia udziału w wiel-
kiej sześciotomowej syntezie Istoriji ukrainskovo my-
stectva. Napisał on do tomu trzeciego, poświęconego
sztuce 2. poł. XVII i XVIII wieku rozdział o barokowej
rzeźbie figuralnej i snycerce dekoracyjnej. W rozdziale
tym autor położył nacisk - co jest zrozumiałe - na
przykłady lwowskiej rzeźby rokokowej w cerkwiach
greckokatolickich, przede wszystkim w katedrze św.
Jura. Oprócz dzieł Pinzla i Filewicza - grekokatolika,
zostały ukazane dzieła dłuta Sisoja Szałmatowa działa-
jącego w Kijowie i województwie kijowskim, operują-
cego w ikonostasach prawosławnych pełnofiguralną
rzeźbą i bogatą snycerką rokokową (wspaniały ikono-
stas z lat 1762-1765 w soborze Mharskim oraz figury w
Czopowiczach i w Romnach)4.
Plon źródłowych badań nad sztuką Rusi Koronnej
zawarł prof. Gębarowicz w dwu książkach wydanych w
latach sześćdziesiątych przez Towarzystwo Naukowe w
Toruniu: Studia nad dziejami kultury artystycznej
późnego renesansu w Polsce (1962) oraz Szkice z histo-
rii sztuki XVII w. (1966). W pierwszej z nich autor
221