Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (57.1995)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

klasycyzm rewolucyjny. Oto przyczynek do wieloznaczności,
niejasności i jak się okazuje paradoksów terminu "klasy-
cyzm". Wydawałoby się, że tematyka drugiego artykułu zu-
pełnie odbiega od zawartości wyżej wspomnianego. Tym
czasem jak dowodzi tego Morozow odległość między Pary-
żem, a ziemią grodzieńską nie jest tak wielka, a osiągnięcia
nieznanych urbanistów pracujących nad planami takich mia-
steczek jak Krynki czy Łososna nie odbiegają całkiem od
osiągnięć takiego mistrza jak Ledoux. Architektury począt-
ków XX w. i problemów klasycyzmu akademickiego dotyczy
artykuł Roberta Pasiecznego Klasycyzm akademicki w twór-
czości Mariana Lalewicza. Jego kontynuacją do pewnego
stopnia jest tekst Waldemara Baraniewskiego Klasycyzm a
nowy monumentalizm prezentujący złożoności architektury
polskiej lat trzydziestych. Zamknięciem artykułów o archite-
kturze może być wspomniana już wcześniej okładka z frag-
mentem osiedla projektowanego przez Bofilla. Niestety ten
najnowszy klasycyzm, jak i klasycyzm powojenny nie znala-
zły swego omówienia w tym tomie.
Podobnie dużą grupę jak teksty poświęcone architekturze,
stanowią te dotyczące malarstwa. W powszechnej opini spo-
łeczeństwa utwierdziło się przekonanie, że średniowiecze jest
prostym zaprzeczeniem antyku. Że tak nie jest wiemy od
dawna, a artykuł Urszuli Mazurczak Antyczny portret poety-
retora w sztuce średniowiecznej na podstawie wybranych
wizerunków bizantyńskich ewangelistów jest tego kolejnym
potwierdzeniem. Brak jest tekstów odnoszących się do malar-
stwa polskiego, bądź obcego epoki nowożytnej. Od średnio-
wiecza następuje przeskok do XIX wieku, do malarstwa jesz-
cze do niedawna nieznanego i nie uznawanego, malarstwa

pompierów i epoki wiktoriańskiej. Ich widzeniu antyku, sztu-
ki klasycznej poświęcony jest artykuł Waldemara Okonia
Wiktoriańscy olimpianie, czyli klasycyzm estetyzujący. Nad
tym Czym był klasycyzm w polskim malarstwie XIX wieku
zastanawiała sie w swoim artykule Anna Lewicka - Mora-
wska. Efektem tego jest próba wyodrębnienia w tym malar-
stwie trzech nurtów przyporządkowanych trzem pokoleniom
-nurtu pragmatycznego, eklektycznego i romantycznego. Jak
sama autorka napisała: "Jest to oczywiście propozycja o cha-
rakterze roboczym, wymagająca i lepszego sprecyzowania, i
dookreślenia tych trzech przymiotników". "Spustoszony
świat" w malarstwie Thomasa Lowinsky’ego a wybrane przy-
kłady "klasycyzmu pesymistycznego" w sztuce po I wojnie
światowej to tytuł referatu Jolanty Chrzanowskiej-Pieńkos.
Czerpanie ze spuścizny antyku nie jest prostym przywoływa-
niem form czy stylizacją. Kształty ulegają transformacji, sta-
wiane są w nowym kontekście. Stąd też konieczność dopeł-
nienia terminu "klasycyzm" przymiotnikiem. O tej koniecz-
ności dookreślenia przymiotnikami takich'słów jak klasy-
cyzm i romantyzm pisał Benedetto Croce. Być może jest to
jedyny sposób, aby terminy te stały się czytelne.
Jak widać Klasycyzm i klasycyzmy to zbiór najróżniej-
szych artykułów, których wspólnym mianownikiem jest sze-
roko pojmowany klasycyzm. Trudno się spodziewać po nim,
że wyjaśni wszystkie złożoności tego zagadnienia. Nie taki
był cel sesji. Referaty sesji mogły jedynie przybliżyć niektóre
problemy związane z tematyką klasycyzmu, przedstawić jej
wielkość i aktualność, i uświadomić jak wiele jeszcze pozo-
stało do zrobienia.
Robert Pasieczny

Krystyna Moisan-J abłońska, "Obraz czyśćca w sztuce polskiego baroku. Studium
ikonograficzno-ikonologiczne". Warszawa: Wydawnictwo Naukowe "Semper" 1995
ss.200, U.

Niniejsza książka to pierwsze pełne opracowanie ikono-
grafii czyśćca w sztuce polskiego baroku, tematu niełatwego
i jak dotąd prawie nieznanego. Autorka jest adiunktem w
Katedrze Historii Sztuki Akademii Teologii Katolickiej, a jej
zainteresowania ikonografią nowożytnej sztuki kościelnej, doty-
czące w szczególności kultu maryjnego, znalazły swe odbicie we
wcześniejszych publikacjach. K.Moisan-Jabłońska podobnie jak
w poprzednich pracach przyjęła założenie metodologiczne, po-
zwalające uwzględnić ikonologiczną warstwę znaczeniową opi-
sywanych przedstawień plastycznych. Szczegółowe omówie-
nie złożonej ikonografii czyśćca stało się możliwe dzięki wyko-
rzystaniu przez autorkę bogatego materiału literackiego obejmu-
jącego piśmiennictwo religijne XVII i XVm w.: zbiorów kazań,
modlitewników, podręczników brackich i mszałów oraz różno-
rodnych książek dewocyjnych. Szeroka znajomość źródeł i swo-
bodne poruszanie się po zgromadzonym materiale, umożliwiły
trafny wybór tekstów wyjaśniających treści ikonograficzne

zawarte w omawianych zabytkach. Duża liczba cytatów z
literatury religijnej - konsekwencja przyjętej metody badaw-
czej - jest w niniejszej pracy w pełni uzasadniona, gdyż
właśnie takie odwołanie się do źródeł pisanych pozwoliło
"unaocznić związki istniejące pomiędzy określonym typem
ikonograficznym a pewnymi formami kultu". Istnienie zarów-
no w sztuce, jak i w literaturze barokowej tych samych moty-
wów świadzy o wytworzeniu się "uniwersalnej wizji czyść-
ca".
W dwóch pierwszych rozdziałach autorka przedstawiając
narodziny doktryny czyśćca i jej rozwój na przestrzeni stuleci
odwołała się głównie do badań zachodnich historyków -
Jacąuesa Le Goffa i Ericha Fleischhacka. Rozdział 1 Czyściec
w teologii i historii wczesnego chrześcijaństwa oraz średnio-
wiecza wyjaśnia genezę, dzieje i kształtowanie się doktryny
czyśćca, u której podstaw leży biblijna "koncepcja czasowej
kary i indywidualnej odpowiedzialności za popełnione grze-

405