Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (57.1995)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

Układ części pierwszej nawiązuje do podtytułu wysta-
wy. 21 artykułów podzielono na trzy rozdziały omawiające:
rolę drewnianych modeli i rysunków projektowych w powsta-
niu późnobarokowego dzieła sztuki oraz ewolucję funkcji
architekta w Rzymie przełomu stuleci. Rozdział pierwszy
otwierają dwa opracowania komisarza wystawy, Bruna Con-
tardi, który przybliżył historię zminiaturyzowanych, trójwy-
miarowych projektów oraz rolę jaką w ich popularyzacji
odegrały organizowane w XVIII w. konkursy. Omówił także
historię zachowanego w zbiorach Castel SanfAngelo, a po-
mijanego dotąd w literaturze, modelu ołtarza bł. Ludwika
Gonzagi wykonanego przez Andrea Pozza dla kość. S. Igna-
zio. Hellmutt Hager poświęcił swój artykuł modelowi katedry
św. Piotra we Frascati, wykonanemu w 1698 r. przez Girola-
ma Fontanę, wskazując domniemane źródło inspiracji archi-
tekta — rzymski kościół S. Andrea della Valle. John Pinto,
autor trzech kolejnych tekstów, przedstawił historię
drewnianego modelu kaplicy Pallavicini-Rospigliosi zaproje-
ktowanej dla kościoła S. Francesco a Ripa przez Nicolę Mi-
chettiego oraz będący jego dziełem, konkursowy model za-
krystii dla bazyliki św. Piotra zrealizowany w 1715 r. Był to
jak wiadomo moment zwrotny w karierze Michettiego, który
w 1718 r. przyjął zaproszenie na dwór Piotra I do Petersburga.
Do Rosji wyjechał z nim wówczas także Gaetano Chiaveri, o
czym wspomina w jednym z listów L. Vanvitelli. Rozdział
ten zamyka artykuł poświęcony zachowanemu w Museo di
Roma modelowi fontanny di Trevi - dziełu Nicola de Saki,
który zwyciężył w konkursie w 1732 r. W trzech kolejnych
opracowaniach autorstwa Elizabeth Kieven, tworzących roz-
dział omawiający projekty rysunkowe, szczególną uwagę
zwrócono na rolę rysunku jako bardzo ważnego elementu w
kontaktach między architektem i zleceniodawcą. Artykuł pre-
zentujący konkursy na nową fasadę bazyliki Św. Jana na
Lateranie zilustrowany został katalogiem 50 rysunków i pro-
jektów. Trzeci, ostatni rozdział otwiera artykuł Giovanny
Curzio prezentujący środowisko rzymskich architektów. Au-
torka scharakteryzowała warsztat ich pracy oraz omówiła
postępującą ewolucję tej profesji w kierunku ścisłej specjali-
zacji zawodowych kompetencji, od działalności teoretycznej
do praktycznej w kontekście słów wypowiedzianych przez
G.B. Bottariego w r. 1754: Oggi chi studia non costruisce e
chi costruisce non studia. Traktaty wydane w Rzymie na
początku XVIII w. stały się przedmiotem rozważań Hellmuta
Hagera, który omówił listy i pisma Carla Fontany oraz Josep-

ha Connorsa prezentującego Opus Arehitectonicum — serię
woluminów poświęconych dziełom Borrominiego, wyda-
nych przez Sebastiana Gianini, a także Simony Ciofetty pi-
szącej o Studio d’Architettura Civile Domenica De Rossi.
Osiemnastowieczne portrety architektów zachowane w Aka-
demii św. Łukasza przedstawiła Marica Mercalli, a interesu-
jącym problemem sporów i procesów sądowych między zle-
ceniodawcami a architektami zajęła się Paola Ferraris. Archi-
tektom zatrudnionym w 1.1680-1750 przy bazylice św. Piotra
poświęciła swój artykuł Alessandra Anzelmi, natomiast pracę
twórców rzymskich dróg publicznych i wodociągów omówili
Tommaso Manfredi i Simonetta Pascucci. Enrico de Gai
zaprezentował z kolei architektów zatrudnionych przy reali-
zacji portu Annona, który pełnił funkcję magazynu i spichle-
rza miasta. Znaleźli się wśród nich m.in. Lodovico Gregorini,
Alessandro Specchi i Filippo Raguzzini. Pierwszą część
książki zamyka artykuł Susany Pasąuali poświęcony archite-
ktom sprawującym pieczę nad zabytkami antycznej przeszło-
ści Rzymu.
Druga część tej niezwykle cennej publikacji, z punktu
widzenia polskiego czytelnika bodaj cenniejsza, to tworzące
unikalny słownik noty biograficzne 358 architektów działają-
cych w Rzymie w 1. 1680-1750. Uwzględniono w nim także
polskich artystów i w Polsce działających - Kacpra Bażankę,
Jana Reiznera i Benedykta Renarda, a także Pompeo Ferrarie-
go oraz prace włoskich architektów zatrudnionych przez pol-
skich zleceniodawców w Rzymie - portyk przy Palazzo Zuc-
cari wiązany z Filippo Juvarrą i kościół św. Stanisława, gdzie
pracował Francesco Ferrari (ok. 1721) oraz Ignazio Brocchi
(1777), który był m.in. agentem artystycznym Stanisława
Augusta Poniatowskiego i dla niego właśnie w latach 1796-97
wykonał pomiary Palazzo Salviati. Niestety, w biogramach
tych artystów nie wykorzystano istniejącej od dziesięcioleci
polskiej literatury (np. artykuł O.Zagórowskiego o Bażance).
Słownik architektów uzupełnia indeks obejmujący wszy-
stkich, aktywnych w II poł. XVII i I poł. XVIII w., rzymskich
zleceniodawców z podziałem na osoby prywatne oraz insty-
tucje i stowarzyszenia kościelne i świeckie, a także chronolo-
gicznie ujęta bibliografia obejmująca wszelkie publikacje
dotyczące architektury późnobarokowego Rzymu wydane do
1991 r. włącznie. Nie można więc chyba wątpić, że omawiana
książka nie powinna ujść uwadze polskich historyków sztuki
nowożytnej.
Hanna Samsonowicz

Francesco Quinterio, II "Rinascimento scarlatto" da Esztergom a Cracovia: I maestri
fiorentini alla corte degli Jagelloni. ”Quasar'' Quaderni di Storia dell’Architettura
e Restauro" nr 8-9 luglio-dicembre 1982 — gennaio-giugno 1993 s. 19-37

W stosunkowo mało znanym periodyku włoskim, po-
święconym architekturze i problemom jej konserwacji, wyda-
wanym przez Wydział Architektury Uniwersytetu we Floren-

cji, w numerze "Italia, Polska i Hiszpania. Architektura i
traktaty w renesansie" (Italia, Polonia e Spagna. Architettura
e trattatistica nel Rinascimento') ukazał się artykuł zatytuło-

187