Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (57.1995)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

nych przykładów, z najbardziej znaczącym świadectwem
dekoracyjnego prądu w monumentalnej rzeźbie włoskiej po-
czątków cinąuecenta. Polskiemu czytelnikowi, zaznajomio-

nemu z tematem, sygnalizuje wyniki nowych badań, pokazu-
jąc, że nawet w tak wszechstronnie przebadanym dziele ciągle
pozostaje pole dla nowych atrybucji i interpretacji.
Katarzyna Mikocka-Rachubowa

Mariusz Karpowicz, "Matteo Castello architekt wczesnego baroku".
Warszawa 1994 ss.84, il.90.

Sztuka wczesnego baroku w Polsce, budząca stałe zain-
teresowanie badaczy ze względu na jej ścisłe związki z potry-
dencką Italią, jak i z racji wybitnej rangi obiektów, została
poddana znacznej weryfikacji w pracy Mariusza Karpowicza
pt. Matteo Castello architekt wczesnego baroku. Mimo że
jest to monografia jednego artysty, to zawarte w niej
konstatacje znacznie wykraczają poza zakreślone tytułem
ramy. Autor, prezentując działalność jednego z najwybitniej-
szych architektów Wazów, kreśli szerokie tło artystyczne
tamtych czasów.
Sylwetka architekta Zygmunta III, Matteo Castellego,
którego twórczość rysowała się mgliście i nieomal efemery-
cznie, dzięki omawianej pracy uzyskuje pełny blask i roz-
mach. Działalność w Polsce tego artysty z Melide przebiegała
między 1613 r. a początkiem lat trzydziestych (ok.1632).
Wcześniej, jeszcze na terenie Rzymu, Castello współpraco-
wał z Domenico Fontaną, Carlo Maderną i Francesco Borro-
minim. Do znanych dzieł, przy których pracował należały
kaplice przy SAndrea della Valle: Rucellai (1601-1604),
Crescenzi (1604-1606) oraz Barberinich (od 1605). Najwię-
kszą budowlą na terenie Rzymu, przy wznoszeniu której brał
udział nasz architekt był kościół S.Giovarmi dei Fiorentini
(1608-1618) Carla Maderny. Samodzielną pracą Castellego
był, jak przypuszcza Karpowicz, kościółek S.Cesareo (1597-
1603).
Talent architektoniczny i rzeźbiarski rozwinął Castello
dopiero w Polsce, pełniąc funkcje architekta królewskiego.
Budowle królewskie w Warszawie: Zamek Królewski, Za-
mek Ujazdowski i Villa Regia były już wcześniej atrybuo-
wane Castellemu przez Autora prezentowanej książki. Na-
tomiast interesujące, o dużym znaczeniu dla obrazu recepcji
sztuki wczesnobarokowej na północ od Alp są konstatacje
Karpowicza dotyczące autorstwa krakowskich realizacji: ko-
ścioła SS.Piotra i Pawła, konfesji św.Stanisława w Katedrze
na Wawelu (1624-1629) oraz kaplicy Zbaraskich (od 1627).
Dwu pierwszym dziełom, towarzyszy szeroka analiza
środowiska artystycznego w Krakowie i nowa charaktery-
styka twórczości Giovanniego Trevano, który w początko-
wym okresie działalności był "muratorem" prowadzącym bu-
dowy, a następnie za zasługi w wyprawie smoleńskiej, pod-
czas której był ranny, otrzymał od Zygmunta III serwitoriat
królewski. Karpowicz stawia uzasadnioną tezę o istnieniu
drugiego Trevana, o tym samym imieniu, zapewne syna.
W dotychczasowych pracach o kościele krakowskim
przyjmowano powszechnie, że skoro końcową fazę budowy

kościoła (1605-1619) prowadził Giovanni Trevano to był on
również autorem ostatecznego kształtu budowli z fasadą włą-
cznie. Podstawę dla tego poglądu dał tekst znaleziony w
1.1899-1904w szczycie latarni kopuły, mówiący o zakończe-
niu budowy kościoła w 1619 r., w którym jako budowniczy
świątyni wymieniony został Trevano. Wskazanie przez Kar-
powicza bliższego niż S.Andrea della Valle wzoru dla kościo-
ła SS.Piotra i Pawła - rzymskiej świątyni S.Giovanni dei
Fiorentini, przy której pracował Castello jako współpracow-
nik Carlo Maderny, potwierdzałoby udział Castellego w bu-
dowie krakowskiego kościoła.
W książce Karpowicza znajdujemy również nowe ustale-
nia dotyczące kaplicy św. Kazimierza w Wilnie. Autorem był
Castello, a udział Constante Tencalli ograniczył się do prac
wykończeniowych w 1.1634-1636. Szczególnie błyskotliwa
jest analiza form artystycznych architektury oraz dekoracji
budowli. Z jednej strony widoczne sąodwołania do rozwiązań
zastosowanych w realizacjach rzymskich, które ukształtowa-
ły sztukę Castellego, m.in. kaplicy Sykstyńskiej przy S.Maria
Maggiore oraz fasady Scala Santa przy S.Giovanni in Latera-
no, dzieł Domenico Fontany. Obstawienie glorietty kolumna-
mi ma swoje pierwowzory w kopule watykańskiej (kończonej
przez Fontanę) i kopule S.Andrea della Valle (Maderno).
Natomiast bogata, światłocieniowa dekoracja wewnątrz ka-
plicy stanowi twórcze rozwinięcie sztuki Fontany i Maderny.
Nie ma przesady w ocenie Karpowicza, że kaplica wileńska
w dorobku Castellego stanowi osiągnięcie najwyższe, pra-
wdziwe capolavoro.
Prócz dzieł architektonicznych Mistrz z Melide pozosta-
wił liczne ołtarze i nagrobki, z których największy zespół
znajdował się w kolegiacie św. Jana w Warszawie. Z proje-
ktami Castellego, a czasem i z jego wykonawstwem, związane
zostały: ołtarz główny i boczny, epitafia dworzanina królew-
ny Anny Wazówny, AndrzejaParzniewskiego (zm.1614) oraz
muzyka królewskiego Asprilo Pacellego (zm.l 623). Castelle-
mu atrybuowany jest również ołtarz główny w kościele far-
nym w Płocku (pierwotnie kościół Benedyktynów), portal
kościoła w Bądkowie Kościelnym (pierwotnie w kościele
Benedyktynów w Płocku) oraz epitafium Krzysztofa Przy-
jemskiego (zm.1618) w kościele Bernardynów w Koninie.
Obiekty te rzeczywiście stanowią stylistycznie zwartą grupę
o wspólnym repertuarze form artystycznych i dość zbliżonym
poziomie artystycznym. Wątpliwości budzi jednak atrybucja
nieistniejącego obecnie ołtarza głównego w kolegiacie św.Ja-
na w Warszawie. Dekoracyjność retabulum o proweniencji

190