DOI Heft:
Spis Treści
DOI Artikel:Kostowski, Jakub: "Capistranus triumphans": z badań nad wczesną ikonografią świętych Bernardyna ze Sieny i Jana Kapistrana na północ od Alp
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0129
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVII, 1995, Nr 1-2
PL ISSN 0006-3967
JAKUB KOSTOWSKI
Wrocław, Instytut Historii Sztuki UWr.
"CAPISTRANUS TRIUMPHANS"
Z BADAŃ NAD WCZESNĄ IKONOGRAFIĄ ŚWIĘTYCH
BERNARDYNA ZE SIENY I JANA KAPISTRANA NA PÓŁNOC OD ALP
Św. Jan Kapistran był jedną z bardziej znaczących
postaci późnośredniowiecznej Europy, targanej religij-
nymi konfliktami. Jego kult, równy kultowi świętych,
był dość powszechny w środowisku bernardyńskim na
naszym obszarze w dobie późnego gotyku, a więc na długo
przed kanonizacją, która nastąpiła dopiero w 1690 r.1
Wrocławski obraz przedstawiający Jana Kapistrana
powstał w 1502 r. w związku z konsekracją drugiego z
kolei kościoła Bernardynów. Przeznaczony był on do
kaplicy poświęconej świętemu i przedstawiał ówczes-
nego legata papieża Mikołaja V na tle panoramy Wroc-
ławia (il.l).
Obraz jest bardzo interesującym przykładem kształ-
tującej się wówczas ikonografii św. Jana Kapistrana.
Wywodzący się bezpośrednio z wczesnej tradycji ber-
nardyńskiej typ przedstawieniowy, przejmujący chara-
kterystyczne elementy z wyobrażeń św. Bernardyna ze
Sieny, zwłaszcza łatwo rozpoznawalną sylwetkę o asce-
tycznym obliczu (pochodzącym ze współczesnych mu
portretów), wzbogacono tu o kilka innych wątków, obe-
cnych już także we wcześniejszych realizacjach. Czyni
to przedstawienie Kapistrana podczas jego antyhusyc-
kiej misji na Śląsku tym ciekawszym2.
Kapistran przybył do Wrocławia 13 lutego 1453 r.3
Swymi nad wyraz sugestywnymi kazaniami doprowa-
dził on wkrótce do wzniesienia w tym mieście kolejnego
kościoła - dla nowo założonego zakonu bernardynów.
Kościół p.w. św. Bernardyna ze Sieny, na razie szachul-
cowy, poświęcono już w 1455 r. W roku 1463 zaczęto
wznosić nowy, murowany klasztor i kościół, do którego
przy pierwszym od zachodu przęśle nawy południowej
dostawiono z fundacji Valentina Haunolda z 1465 r.
kaplicę p.w. św. Jana Kapistrana, ukończoną w 1502 r.4
Ascetyczny, energiczny mnich, ubrany według
przekazu Pola w prosty szary habit przewiązany w pasie
postronkiem i w drewniane sandały założone na bose
stopy, wyobrażony został dokładnie tak, jak widzieli go
współcześni mu wrocławianie: [...] kleines, diirres, ma-
geres, ausgeschdpftes, alleine von Haut, Gedder und
Gebein zusammengesetztes Leibes, einer sonderlichen
Beredsamkeit, unerhortetenGedachtnis, gestrengenLe-
bens5. Kapistran ukazany w całej postaci, która (znacz-
nie przewyższając wielkością inne) wypełnia centralną
część kompozycji, trzyma w lewej ręce chorągiew na
długim drzewcu. Na niej widnieje monogram IHS (co
znaczy leHsuS bądź Jesus Hominum Salvator) otoczony
płomienistą glorią. Zgodnie z istniejącą już wtedy tra-
dycją, z taką właśnie chorągwią przewodził on wojskom
antytureckiej krucjaty w lipcu 1456 r. pod Belgradem, a
wśród krzyżowców mieli znajdować się także i wrocła-
wianie. Stąd też na wrocławskim obrazie depcze on,
wyobrażonego w półpostaci, zwyciężonego wówczas
sułtana Mehmeda U Fatiha. Triumfujący nad pokona-
nym niewiernym kaznodzieja, błogosławi jednocześnie
napotkanych w czasie swej zaalpejskiej misji i uzdro-
wionych przez niego wiernych, zgromadzonych po pra-
wej stronie obrazu: niewidomego, kalekę cierpiącego na
podagrę, głuchego, niemowę i przywróconych do życia
zmarłych.
Scena ta rozgrywa się na przedmieściach ówczesne-
go Wrocławia, który - oddzielony korytem rzeki od
grupy postaci znajdujących się na pierwszym planie -
wyobrażono w tle obrazu. Panorama przedstawia frag-
ment późnogotyckiego miasta zamknięty bramami -
Świdnicką i Sakwową. Między nimi, wśród drobiazgo-
wo odtworzonych szczytów i dachów domów, przedsta-
wiono górujące nad miastem wieże: kościoła św. Bar-
bary, św. Elżbiety i ratusza, a dalej kościołów św. Marii
Magdaleny, św. Jakuba, św. Wojciecha i NMPanny "na
Piasku". Na obrazie znalazły się także umocnienia obu
119
R.LVII, 1995, Nr 1-2
PL ISSN 0006-3967
JAKUB KOSTOWSKI
Wrocław, Instytut Historii Sztuki UWr.
"CAPISTRANUS TRIUMPHANS"
Z BADAŃ NAD WCZESNĄ IKONOGRAFIĄ ŚWIĘTYCH
BERNARDYNA ZE SIENY I JANA KAPISTRANA NA PÓŁNOC OD ALP
Św. Jan Kapistran był jedną z bardziej znaczących
postaci późnośredniowiecznej Europy, targanej religij-
nymi konfliktami. Jego kult, równy kultowi świętych,
był dość powszechny w środowisku bernardyńskim na
naszym obszarze w dobie późnego gotyku, a więc na długo
przed kanonizacją, która nastąpiła dopiero w 1690 r.1
Wrocławski obraz przedstawiający Jana Kapistrana
powstał w 1502 r. w związku z konsekracją drugiego z
kolei kościoła Bernardynów. Przeznaczony był on do
kaplicy poświęconej świętemu i przedstawiał ówczes-
nego legata papieża Mikołaja V na tle panoramy Wroc-
ławia (il.l).
Obraz jest bardzo interesującym przykładem kształ-
tującej się wówczas ikonografii św. Jana Kapistrana.
Wywodzący się bezpośrednio z wczesnej tradycji ber-
nardyńskiej typ przedstawieniowy, przejmujący chara-
kterystyczne elementy z wyobrażeń św. Bernardyna ze
Sieny, zwłaszcza łatwo rozpoznawalną sylwetkę o asce-
tycznym obliczu (pochodzącym ze współczesnych mu
portretów), wzbogacono tu o kilka innych wątków, obe-
cnych już także we wcześniejszych realizacjach. Czyni
to przedstawienie Kapistrana podczas jego antyhusyc-
kiej misji na Śląsku tym ciekawszym2.
Kapistran przybył do Wrocławia 13 lutego 1453 r.3
Swymi nad wyraz sugestywnymi kazaniami doprowa-
dził on wkrótce do wzniesienia w tym mieście kolejnego
kościoła - dla nowo założonego zakonu bernardynów.
Kościół p.w. św. Bernardyna ze Sieny, na razie szachul-
cowy, poświęcono już w 1455 r. W roku 1463 zaczęto
wznosić nowy, murowany klasztor i kościół, do którego
przy pierwszym od zachodu przęśle nawy południowej
dostawiono z fundacji Valentina Haunolda z 1465 r.
kaplicę p.w. św. Jana Kapistrana, ukończoną w 1502 r.4
Ascetyczny, energiczny mnich, ubrany według
przekazu Pola w prosty szary habit przewiązany w pasie
postronkiem i w drewniane sandały założone na bose
stopy, wyobrażony został dokładnie tak, jak widzieli go
współcześni mu wrocławianie: [...] kleines, diirres, ma-
geres, ausgeschdpftes, alleine von Haut, Gedder und
Gebein zusammengesetztes Leibes, einer sonderlichen
Beredsamkeit, unerhortetenGedachtnis, gestrengenLe-
bens5. Kapistran ukazany w całej postaci, która (znacz-
nie przewyższając wielkością inne) wypełnia centralną
część kompozycji, trzyma w lewej ręce chorągiew na
długim drzewcu. Na niej widnieje monogram IHS (co
znaczy leHsuS bądź Jesus Hominum Salvator) otoczony
płomienistą glorią. Zgodnie z istniejącą już wtedy tra-
dycją, z taką właśnie chorągwią przewodził on wojskom
antytureckiej krucjaty w lipcu 1456 r. pod Belgradem, a
wśród krzyżowców mieli znajdować się także i wrocła-
wianie. Stąd też na wrocławskim obrazie depcze on,
wyobrażonego w półpostaci, zwyciężonego wówczas
sułtana Mehmeda U Fatiha. Triumfujący nad pokona-
nym niewiernym kaznodzieja, błogosławi jednocześnie
napotkanych w czasie swej zaalpejskiej misji i uzdro-
wionych przez niego wiernych, zgromadzonych po pra-
wej stronie obrazu: niewidomego, kalekę cierpiącego na
podagrę, głuchego, niemowę i przywróconych do życia
zmarłych.
Scena ta rozgrywa się na przedmieściach ówczesne-
go Wrocławia, który - oddzielony korytem rzeki od
grupy postaci znajdujących się na pierwszym planie -
wyobrażono w tle obrazu. Panorama przedstawia frag-
ment późnogotyckiego miasta zamknięty bramami -
Świdnicką i Sakwową. Między nimi, wśród drobiazgo-
wo odtworzonych szczytów i dachów domów, przedsta-
wiono górujące nad miastem wieże: kościoła św. Bar-
bary, św. Elżbiety i ratusza, a dalej kościołów św. Marii
Magdaleny, św. Jakuba, św. Wojciecha i NMPanny "na
Piasku". Na obrazie znalazły się także umocnienia obu
119