Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (57.1995)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

nich mowa o 60 dukatach wypłaconych artyście 2 września
1500 r. przez braci augustianów tytułem zaliczki za malowid-
ło ołtarzowe na desce do kościoła SanfAgostino w Rzymie.
Niedokończony obraz nigdy nie znalazł się w kaplicy, do
której był przeznaczony. Michał Anioł wyjechał z Rzymu w
marcu 1501 r. i udał się do Florencji, gdzie przyjął zamówienie
na wykonanie posągu Dawida. Pod koniec roku, aż do lata roku
następnego, artysta zwracał otrzymane pieniądze co wykazują
skrupulatnie prowadzone księgi bankowe. Nie wymieniają one
jednak tematu obrazu zamówionego do kaplicy grobowej bisku-
pa Giovanni Ebu. O samej kaplicy wiemy, że była poświęcona
Matce Boskiej opłakującej Chrystusa. Wnikliwy tekst katalogu
przedstawia fakty i hipotezy przemawiające za i przeciw atrybu-
cj i, anali zuj e włoskie i niderlandzkie wzory ikonograficzne, które
mogły mieć wpływ na kształt kompozycji. Inne dzieła poka-
zane na wystawie pozwoliły na dalsze porównania dostarcza-
jąc najważniejszych, czysto artystycznych argumentów. Je-
den z dwóch zachowanych rysunków przedstawia postać
Marii Magdaleny i pokazuje szczegóły, których brakuje na
obrazie. Do studium rysunkowego pozowała młoda naga model-
ka trzymając w prawej ręce koronę cierniową, a w lewej
gwoździe. Podkolorowany na różowo papier, sposób prowadze-
nia piórka i rozłożenie świateł bliskie metodzie Domenica Ghir-
landaio. Podobnie, sposób ubrania modelki i wachlarzowy

układ fałd w samym obrazie Michała Anioła porównać moż-
na do Nawiedzenia Ghirlandaia (1491, Paryż, Luwr).
Osobna sala poświęcona została sposobowi, w jaki Mi-
chał Anioł przedstawia postaci ludzkie i oddaje szczegóły
anatomii i stroju w obu wymienionych obrazach, czyli
rzeźbiarskiemu traktowaniu formy malarskiej. W tym celu
posłużono się dużymi czarno-białymi powiększeniami frag-
mentów rzeźb i obrazów. Niektóre niekonwencjonalne ujęcia
rzeźb ukazywały kształty i grę światła, jakich widz nie jest w
stanie normalnie zobaczyć. Metoda dyskusyjna, ale celność
porównań uderzająca, np. zaskakujące podobieństwo malo-
wanych piór anioła stojącego z prawej strony Madonny do
marmurowego skrzydła anioła z lat 1494-5 z kościoła San
Domenico w Bolonii, a także dłoni i stóp Chrystusa ze Złoże-
nia do grobu z watykańską Pietą z 1498 r. Katalog Making
and Meaning: The Young Michelangelo. TheArtist in Romę
1496-1501, napisany został przez Michaela Hirsta, profesora
Instytutu Courtauld w Londynie. Jego wcześniejsze prace
obejmują monografię Sebastiana del Piombo i opracowanie
rysunków Michała Anioła. Katalog zawiera również artykuł
Jill Dunkerton z Działu Konserwacji Malarstwa Galerii Na-
rodowej w Londynie o Michale Aniele jako malarzu obrazów
na deskach.
Anna Bentkowska

Bruce Boucher, "The Sculpture of Jacopo Sansovino". T.l-2. New Haven, London: Yale
Uniyersity Press 1991 ss.382, U. 467 czarno-białych i 12 w kol.

Badania nad rzeźbą włoską dojrzałego renesansu zdomi-
nowało zainteresowanie uczonych twórczością wielkiego Mi-
chelangela Buonarroti, którego sztukę uważa się za wzór dla
ogółu poczynań artystycznych epoki. Rzeźbiarze współcześni
Michałowi Aniołowi i jego naśladowcy korzystali jednak
również ze sztuki antyku, rzeźby Quattrocenta i innych, nie
zawsze w pełni rozpoznanych, źródeł. Cała ta złożoność
uwidacznia się szczególnie wyraźnie w pracach najbardziej
utalentowanego rywala Michelangela - Jacopo Tatti, zwane-
go Sansovino (1486-1570)1. Ów urodzony we Florencji arty-
sta, uczeń Andrea Sansovino, od którego przyjął nazwisko,
wykształcony we Florencji i w Rzymie, gdzie przebywał
dwukrotnie, ok. 1506-1510 i od ok. 1518, zmuszony do
wyjazdu z tego miasta przez Sacco di Roma, w 1527 osiadł
na stałe w Wenecji. Jako główny architekt i rzeźbiarz Repub-
liki Weneckiej przekształcił całkowicie wenecką sztukę, a
jego wpływ, dominujący tam za jego życia, trwał długo po
śmierci artysty, w pracach całych rzesz jego uczniów i naśla-
dowców.
Imponująco wydana, dwutomowa praca Bruce’a Bouche-
ra, wykładowcy historii sztuki w University College w Lon-
dynie, poświęcona rzeźbie Jacopo Sansovina, jest wyczerpu-
jącym, analitycznym studium pracy i kariery tego artysty, a
zarazem pierwszym opracowaniem jego rzeźbiarskiej twór-

czości od przeszło pół wieku. Jest pierwszą w ogóle pracą
prezentującą catalogue raisonne jego dzieł rzeźbiarskich.
Trzon stanowi rozprawa doktorska Autora, poświęcona we-
neckiej rzeźbie Sansovina, a temat ten podjąłon już wcześniej,
w pracy magisterskiej, pisząc o brązach w weneckiej bazylice
San Marco.
Boucher w pierwszym, złożonym z jedenastu rozdziałów
tomie, przedstawił działalność Sansovina osadzającją w spo-
łecznym i artystycznym kontekście. Dwa pierwsze rozdziały
poświęcone są omówieniu życia i twórczości artysty w okre-
sie florenckim i rzymskim oraz analizie relacji między sanso-
vinowską rzeźbą, utrzymaną we florenckiej tradycji, a sztuką
dojrzałego renesansu. Porównał ją z rzeźbą antyczną i XVI-
wiecznym malarstwem, a także określił krąg protektorów
artysty i scharakteryzował osoby z jego otoczenia. We Flo-
rencji Sansovino stworzył dwie najbardziej znaczące prace,
które ostatecznie ustaliły jego renomę artystyczną: posąg
Bachusa (Museo Nazionale del Bargello we Florencji, 1510-
12), zdradzający antyczne prototypy, ale też wyraźne wpływy
Ghibertiego, Verrocchia, a przede wszystkim Andrea Sanso-
vina i posąg Św. Jakuba (katedra we Florencji, 1511-17), w
którym prócz wyraźnego nawiązania do posągów OrSan Mi-
chele widoczna jest korektura michelangelowskiej koncepcji
rzeźby religijnej. Jednym z powodów ponownego wyjazdu

181