DOI issue:
Spis Treści
DOI article:Krasny, Piotr: [Rezension von: Roman Zwierzchowski, Porządki architektoniczne w grupie późnobarokowych kościołów Lubelszczyzny na planie eliptyczno-ośmiobocznym]
DOI article:Prószyńska, Zuzanna: [Rezension von: Joanna Hübner-Wojciechowska, L'eredità classica in Italia e Polonia nel Settecento. Atti del VIII Convegno di Studi promosso ed organizzato dall'Istituto d'Arte dell'Accademia Polacca delle Scienze e dalla Fondazione Giorgio Cini di Venezia (Varsavia 10-23 novembre 1987)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0202
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
XVIII), a także w podręczniku architektonicznym B.Vittona
(1748). Dzieła te mogły być znane Fontanie, a nawet jako
swoiste "nowości" wzbudzić jego szczególne zainteresowanie.
W stosunkowo krótkim rozdziale trzecim Zwierzchowski
omawia rolę elementów porządkowych w aranżacji prze-
strzennej fbntanowskich świątyń. Autor zwraca uwagę na
motyw łuku tryumfalnego, zarysowany w nawach tych ko-
ściołów przez obudowane pilastrami filary i rozpięte pomię-
dzy nimi arkady. Motyw ten został wykorzystany w bardzo
efektowny sposób dla podkreślenia gradacji wielkości po-
szczególnych członów wnętrza (duże arkady otwierają się do
obszernych kaplic, zaś małe prowadzą do ciasnych aneksów).
Zwierzchowski podkreśla również ważną rolę rozbudowa-
nych belkowań wieńczących ściany naw fontanowskich świą-
tyń, które integrują optycznie rozległe przestrzenie owych
partii wnętrz, podkreślając ich monumantalny charakter.
Uwagi te stanowią wprowadzenie do rozważań nad zna-
czeniem systemu porządkowego zastosowanego w kościo-
łach Fontany dla charakterystyki stylu owych budowli. Podej-
mując ów problem, Zwierzchowski akcentuje silne zróżnico-
wanie tendencji stylistycznych w architekturze w. XVIII,
wśród których pojawia się nowatorski kierunek o zdecydowa-
nie anty klasycznym charakterze. Autor proponuje nazwać ten
kierunek "postbarokiem", obawiając się niejednoznaczności
terminu "rokoko" używanego z reguły przy opisie nowych
zjawisk w architekturze osiemnastowiecznej. Zdaniem Zwie-
rzchowskiego, charakterystyczną cechą "postbaroku" jest
wrozpad tradycyjnej, w sensie klasycznej, struktury archi-
tektonicznej« opartej na logice zwartego systemu porządko-
wego. W dziełach Pawła Fontany ów system zachowuje inte-
gralność i jest skomponowany zgodnie z teorią porządków,
co każę łączyć te budowle zbardziej tradycyjnymi zjawiskami
w architekturze późnobarokowej. "Kreacjami spełniającymi
■ niemal wszystkie kryteria postbarokowości" są zresztą-zda-
niem Zwierzchowskiego — tylko nieliczne świątynie wznie-
sione na terenie Rzeczypospolitej.
W nowożytnej teorii architektury kładziono silny nacisk
na semantyczne aspekty teorii porządków, toteż nie może
dziwić, że ostatni rozdział rozprawy jest poświęcony symbo-
licznym aspektom użycia motywów porządkowych przez
Fontanę. Zwierzchowski omawia tu szczególnie motyw figur
Doktorów Kościoła i Świętych Królów, które ustawiono na
tle pilastrów opinających filary w kościołach w Lubartowie,
we Włodawie i w Chełmie. Wybór tematyki owych figur, a
także symbolika/irm/7o.s przypisywana kolumnom i pilastrom
każę widzieć w tej aranżacji wyobrażenie idei trwałości Ko-
ścioła "wspieranego" przez świętych teologów (ramię ducho-
we") i władców ("ramię świeckie").
Nowatorska praca Zwierzchowskiego może stanowić za-
chętę do podjęcia badań nad formami porządków architekto-
nicznych w dziełach architektów działających na ziemiach
polskich w czasach nowożytnych. Perspektywa upowszech-
nienia takich badań budzi pewne obawy. Zwierzchowski ana-
lizuje w swojej rozprawie pomiary budowli wykonane wyłą-
cznie metodą autogrametrii (tzn. przy użyciu łaty i taśmy), nie
korzysta zaś ze zdjęć fotogrametrycznych. Musimy pamiętać,
że rysunki autogrametryczne, skażone (ze względu na techni-
kę wykonania) licznymi uproszczeniami, znacznie ustępują
ścisłym mechanicznym pomiarom. W dobitny sposób do-
wiodły tego zdjęcia fotogrametryczne kościoła św. Anny w
Krakowie, wykonane przez J.Gomoliszewskiego, które uka-
zały wiele elementów architektury świątyni (m.in. liczne ko-
rektury bardzo ważne ze względów artystycznych) nie ujaw-
nione w trakcie wcześniejszych pomiarów. Większość pol-
skich zabytków została pomierzona tylko w technice autogra-
metrii. Sądzę, że takie pomiary (dostępne często wyłącznie w
skali 1:100 lub 1:200) nie zawsze nadają się do badań nad
relacjami matematycznymi w formach porządków architekto-
nicznych. W dociekaniach o tak ścisłym charakterze istotne
informacje mogą kryć się w niepozornych, zdawałoby się,
szczegółach.
Doskonałym przedmiotem takich badań byłyby zaś bez
wątpienia oryginalne projekty architektoniczne, ukazujące
koncepcję artysty nie zdeformowaną przez nieścisłości reali-
zacji. Tego rodzaju dzieł zachowało się wprawdzie w Polsce
niewiele, ale znamy kilka dużych zespołów rysunków archi-
tektonicznych, wykonanych m.in. przez G.M.Bemardoniego,
Tylmana z Gameren, F.Placidiego i S.Sierakowskiego. Szcze-
gółowa "geometryczna" analiza porządków architektonicz-
nych ukazanych na tych rysunkach może stanowić ważne
uzupełnienie wniosków wyprowadzonych z badań genetycz-
no-porównawczych.
Piotr Krasny
"L’eredita. classica in Italia e Polonia nel Settecento". Atti del VIII Convegno di Studi
promosso ed organizzato dalPIstituto d’Arte delPAccademia Polacca delle Scienze e dalia
Fondazione Giorgio Cini di Venezia (Varsavia 10-23 novembre 1987). A cura di Joanna
Hiibner-Wojciechowska. Wrocław: Zakład Naród, im. Ossolińskich 1992 ss. 295, il. 107
Nieczęsto zdarza się, by historyk sztuki miał w Polsce
okazję do wystąpień przed szerszym międzynarodowym au-
dytorium, do prezentacji swoich osiągnięć i warsztatu uczo-
nym pokrewnych specjalności, a nade wszystko - kolegom z
innych krajów. Z tym większą przeto satysfakcją odnotować
należy włosko-polską inicjatywę zorganizowania w Warsza-
wie VIII sesji naukowej, która przebiegała pod hasłem rece-
pcji antyku w okresie późnego baroku i neoklasycyzmu. Z
192
XVIII), a także w podręczniku architektonicznym B.Vittona
(1748). Dzieła te mogły być znane Fontanie, a nawet jako
swoiste "nowości" wzbudzić jego szczególne zainteresowanie.
W stosunkowo krótkim rozdziale trzecim Zwierzchowski
omawia rolę elementów porządkowych w aranżacji prze-
strzennej fbntanowskich świątyń. Autor zwraca uwagę na
motyw łuku tryumfalnego, zarysowany w nawach tych ko-
ściołów przez obudowane pilastrami filary i rozpięte pomię-
dzy nimi arkady. Motyw ten został wykorzystany w bardzo
efektowny sposób dla podkreślenia gradacji wielkości po-
szczególnych członów wnętrza (duże arkady otwierają się do
obszernych kaplic, zaś małe prowadzą do ciasnych aneksów).
Zwierzchowski podkreśla również ważną rolę rozbudowa-
nych belkowań wieńczących ściany naw fontanowskich świą-
tyń, które integrują optycznie rozległe przestrzenie owych
partii wnętrz, podkreślając ich monumantalny charakter.
Uwagi te stanowią wprowadzenie do rozważań nad zna-
czeniem systemu porządkowego zastosowanego w kościo-
łach Fontany dla charakterystyki stylu owych budowli. Podej-
mując ów problem, Zwierzchowski akcentuje silne zróżnico-
wanie tendencji stylistycznych w architekturze w. XVIII,
wśród których pojawia się nowatorski kierunek o zdecydowa-
nie anty klasycznym charakterze. Autor proponuje nazwać ten
kierunek "postbarokiem", obawiając się niejednoznaczności
terminu "rokoko" używanego z reguły przy opisie nowych
zjawisk w architekturze osiemnastowiecznej. Zdaniem Zwie-
rzchowskiego, charakterystyczną cechą "postbaroku" jest
wrozpad tradycyjnej, w sensie klasycznej, struktury archi-
tektonicznej« opartej na logice zwartego systemu porządko-
wego. W dziełach Pawła Fontany ów system zachowuje inte-
gralność i jest skomponowany zgodnie z teorią porządków,
co każę łączyć te budowle zbardziej tradycyjnymi zjawiskami
w architekturze późnobarokowej. "Kreacjami spełniającymi
■ niemal wszystkie kryteria postbarokowości" są zresztą-zda-
niem Zwierzchowskiego — tylko nieliczne świątynie wznie-
sione na terenie Rzeczypospolitej.
W nowożytnej teorii architektury kładziono silny nacisk
na semantyczne aspekty teorii porządków, toteż nie może
dziwić, że ostatni rozdział rozprawy jest poświęcony symbo-
licznym aspektom użycia motywów porządkowych przez
Fontanę. Zwierzchowski omawia tu szczególnie motyw figur
Doktorów Kościoła i Świętych Królów, które ustawiono na
tle pilastrów opinających filary w kościołach w Lubartowie,
we Włodawie i w Chełmie. Wybór tematyki owych figur, a
także symbolika/irm/7o.s przypisywana kolumnom i pilastrom
każę widzieć w tej aranżacji wyobrażenie idei trwałości Ko-
ścioła "wspieranego" przez świętych teologów (ramię ducho-
we") i władców ("ramię świeckie").
Nowatorska praca Zwierzchowskiego może stanowić za-
chętę do podjęcia badań nad formami porządków architekto-
nicznych w dziełach architektów działających na ziemiach
polskich w czasach nowożytnych. Perspektywa upowszech-
nienia takich badań budzi pewne obawy. Zwierzchowski ana-
lizuje w swojej rozprawie pomiary budowli wykonane wyłą-
cznie metodą autogrametrii (tzn. przy użyciu łaty i taśmy), nie
korzysta zaś ze zdjęć fotogrametrycznych. Musimy pamiętać,
że rysunki autogrametryczne, skażone (ze względu na techni-
kę wykonania) licznymi uproszczeniami, znacznie ustępują
ścisłym mechanicznym pomiarom. W dobitny sposób do-
wiodły tego zdjęcia fotogrametryczne kościoła św. Anny w
Krakowie, wykonane przez J.Gomoliszewskiego, które uka-
zały wiele elementów architektury świątyni (m.in. liczne ko-
rektury bardzo ważne ze względów artystycznych) nie ujaw-
nione w trakcie wcześniejszych pomiarów. Większość pol-
skich zabytków została pomierzona tylko w technice autogra-
metrii. Sądzę, że takie pomiary (dostępne często wyłącznie w
skali 1:100 lub 1:200) nie zawsze nadają się do badań nad
relacjami matematycznymi w formach porządków architekto-
nicznych. W dociekaniach o tak ścisłym charakterze istotne
informacje mogą kryć się w niepozornych, zdawałoby się,
szczegółach.
Doskonałym przedmiotem takich badań byłyby zaś bez
wątpienia oryginalne projekty architektoniczne, ukazujące
koncepcję artysty nie zdeformowaną przez nieścisłości reali-
zacji. Tego rodzaju dzieł zachowało się wprawdzie w Polsce
niewiele, ale znamy kilka dużych zespołów rysunków archi-
tektonicznych, wykonanych m.in. przez G.M.Bemardoniego,
Tylmana z Gameren, F.Placidiego i S.Sierakowskiego. Szcze-
gółowa "geometryczna" analiza porządków architektonicz-
nych ukazanych na tych rysunkach może stanowić ważne
uzupełnienie wniosków wyprowadzonych z badań genetycz-
no-porównawczych.
Piotr Krasny
"L’eredita. classica in Italia e Polonia nel Settecento". Atti del VIII Convegno di Studi
promosso ed organizzato dalPIstituto d’Arte delPAccademia Polacca delle Scienze e dalia
Fondazione Giorgio Cini di Venezia (Varsavia 10-23 novembre 1987). A cura di Joanna
Hiibner-Wojciechowska. Wrocław: Zakład Naród, im. Ossolińskich 1992 ss. 295, il. 107
Nieczęsto zdarza się, by historyk sztuki miał w Polsce
okazję do wystąpień przed szerszym międzynarodowym au-
dytorium, do prezentacji swoich osiągnięć i warsztatu uczo-
nym pokrewnych specjalności, a nade wszystko - kolegom z
innych krajów. Z tym większą przeto satysfakcją odnotować
należy włosko-polską inicjatywę zorganizowania w Warsza-
wie VIII sesji naukowej, która przebiegała pod hasłem rece-
pcji antyku w okresie późnego baroku i neoklasycyzmu. Z
192