DOI issue:
Spis Treści
DOI article:Juszczak, Dorota; Małachowicz, Hanna: Wystawa daru rodziny Lanckorońskich w Zamku Królewskim w Warszawie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0168
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVII, 1995, Nr 1-2
PL ISSN 0006-3967
DOROTA JUSZCZAK, HANNA MAŁACHOWICZ
Warszawa, Zamek Królewski
WYSTAWA DARU RODZINY LANCKOROŃSKICH
W ZAMKU KRÓLEWSKIM W WARSZAWIE*
W październiku 1994 r. zbiory Zamku Królewskiego w
Warszawie wzbogaciły się o podarowaną przez Profesor Ka-
rolinę Lanckorońską znakomitą kolekcję dzieł sztuki, w skład
której wchodzi 17 obrazów pochodzących z galerii Stanisława
Augusta oraz zbiór portretów rodzinnych Rzewuskich i Lanc-
korońskich. Profesor Lanckorońska, historyk sztuki, wykła-
dowca Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, od czasu
zakończenia II wojny mieszka w Rzymie. Jest współzałoży-
cielką Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie i Funda-
cji Lanckorońskich wspierającej polskie placówki naukowe
na Zachodzie, m. in. Bibliotekę Polską w Paryżu.
Zaczątkiem kolekcji były obrazy z dawnej galerii króle-
wskiej kupione w 1815 r. przez prapradziada Ofiarodawczyni
Kazimierza Rzewuskiego (1751 - 1820). Majątek po zmar-
łym w 1798 r. Stanisławie Auguście, odziedziczony przez
księcia Józefa Poniatowskiego, po jego śmierci w 1813 r.
przeszedł na własność Marii Teresy Tyszkiewiczowej. Masą
spadkową po Stanisławie Auguście i księciu Józefie rozpo-
rządzał w imieniu przebywającej za granicą Tyszkiewiczowej
jej pełnomocnik Aleksander Linowski. Z nim właśnie pertra-
ktował Kazimierz Rzewuski w sprawie zakupu dzieł sztuki. 7
października 1815 r. podpisano umowę kupna. Rzewuski
kupił 36 obrazów oraz 6 sztuk marmurów i brązów z majątku
po królu oraz3 obrazy zPałacu pod Blachązmasy spadkowej
po księciu Józefie. Wkrótce po sfinalizowaniu transakcji prze-
niósł zakupioną kolekcję do Wiednia. W 1820 r., po śmierci
Rzewuskiego zbiory stały się własnościąjego córki Ludwiki
(1776 — 1839) zamężnej z Antonim Józefem Lanckorońskim
(1760 lub 1761 —1830). W ostatnich latach wieku XIX zbiory
rodziny znacznie się powiększyły dzięki zakupom poczynio-
nym przez Karola Lanckorońskiego (1848 - 1933), który
zebrał dużą i dobrej klasy kolekcję włoskiego malarstwa
okresu renesansu (ta część zbiorów trafiła dziś na Wawel). W
1903 r. Karol Lanckoroński udostępnił zbiory otwierając dla
publiczności swój wiedeński pałac przy Jacąuingasse 18.
Spadkobiercy Karola - syn Antoni oraz córki Karolina i
Adelajda zamierzali przenieść kolekcję do Lwowa, ale wy-
buch drugiej wojny światowej udaremnił ich plany. Zarekwi-
rowane przez hitlerowców zbiory trafiły do kopalni w okolicy
Salzburga. Po wojnie, odzyskaną kolekcję Lanckorońscy zło-
żyli w zamku Hohenems w południowej Austrii; tam w czasie
pożaru uległo zniszczeniu 120 obrazów. Najcenniejsze udało
się jednak uratować i przewieźć do Szwajcarii.
Dar Lanckorońskich bez wątpienia zasługuje na miano
najcenniejszego w dziejach polskiego muzealnictwa. Dlatego
też podjęta została decyzja o jak najszybszym pokazaniu go
publiczności. Uroczyste otwarcie wystawy odbyło się 31 sty-
cznia 1995 r. w Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w War-
szawie. Wystawa urządzona została w trzech pomieszcze-
niach parterowych wschodniego skrzydła Zamku. Z 35 ofia-
rowanych Zamkowi obrazów pokazano 30 najlepszych, a
także kilkanaście sztuk z zespołu 47 mebli.
Większość obrazów ofiarowanych Zamkowi znajdowała
się w bardzo dobrym stanie, nie było więc przeszkód w
natychmiastowym ich eksponowaniu. Kilka obrazów przesz-
ło konserwację w Zamkowej pracowni, w kilku przebadano
podobrazia i pigmenty. Wystawie towarzyszyła publikacja,
będąca wstępnym opracowaniem zbioru (Dar Rodziny Lanc-
korońskich, Warszawa 1995). W przypadku obrazów skon-
centrowano się głównie na przebadaniu ich historii. Udało się
dość dokładnie zrekonstruować losy poszczególnych obra-
zów od momentu wejścia do królewskiej galerii do chwili
zakupienia ich przez Rzewuskiego. Dalszych badań wymaga-
ją losy obrazów przed zakupieniem ich do galerii królewskiej.
Być może konieczne będzie sięgnięcie do archiwów poza
Polską, choć jest nadzieja, że i polskie zasoby archiwalne
dostarczyć mogą jeszcze nie znanych dotąd dokumentów. W
trakcie prowadzonych przed wystawą archiwalnych poszuki-
wań udało się na przykład znaleźć dokumenty, które weryfi-
kują wnioski Mańkowskiego dotyczące zakupu do galerii
króla Portretu młodej dziewczyny i Portretu uczonego przy
pulpicie Rembrandta. Okazuje się, że obrazy te nie zostały
kupione, jak sądził Mańkowski, za pośrednictwem marszan-
da Triebla, lecz bezpośrednio od poprzednich właścicieli,
hrabiów Kamecke w 1777 r.
Przebadano szczegółowo archiwalia związane z zakupem
Rzewuskiego; już po oddaniu katalogu do druku znaleziono
kolejne rachunki związane z transakcją, które pozwoliły uści-
ślić dotychczasowe ustalenia co do warunków płatności i
ostatecznej kwoty zapłaconej przez Rzewuskiego. Jak wynika
158
R.LVII, 1995, Nr 1-2
PL ISSN 0006-3967
DOROTA JUSZCZAK, HANNA MAŁACHOWICZ
Warszawa, Zamek Królewski
WYSTAWA DARU RODZINY LANCKOROŃSKICH
W ZAMKU KRÓLEWSKIM W WARSZAWIE*
W październiku 1994 r. zbiory Zamku Królewskiego w
Warszawie wzbogaciły się o podarowaną przez Profesor Ka-
rolinę Lanckorońską znakomitą kolekcję dzieł sztuki, w skład
której wchodzi 17 obrazów pochodzących z galerii Stanisława
Augusta oraz zbiór portretów rodzinnych Rzewuskich i Lanc-
korońskich. Profesor Lanckorońska, historyk sztuki, wykła-
dowca Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, od czasu
zakończenia II wojny mieszka w Rzymie. Jest współzałoży-
cielką Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie i Funda-
cji Lanckorońskich wspierającej polskie placówki naukowe
na Zachodzie, m. in. Bibliotekę Polską w Paryżu.
Zaczątkiem kolekcji były obrazy z dawnej galerii króle-
wskiej kupione w 1815 r. przez prapradziada Ofiarodawczyni
Kazimierza Rzewuskiego (1751 - 1820). Majątek po zmar-
łym w 1798 r. Stanisławie Auguście, odziedziczony przez
księcia Józefa Poniatowskiego, po jego śmierci w 1813 r.
przeszedł na własność Marii Teresy Tyszkiewiczowej. Masą
spadkową po Stanisławie Auguście i księciu Józefie rozpo-
rządzał w imieniu przebywającej za granicą Tyszkiewiczowej
jej pełnomocnik Aleksander Linowski. Z nim właśnie pertra-
ktował Kazimierz Rzewuski w sprawie zakupu dzieł sztuki. 7
października 1815 r. podpisano umowę kupna. Rzewuski
kupił 36 obrazów oraz 6 sztuk marmurów i brązów z majątku
po królu oraz3 obrazy zPałacu pod Blachązmasy spadkowej
po księciu Józefie. Wkrótce po sfinalizowaniu transakcji prze-
niósł zakupioną kolekcję do Wiednia. W 1820 r., po śmierci
Rzewuskiego zbiory stały się własnościąjego córki Ludwiki
(1776 — 1839) zamężnej z Antonim Józefem Lanckorońskim
(1760 lub 1761 —1830). W ostatnich latach wieku XIX zbiory
rodziny znacznie się powiększyły dzięki zakupom poczynio-
nym przez Karola Lanckorońskiego (1848 - 1933), który
zebrał dużą i dobrej klasy kolekcję włoskiego malarstwa
okresu renesansu (ta część zbiorów trafiła dziś na Wawel). W
1903 r. Karol Lanckoroński udostępnił zbiory otwierając dla
publiczności swój wiedeński pałac przy Jacąuingasse 18.
Spadkobiercy Karola - syn Antoni oraz córki Karolina i
Adelajda zamierzali przenieść kolekcję do Lwowa, ale wy-
buch drugiej wojny światowej udaremnił ich plany. Zarekwi-
rowane przez hitlerowców zbiory trafiły do kopalni w okolicy
Salzburga. Po wojnie, odzyskaną kolekcję Lanckorońscy zło-
żyli w zamku Hohenems w południowej Austrii; tam w czasie
pożaru uległo zniszczeniu 120 obrazów. Najcenniejsze udało
się jednak uratować i przewieźć do Szwajcarii.
Dar Lanckorońskich bez wątpienia zasługuje na miano
najcenniejszego w dziejach polskiego muzealnictwa. Dlatego
też podjęta została decyzja o jak najszybszym pokazaniu go
publiczności. Uroczyste otwarcie wystawy odbyło się 31 sty-
cznia 1995 r. w Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w War-
szawie. Wystawa urządzona została w trzech pomieszcze-
niach parterowych wschodniego skrzydła Zamku. Z 35 ofia-
rowanych Zamkowi obrazów pokazano 30 najlepszych, a
także kilkanaście sztuk z zespołu 47 mebli.
Większość obrazów ofiarowanych Zamkowi znajdowała
się w bardzo dobrym stanie, nie było więc przeszkód w
natychmiastowym ich eksponowaniu. Kilka obrazów przesz-
ło konserwację w Zamkowej pracowni, w kilku przebadano
podobrazia i pigmenty. Wystawie towarzyszyła publikacja,
będąca wstępnym opracowaniem zbioru (Dar Rodziny Lanc-
korońskich, Warszawa 1995). W przypadku obrazów skon-
centrowano się głównie na przebadaniu ich historii. Udało się
dość dokładnie zrekonstruować losy poszczególnych obra-
zów od momentu wejścia do królewskiej galerii do chwili
zakupienia ich przez Rzewuskiego. Dalszych badań wymaga-
ją losy obrazów przed zakupieniem ich do galerii królewskiej.
Być może konieczne będzie sięgnięcie do archiwów poza
Polską, choć jest nadzieja, że i polskie zasoby archiwalne
dostarczyć mogą jeszcze nie znanych dotąd dokumentów. W
trakcie prowadzonych przed wystawą archiwalnych poszuki-
wań udało się na przykład znaleźć dokumenty, które weryfi-
kują wnioski Mańkowskiego dotyczące zakupu do galerii
króla Portretu młodej dziewczyny i Portretu uczonego przy
pulpicie Rembrandta. Okazuje się, że obrazy te nie zostały
kupione, jak sądził Mańkowski, za pośrednictwem marszan-
da Triebla, lecz bezpośrednio od poprzednich właścicieli,
hrabiów Kamecke w 1777 r.
Przebadano szczegółowo archiwalia związane z zakupem
Rzewuskiego; już po oddaniu katalogu do druku znaleziono
kolejne rachunki związane z transakcją, które pozwoliły uści-
ślić dotychczasowe ustalenia co do warunków płatności i
ostatecznej kwoty zapłaconej przez Rzewuskiego. Jak wynika
158