DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Krasny, Piotr; Ostrowski, Jan K.: Wiadomości biograficzne na temat Jana Jerzego Pinsla
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0355
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVII, 1995, Nr 3-4
PLISSN 0006-3967
PIOTR KRASNY, JAN K. OSTROWSKI
Kraków, Instytut Historii Sztuki UJ
WIADOMOŚCI BIOGRAFICZNE NA
Jan Jerzy Pinsel (używając imion artysty autorzy
pozwalają sobie antycypować wyniki niniejszego ko-
munikatu) jest główną indywidualnością tzw. lwow-
skiej szkoły rzeźbiarskiej XVIII w., co więcej, jest jed-
nym z najwybitniejszych rzeźbiarzy w dziejach naszej
sztuki. Z drugiej strony jest postacią nadzwyczaj taje-
mniczą. Na nazwisko Pinsla natknął się jako pierwszy
Jan Bołoz Antoniewicz, który już w 1. dziesięcioleciu
naszego wieku, przelotnie zainteresował się sztuką lwo-
wską XVIII w.1 Jego ustalenie, znalazło jednak odbicie
jedynie w marginalnej nocie w znacznie późniejszej
monografii kościoła i klasztoru dominikanów we Lwo-
wie autorstwa ks. Władysława Żyły: "Prof. Antoniewicz
ponoś[!J wynalazł w aktach katedry św. Jura nazwisko
rzeźbiarza, który wykonał rzeźby św. Jura. Ma być nim
niejaki Pinsel z Wiednia"2.
Jako drugi archiwalia świętojurskie przejrzał Tade-
usz Mańkowski, który w streszczeniu rozprawy opubli-
kowanym w 1928 r. potwierdził autorstwo "majstra
Pinsla" w odniesieniu do rzeźb z fasady katedry św. Ju-
ra3. W 1937 r. ten sam badacz opublikował wypisy
archiwalne dotyczące wspomnianych dzieł Pinsla oraz
drugi dokument, odnoszący się do jego prac w kościele
w Monasterzyskach4. Ponadto, niemal w tym samym
czasie ukraiński badacz Mykoła Hołubeć w krótkiej
wzmiance w ramach opracowania syntetycznego przy-
pisał Pinslowi imię Johann i nazwał go rzeźbiarzem
śląskim5. Wobec braku dokumentacji źródłowej wersja
ta nie przyjęła się, choć naszym zdaniem, zasługuje na
pewną uwagę.
Żaden z późniejszych badaczy nie dysponował no-
wymi dokumentami na temat Pinsla. Tak więc, stwier-
dzone archiwalnie fakty z jego biografii ograniczały się
do wiadomości, że w latach 1759-1761 wykonał on
rzeźby na fasadzie katedry św. Jura we Lwowie, a w
roku 1761, wspólnie z Antonim Sztylem - ołtarze w
kościele w Monasterzyskach. Jeden z zapisów dotyczą-
TEMAT JANA JERZEGO PINSLA*
cych tego kościoła poświadcza też istnienie żony arty-
sty6. Dwie sprzeczne ze sobą uwagi na temat pochodze-
nia Pinsla pozbawione są sprawdzalnej podstawy
źródłowej. Określenie "majster" stało się surogatem nie-
znanego wciąż imienia. Jest to ubóstwo faktów wręcz
paradoksalne. Znacznie więcej wiemy przecież np. o
biografii Wita Stwosza, niż o wybitnym twórcy działa-
jącym w czasach Diderota i Winckelmanna. Warto przy
tym podkreślić, że metoda badań nad rzeźbą lwowską
XVIII w. jest w ogóle bliska pracy mediewisty.
Ów nadzwyczaj skromny zasób informacji
źródłowych nie przeszkodził historykom sztuki w stwo-
rzeniu wcale bogatego obrazu twórczości Pinsla. Zakres
niniejszego komunikatu wykracza poza tę problematy-
kę, ograniczymy się więc do wspomnienia dyskusji na
temat oeuvre artysty Jaką toczyli Tadeusz Mańkowski7
i Zbigniew Homung8 i którą w znacznym stopniu roz-
strzygnęli Mieczysław Gębarowiczy oraz Borys
Woźnicki, autorwystawy Pinsla zlat 1987-199O10. Hor-
nung pokusił się ponadto o rekonstrukcję okoliczności
pracy Pinsla na Rusi, łącząc go z buczackim dworem
Mikołaja Potockiego i traktując jako bliskiego współ-
pracownika architekta Bernarda Meretyna. Autor ten
bardzo silnie akcentował przy tym pochodzę nie naszego
artysty ze środowiska czeskiego11. Dotychczasowe ba-
dania nad Pinslem nie były wolne od trudnych do za-
akceptowania meandrów, j ak forsowanie przez Homun-
ga atrybucji najcenniejszych przykładów rzeźby lwo-
wskiej na rzecz Antoniego Osińskiego12, czy hipoteza
Woźnickiego zmierzająca do identyfikacji Pinsla z An-
tonim Braunem lub Lazarem Widmannem13, jako ca-
łość należy jednak uznać je za poważne osiągnięcie
historii sztuki.
Pora przedstawić znalezisko, które jest właściwą
treścią komunikatu. Przedwojenni badacze rzeźby lwow-
skiej nie spenetrowali bogatego archiwum parafialnego
wBuczaczu, czego Zbigniew Hornung po latach gorzko
339
R.LVII, 1995, Nr 3-4
PLISSN 0006-3967
PIOTR KRASNY, JAN K. OSTROWSKI
Kraków, Instytut Historii Sztuki UJ
WIADOMOŚCI BIOGRAFICZNE NA
Jan Jerzy Pinsel (używając imion artysty autorzy
pozwalają sobie antycypować wyniki niniejszego ko-
munikatu) jest główną indywidualnością tzw. lwow-
skiej szkoły rzeźbiarskiej XVIII w., co więcej, jest jed-
nym z najwybitniejszych rzeźbiarzy w dziejach naszej
sztuki. Z drugiej strony jest postacią nadzwyczaj taje-
mniczą. Na nazwisko Pinsla natknął się jako pierwszy
Jan Bołoz Antoniewicz, który już w 1. dziesięcioleciu
naszego wieku, przelotnie zainteresował się sztuką lwo-
wską XVIII w.1 Jego ustalenie, znalazło jednak odbicie
jedynie w marginalnej nocie w znacznie późniejszej
monografii kościoła i klasztoru dominikanów we Lwo-
wie autorstwa ks. Władysława Żyły: "Prof. Antoniewicz
ponoś[!J wynalazł w aktach katedry św. Jura nazwisko
rzeźbiarza, który wykonał rzeźby św. Jura. Ma być nim
niejaki Pinsel z Wiednia"2.
Jako drugi archiwalia świętojurskie przejrzał Tade-
usz Mańkowski, który w streszczeniu rozprawy opubli-
kowanym w 1928 r. potwierdził autorstwo "majstra
Pinsla" w odniesieniu do rzeźb z fasady katedry św. Ju-
ra3. W 1937 r. ten sam badacz opublikował wypisy
archiwalne dotyczące wspomnianych dzieł Pinsla oraz
drugi dokument, odnoszący się do jego prac w kościele
w Monasterzyskach4. Ponadto, niemal w tym samym
czasie ukraiński badacz Mykoła Hołubeć w krótkiej
wzmiance w ramach opracowania syntetycznego przy-
pisał Pinslowi imię Johann i nazwał go rzeźbiarzem
śląskim5. Wobec braku dokumentacji źródłowej wersja
ta nie przyjęła się, choć naszym zdaniem, zasługuje na
pewną uwagę.
Żaden z późniejszych badaczy nie dysponował no-
wymi dokumentami na temat Pinsla. Tak więc, stwier-
dzone archiwalnie fakty z jego biografii ograniczały się
do wiadomości, że w latach 1759-1761 wykonał on
rzeźby na fasadzie katedry św. Jura we Lwowie, a w
roku 1761, wspólnie z Antonim Sztylem - ołtarze w
kościele w Monasterzyskach. Jeden z zapisów dotyczą-
TEMAT JANA JERZEGO PINSLA*
cych tego kościoła poświadcza też istnienie żony arty-
sty6. Dwie sprzeczne ze sobą uwagi na temat pochodze-
nia Pinsla pozbawione są sprawdzalnej podstawy
źródłowej. Określenie "majster" stało się surogatem nie-
znanego wciąż imienia. Jest to ubóstwo faktów wręcz
paradoksalne. Znacznie więcej wiemy przecież np. o
biografii Wita Stwosza, niż o wybitnym twórcy działa-
jącym w czasach Diderota i Winckelmanna. Warto przy
tym podkreślić, że metoda badań nad rzeźbą lwowską
XVIII w. jest w ogóle bliska pracy mediewisty.
Ów nadzwyczaj skromny zasób informacji
źródłowych nie przeszkodził historykom sztuki w stwo-
rzeniu wcale bogatego obrazu twórczości Pinsla. Zakres
niniejszego komunikatu wykracza poza tę problematy-
kę, ograniczymy się więc do wspomnienia dyskusji na
temat oeuvre artysty Jaką toczyli Tadeusz Mańkowski7
i Zbigniew Homung8 i którą w znacznym stopniu roz-
strzygnęli Mieczysław Gębarowiczy oraz Borys
Woźnicki, autorwystawy Pinsla zlat 1987-199O10. Hor-
nung pokusił się ponadto o rekonstrukcję okoliczności
pracy Pinsla na Rusi, łącząc go z buczackim dworem
Mikołaja Potockiego i traktując jako bliskiego współ-
pracownika architekta Bernarda Meretyna. Autor ten
bardzo silnie akcentował przy tym pochodzę nie naszego
artysty ze środowiska czeskiego11. Dotychczasowe ba-
dania nad Pinslem nie były wolne od trudnych do za-
akceptowania meandrów, j ak forsowanie przez Homun-
ga atrybucji najcenniejszych przykładów rzeźby lwo-
wskiej na rzecz Antoniego Osińskiego12, czy hipoteza
Woźnickiego zmierzająca do identyfikacji Pinsla z An-
tonim Braunem lub Lazarem Widmannem13, jako ca-
łość należy jednak uznać je za poważne osiągnięcie
historii sztuki.
Pora przedstawić znalezisko, które jest właściwą
treścią komunikatu. Przedwojenni badacze rzeźby lwow-
skiej nie spenetrowali bogatego archiwum parafialnego
wBuczaczu, czego Zbigniew Hornung po latach gorzko
339