DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Pokotycka, Bohdana R.: Portrety Mikołaja Potockiego, starosty kaniowskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0381
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVn, 1995, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967
BOHDANA R. POKOTYCKA
Lwowska Galeria Obrazów,
Oddział w Olesku
PORTRETY MIKOŁAJA POTOCKIEGO, STAROSTY KANIOWSKIEGO1
Muzea Lwowa posiadają bardzo bogate zbiory daw-
nego portretu. Kolekcja Muzeum Historycznego liczy
ponad 250 pozycji". Kolekcja Lwowskiej Galerii Obra-
zów obejmuje ok. 40 obiektów eksponowanych we
Lwowie i na zamku w Olesku oraz ponad 300 przecho-
wywanych w studyjnym magazynie, urządzonym w
dawnym klasztorze Kapucynów w Olesku. W skład
zbioru wchodzą w całości lub w części, historyczne
zespoły portretów, jak część galerii podhoreckiej, kilka-
naście całopostaciowych wizerunków Rzewuskich z
Rozdołu, czy zbiór Hieronima Sadowskiego. Ten ostat-
ni zespół, powstał w głównej mierze w w. XVIII, jako
galeria rodzinna Joachima Potockiego w jego zamku w
Czortkowie. Odziedziczony przez Sadowskiego, pod
koniec w. XIX uzyskał status fundacji publicznej, a
następnie znalazł się w Muzeum Narodowym im. Jana III
we Lwowie. W r. 1983 został przekazany do Oleska
przez Lwowskie Muzeum Historyczne3. O ile czołowe
zabytki z oleskiej kolekcji są już w zasadzie przebadane
i opublikowane, o tyle podstawowa ich masa wciąż
wymaga zabiegów konserwatorskich oraz naukowego
opracowania.
Wśród licznych portretów rodziny Potockich, zbiór
oleski zawiera trzy wizerunki Mikołaja Potockiego, sta-
rosty kaniowskiego. Zgrupowanie wokół nich obiektów
z innych zbiorów ukraińskich i polskich pozwala na
prześledzenie ikonografii tej niezwykłej postaci, jako
przyczynku do dziejów malarstwa portretowego dawnej
Rzeczypospolitej w XVIII w.
Mikołaj Bazyli Potocki był postacią tyleż niezwy-
kłą, co typową dla swej epoki4. Urodził się najpraw-
dopodobniej w 1712 r. (niektóre źródła podają rok
1706), jako syn Stefana, wojewody bełskiego i Joanny
z Sieniawskich. Kształcił się w lwowskim kolegium
jezuickim, a jako 21-letni młodzieniec odziedziczył ol-
brzymią fortunę rodziców. Kilkakrotnie pełnił funkcję
posła na sejmy i deputata trybunalskiego, był też tytu-
larnym pułkownikiem, ale nie zrobił kariery, do jakiej
upoważniałaby go jego pozycja i majątek. Zadowoliłsię
skromnym tytułem starosty kaniowskiego, który zresztą
odsprzedał w 1762 r. oraz godnością kawalera maltań-
skiego, uzyskaną w 1775 r. Życie spędził na niekończą-
cych się hulankach i ekscesach, ocierających się o gra-
nice sadyzmu, dając jednocześnie liczne dowody po-
bożności i hojności dla Kościoła rzymskiego, unickiego
i ormiańskiego. Przed 1758 r. Potocki przeszedł na
obrządek "ruski", a po rozdarowaniu większości mająt-
ku pomiędzy krewnych, ostatnie dziesięciolecie swego
życia spędził "na dewocji", w dworku na terenie ławry
w Poczajowie, gdzie zresztą wcale nie zmienił swych
mało chwalebnych obyczajów. Zmarł w 1782 roku.
Nie odegrawszy istotniejszej roli politycznej Miko-
łaj Potocki wszedł do legendy obyczajowej oraz litera-
tury polskiej i ukraińskiej. Dla ludu ruskiego był on przy
tym pełną sprzeczności postacią, która miała na sumie-
niu morze ludzkiej krzywdy, ale jednocześnie stale
podkreślała swą bliskość wobec ruskiego otoczę ni a,
używając "chłopskiego" języka i wyznając "chłopską"
wiarę.
Potocki był jednocześnie wybitnym fundatorem
dzieł architektury i rzeźby, zatrudniającym wielu zna-
komitych artystów, z Bernardem Meretynem i Janem
Jerzym Pinslem na czele. Dzięki jego fundacji powstały
takie budowle jak ratusz, kościół parafialny oraz cerk-
wie Bazylianów i Pokrowy w Buczaczu, kościół Misjo-
narzy i cerkiew w Horodence, kaplica Potockich przy
kościele Dominikanów we Lwowie, cerkiew w Złotym
Potoku, wreszcie cerkiew ławry w Poczajowie5. W ze-
stawieniu z poziomem umysłowym i trybem życia Po-
tockiego prawdziwie zadziwiająca jest klasa artystyczna
tych obiektów, z których kilka (ratusz w Buczaczu,
kościół Misjonarzy w Horodence, ławra poczajowska)
365
R.LVn, 1995, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967
BOHDANA R. POKOTYCKA
Lwowska Galeria Obrazów,
Oddział w Olesku
PORTRETY MIKOŁAJA POTOCKIEGO, STAROSTY KANIOWSKIEGO1
Muzea Lwowa posiadają bardzo bogate zbiory daw-
nego portretu. Kolekcja Muzeum Historycznego liczy
ponad 250 pozycji". Kolekcja Lwowskiej Galerii Obra-
zów obejmuje ok. 40 obiektów eksponowanych we
Lwowie i na zamku w Olesku oraz ponad 300 przecho-
wywanych w studyjnym magazynie, urządzonym w
dawnym klasztorze Kapucynów w Olesku. W skład
zbioru wchodzą w całości lub w części, historyczne
zespoły portretów, jak część galerii podhoreckiej, kilka-
naście całopostaciowych wizerunków Rzewuskich z
Rozdołu, czy zbiór Hieronima Sadowskiego. Ten ostat-
ni zespół, powstał w głównej mierze w w. XVIII, jako
galeria rodzinna Joachima Potockiego w jego zamku w
Czortkowie. Odziedziczony przez Sadowskiego, pod
koniec w. XIX uzyskał status fundacji publicznej, a
następnie znalazł się w Muzeum Narodowym im. Jana III
we Lwowie. W r. 1983 został przekazany do Oleska
przez Lwowskie Muzeum Historyczne3. O ile czołowe
zabytki z oleskiej kolekcji są już w zasadzie przebadane
i opublikowane, o tyle podstawowa ich masa wciąż
wymaga zabiegów konserwatorskich oraz naukowego
opracowania.
Wśród licznych portretów rodziny Potockich, zbiór
oleski zawiera trzy wizerunki Mikołaja Potockiego, sta-
rosty kaniowskiego. Zgrupowanie wokół nich obiektów
z innych zbiorów ukraińskich i polskich pozwala na
prześledzenie ikonografii tej niezwykłej postaci, jako
przyczynku do dziejów malarstwa portretowego dawnej
Rzeczypospolitej w XVIII w.
Mikołaj Bazyli Potocki był postacią tyleż niezwy-
kłą, co typową dla swej epoki4. Urodził się najpraw-
dopodobniej w 1712 r. (niektóre źródła podają rok
1706), jako syn Stefana, wojewody bełskiego i Joanny
z Sieniawskich. Kształcił się w lwowskim kolegium
jezuickim, a jako 21-letni młodzieniec odziedziczył ol-
brzymią fortunę rodziców. Kilkakrotnie pełnił funkcję
posła na sejmy i deputata trybunalskiego, był też tytu-
larnym pułkownikiem, ale nie zrobił kariery, do jakiej
upoważniałaby go jego pozycja i majątek. Zadowoliłsię
skromnym tytułem starosty kaniowskiego, który zresztą
odsprzedał w 1762 r. oraz godnością kawalera maltań-
skiego, uzyskaną w 1775 r. Życie spędził na niekończą-
cych się hulankach i ekscesach, ocierających się o gra-
nice sadyzmu, dając jednocześnie liczne dowody po-
bożności i hojności dla Kościoła rzymskiego, unickiego
i ormiańskiego. Przed 1758 r. Potocki przeszedł na
obrządek "ruski", a po rozdarowaniu większości mająt-
ku pomiędzy krewnych, ostatnie dziesięciolecie swego
życia spędził "na dewocji", w dworku na terenie ławry
w Poczajowie, gdzie zresztą wcale nie zmienił swych
mało chwalebnych obyczajów. Zmarł w 1782 roku.
Nie odegrawszy istotniejszej roli politycznej Miko-
łaj Potocki wszedł do legendy obyczajowej oraz litera-
tury polskiej i ukraińskiej. Dla ludu ruskiego był on przy
tym pełną sprzeczności postacią, która miała na sumie-
niu morze ludzkiej krzywdy, ale jednocześnie stale
podkreślała swą bliskość wobec ruskiego otoczę ni a,
używając "chłopskiego" języka i wyznając "chłopską"
wiarę.
Potocki był jednocześnie wybitnym fundatorem
dzieł architektury i rzeźby, zatrudniającym wielu zna-
komitych artystów, z Bernardem Meretynem i Janem
Jerzym Pinslem na czele. Dzięki jego fundacji powstały
takie budowle jak ratusz, kościół parafialny oraz cerk-
wie Bazylianów i Pokrowy w Buczaczu, kościół Misjo-
narzy i cerkiew w Horodence, kaplica Potockich przy
kościele Dominikanów we Lwowie, cerkiew w Złotym
Potoku, wreszcie cerkiew ławry w Poczajowie5. W ze-
stawieniu z poziomem umysłowym i trybem życia Po-
tockiego prawdziwie zadziwiająca jest klasa artystyczna
tych obiektów, z których kilka (ratusz w Buczaczu,
kościół Misjonarzy w Horodence, ławra poczajowska)
365