DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Rudnicki, Andrzej M.: Problemy i kierunki ukraińsko-polskiej współpracy naukowej w dziedzinie urbanistyki i architektury
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0243
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVII, 1995, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967
ANDRZEJ M. RUDNICKI
Lwów, Wydział Architektury Politechniki Lwowskiej
PROBLEMY I KIERUNKI UKRAIŃSKO-POLSKIEJ WSPÓŁPRACY NAUKOWEJ
W DZIEDZINIE URBANISTYKI I ARCHITEKTURY
Wydarzenia, które miały i mają miejsce w Europie
Centralnej i Wschodniej spowodowały radykalną zmia-
nę rzeczywistości nie tylko w sferze polityki i ekonomii,
ale także w dziedzinie nauki i kultury. W przeciągu
długiego czasu państwowa granica ZSRR była żelazną
kurtyną, szczelnie oddzielającą obywateli Związku Ra-
dzieckiego nie tylko od społeczeństw zachodnich, ale
także od t.zw. krajów socjalistycznych. Kontakty insty-
tucji naukowych ze światem zewnętrznym odbywały się
drogą "przez Moskwę" - tak w przenośni, jak i dosłow-
nie. Dlatego stosunki między bezpośrednimi sąsiadami
- Ukrainą i Polską - w praktyce wyglądały tak samo,
jak np. między Ukrainą i Koreą, albo między Polską i
Kirgizją. Biurokratycznie regulowany był zhierarchizo-
wany system kontaktów, które były względnie dozwo-
lone. Oficjalnym partnerem Warszawy była Moskwa,
Krakowa - Kijów, Lwowa - Rzeszów.
W tych warunkach i w Ukrainie, i w Polsce uformo-
wały się pewne stereotypy myślenia i działania na polu
współpracy. Granice z ZSRR wzdłuż linii Grodno-
Brześć-Przemyśl naukowcy polscy subiektywnie wi-
dzieli jako mur absolutnie nieprzenikniony, za którym
rozciąga się dosyć abstrakcyjna jednolita przestrzeń,
podporządkowana Moskwie. Taka ocena sytuacji była
bliska prawdy. Zresztą tak czy inaczej, faktycznie
Ukraina dla Polski na półwieku przestała istnieć. Infor-
macja naukowa na temat zabytków architektury, ogra-
niczała się prawie wyłącznie do literatury, wydanej
przed 1939 r.
Jeśli chodzi o Ukrainę, to stając się częścią ZSRR,
od razu została włączona w ujednolicony system cen-
tralnego sterowania urbanistyką i architekturą. Normy i
zarządzenia były nadsyłane z centrum jako dokumenty
dyrektywne, przeznaczone dla całego Państwa Sowiec-
kiego, chociaż w warunkach konkretnych regionów i
miast następstwa takiego ujednolicenia mogły być fatal-
ne. Regionalne badania naukowe w dziedzinie urbani-
styki i architektury miały w większości tylko teoretycz-
ne znaczenie, ponieważ po to, żeby wynikające z nich
postulaty były realizowane, trzeba było mieć odpowied-
nią decyzję organizacji centralnych. Badania w dziedzi-
nie historii urbanistyki i architektury faktycznie nie były
prowadzone - z wyjątkiem tych, które odnosiły się już
do czasów radzieckich, a także badań mających służyć
wykazaniu "priorytetu kultury rosyjskiej" i jej "wpływu
na kulturę ukraińską". Jeżeli analizowany problem do-
tyczył historycznej architektury Ukrainy, jej powiązań
z kulturą krajów zachodnich itp., to takie badania były
prewencyjnie hamowane. Kształcenie architektów w
uczelniach wyższych odbywało się wyłącznie na pod-
stawie planów nauczania opracowanych w Moskwie.
Unifikacyjna polityka państwa była przeprowadzana
bardzo konsekwentnie. Pierwszym warunkiem skutecz-
ności tej polityki było jak najgłębsze wykorzenienie
pamięci historycznej narodu, możliwie jak najpełniejsza
niwelacja cech indywidualnych środowiska urbanisty-
cznego uwarunkowanych historycznie, odcięcie oby-
wateli i instytucji od kontaktów ze światem zewnętrz-
nym, maksymalna ich izolacja od informacji, która nie
byłaby "przefiltrowana".
Następstwa realizacji tego programu były dlaUkrai-
ny katastrofalne. Zabytki architektury i urbanistyki in-
tensywnie mszczono, przy czym w większości wypad-
ków robiono to świadomie, chociaż czasem i z niewie-
dzy. Liczba osób, profesjonalnie zajmujących się bada-
niem historii architektury Ukrainy była niezwykle ogra-
niczona.
W dziedzinie ochrony miast historycznych działal-
ność architektów sprowadzała się do ratowania różnymi
sposobami chociażby części spuścizny materialnej i
stwarzania warunków do przetrwania choćby resztek
dawnych zespołów urbanistycznych.
227
R.LVII, 1995, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967
ANDRZEJ M. RUDNICKI
Lwów, Wydział Architektury Politechniki Lwowskiej
PROBLEMY I KIERUNKI UKRAIŃSKO-POLSKIEJ WSPÓŁPRACY NAUKOWEJ
W DZIEDZINIE URBANISTYKI I ARCHITEKTURY
Wydarzenia, które miały i mają miejsce w Europie
Centralnej i Wschodniej spowodowały radykalną zmia-
nę rzeczywistości nie tylko w sferze polityki i ekonomii,
ale także w dziedzinie nauki i kultury. W przeciągu
długiego czasu państwowa granica ZSRR była żelazną
kurtyną, szczelnie oddzielającą obywateli Związku Ra-
dzieckiego nie tylko od społeczeństw zachodnich, ale
także od t.zw. krajów socjalistycznych. Kontakty insty-
tucji naukowych ze światem zewnętrznym odbywały się
drogą "przez Moskwę" - tak w przenośni, jak i dosłow-
nie. Dlatego stosunki między bezpośrednimi sąsiadami
- Ukrainą i Polską - w praktyce wyglądały tak samo,
jak np. między Ukrainą i Koreą, albo między Polską i
Kirgizją. Biurokratycznie regulowany był zhierarchizo-
wany system kontaktów, które były względnie dozwo-
lone. Oficjalnym partnerem Warszawy była Moskwa,
Krakowa - Kijów, Lwowa - Rzeszów.
W tych warunkach i w Ukrainie, i w Polsce uformo-
wały się pewne stereotypy myślenia i działania na polu
współpracy. Granice z ZSRR wzdłuż linii Grodno-
Brześć-Przemyśl naukowcy polscy subiektywnie wi-
dzieli jako mur absolutnie nieprzenikniony, za którym
rozciąga się dosyć abstrakcyjna jednolita przestrzeń,
podporządkowana Moskwie. Taka ocena sytuacji była
bliska prawdy. Zresztą tak czy inaczej, faktycznie
Ukraina dla Polski na półwieku przestała istnieć. Infor-
macja naukowa na temat zabytków architektury, ogra-
niczała się prawie wyłącznie do literatury, wydanej
przed 1939 r.
Jeśli chodzi o Ukrainę, to stając się częścią ZSRR,
od razu została włączona w ujednolicony system cen-
tralnego sterowania urbanistyką i architekturą. Normy i
zarządzenia były nadsyłane z centrum jako dokumenty
dyrektywne, przeznaczone dla całego Państwa Sowiec-
kiego, chociaż w warunkach konkretnych regionów i
miast następstwa takiego ujednolicenia mogły być fatal-
ne. Regionalne badania naukowe w dziedzinie urbani-
styki i architektury miały w większości tylko teoretycz-
ne znaczenie, ponieważ po to, żeby wynikające z nich
postulaty były realizowane, trzeba było mieć odpowied-
nią decyzję organizacji centralnych. Badania w dziedzi-
nie historii urbanistyki i architektury faktycznie nie były
prowadzone - z wyjątkiem tych, które odnosiły się już
do czasów radzieckich, a także badań mających służyć
wykazaniu "priorytetu kultury rosyjskiej" i jej "wpływu
na kulturę ukraińską". Jeżeli analizowany problem do-
tyczył historycznej architektury Ukrainy, jej powiązań
z kulturą krajów zachodnich itp., to takie badania były
prewencyjnie hamowane. Kształcenie architektów w
uczelniach wyższych odbywało się wyłącznie na pod-
stawie planów nauczania opracowanych w Moskwie.
Unifikacyjna polityka państwa była przeprowadzana
bardzo konsekwentnie. Pierwszym warunkiem skutecz-
ności tej polityki było jak najgłębsze wykorzenienie
pamięci historycznej narodu, możliwie jak najpełniejsza
niwelacja cech indywidualnych środowiska urbanisty-
cznego uwarunkowanych historycznie, odcięcie oby-
wateli i instytucji od kontaktów ze światem zewnętrz-
nym, maksymalna ich izolacja od informacji, która nie
byłaby "przefiltrowana".
Następstwa realizacji tego programu były dlaUkrai-
ny katastrofalne. Zabytki architektury i urbanistyki in-
tensywnie mszczono, przy czym w większości wypad-
ków robiono to świadomie, chociaż czasem i z niewie-
dzy. Liczba osób, profesjonalnie zajmujących się bada-
niem historii architektury Ukrainy była niezwykle ogra-
niczona.
W dziedzinie ochrony miast historycznych działal-
ność architektów sprowadzała się do ratowania różnymi
sposobami chociażby części spuścizny materialnej i
stwarzania warunków do przetrwania choćby resztek
dawnych zespołów urbanistycznych.
227