DOI Heft:
Spis Treści
DOI Artikel:Chambers, David: Wiara w magiczną moc obrazów podczas conclavi w 1. połowie XVI w.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0103
K O M U N I K
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVII, 1995, Nr 1-2
PLISSN 0006-3967
DAVID CHAMBERS
Londyn, Instytut Warburga
WIARA W MAGICZĄ MOC OBRAZÓW PODCZAS CONCLAVI
W 1. POŁOWIE XVI W.
Wiadomo powszechnie, że wiara w magiczną moc
obrazów doszła we Włoszech okresu Renesansu do
wielkiego rozkwitu \ Były one odczytywane jako znaki
i przepowiednie, wierzono, że przebywanie w ich pobli-
żu może pozytywnie wpłynąć na bieg wydarzeń. W
pewnym tylko stopniu przekonanie o magicznej mocy
obrazów różniło się od wiary w cudowną moc wizerun-
ków Matki Boskiej i świętych, jak choćby Madonny z
Imprunety. Obraz ten był często, na życzenie władz
Florencji, przynoszony procesjonalnie do miasta nie
tylko po to by sprowadzać deszcz (była to jego główna
funkcja), ale także wpływać na wydarzenia polityczne.
W latach 1496-99, na przykład, miał on spowodować
pomyślne rozstrzygnięcie wojny z Pizą. W 1502 r. Ma-
donnę z Imprunety proszono o pomoc w wyborze naj-
bardziej odpowiedniego kandydata na nowo utworzony,
dożywotni urząd gonfaloniere a vita
Obrazy obdarzone magiczną mocą niekoniecznie
musiały mieć charakter religijny, można bowiem
odnaleźć przykłady świeckich przedstawień o podo-
bnym charakterze, które umieszczano na ścianach i po-
sadzkach kościołów. Potwierdzenie tego odnajdujemy w
mowie wygłoszonej przez Leonarda Loredana w 1509 r. w
Wenecji . Doża odwoływał się do przedstawień, które
zdawały się zawierać ostrzeżenie przed podejmowa-
niem przez Wenecję działań wojennych przeciwko Nie-
mcom. Zwracał także uwagę na przestrogi zawarte w
wyobrażeniach na posadzce bazyliki św. Marka. Itak na
przykład, kompozycję z dwoma kogutami niosącymi
lisa, tłumaczył jako zapowiedź upadku księcia Medio-
lanu Ludovico Sforzy, który faktycznie nastąpił w wy-
niku interwencji sił francusko-weneckich w latach
1498-99. Z kolei scenę z dwoma lwami, jednym wyglą-
dającym pogodnie, stojącym w wodzie i drugim zasę-
pionym, stojącym na lądzie interpretował jako przestro-
gę dla Wenecjan, aby pamiętali, że ich wielkość zależy
raczej od potęgi na morzu niż od przedsięwzięć na
lądzie 4. Przedmiotem tego artykułu są przedstawienia,
którym przypisywano magiczną moc, o tematyce za-
czerpniętej z Biblii a znajdujące się w miejscu tak waż-
nym dla chrześcijaństwa jak Kaplica Sykstyńska.
Wkrótce po jej wzniesieniu i udekorowaniu ścian malo-
widłami ze scenami z życia Mojżesza i Chrystusa, prze-
znaczono ją m.in. na miejsce papieskich conclavi. Na
okres konklawe konstruowano w niej dla kardynałów
specjalne drewniane cele, które były przydzielane drogą
losowania. W niedługim czasie utarła się opinia, że
kardynał, który otrzymywał celę poniżej sceny ukazu-
jącej Chrystusa wręczającego klucze św. Piotrowi, był
wybierany papieżem. Malowidło to, wykonane przez
Perugina, jest piątą z kolei sceną, licząc od ołtarza, na
prawej ścianie. Podobną szansę na pomyślną elekcję
miał mieć kardynał, który zajmował celę po przeciwnej
stronie, na samym końcu kaplicy, poniżej kompozycji z
Mojżeszem przekazującym złotą różczkę Jozuemu, sta-
nowiącej fragment fresku Signorellego Ostatnie rozpo-
rządzenie Mojżesza. Nie jest wszakże pewne, czy scenę
tę uważano za równie znaczącą zapowiedź uzyskania
papieskiej tiary. Powodzenie na konklawe wróżono też
kardynałowi, który zasiadał najbliżej miejsca, gdzie
ustawiano papieski tron, tzn. pomiędzy pierwszą i drugą
sceną cyklu mojżeszowego &. Brak podstaw by sądzić,
że owe "pomyślne miejsca", związane z wyborem pa-
pieży były w ten sposób odczytywane podczas trzech
kolejnych conclavi, od śmierci papieża Mikołaja V w
1455 r. do czasów przed przebudową kaplicy za papieża
Sykstusa IV 7. Równie nieuzasadnione jest przypusz-
czenie o takiej ich interpretacji w roku 1484, kiedy to
wybór padł na Gian Battistę Cibo, jednego z 25 obe-
cnych na konklawe kardynałów - zajmował on celę
poniżej fresku Botticellego Kuszenie Chrystusa. Należy
jednak pamiętać, że lokalizacja jego celi, ustalona na
93
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVII, 1995, Nr 1-2
PLISSN 0006-3967
DAVID CHAMBERS
Londyn, Instytut Warburga
WIARA W MAGICZĄ MOC OBRAZÓW PODCZAS CONCLAVI
W 1. POŁOWIE XVI W.
Wiadomo powszechnie, że wiara w magiczną moc
obrazów doszła we Włoszech okresu Renesansu do
wielkiego rozkwitu \ Były one odczytywane jako znaki
i przepowiednie, wierzono, że przebywanie w ich pobli-
żu może pozytywnie wpłynąć na bieg wydarzeń. W
pewnym tylko stopniu przekonanie o magicznej mocy
obrazów różniło się od wiary w cudowną moc wizerun-
ków Matki Boskiej i świętych, jak choćby Madonny z
Imprunety. Obraz ten był często, na życzenie władz
Florencji, przynoszony procesjonalnie do miasta nie
tylko po to by sprowadzać deszcz (była to jego główna
funkcja), ale także wpływać na wydarzenia polityczne.
W latach 1496-99, na przykład, miał on spowodować
pomyślne rozstrzygnięcie wojny z Pizą. W 1502 r. Ma-
donnę z Imprunety proszono o pomoc w wyborze naj-
bardziej odpowiedniego kandydata na nowo utworzony,
dożywotni urząd gonfaloniere a vita
Obrazy obdarzone magiczną mocą niekoniecznie
musiały mieć charakter religijny, można bowiem
odnaleźć przykłady świeckich przedstawień o podo-
bnym charakterze, które umieszczano na ścianach i po-
sadzkach kościołów. Potwierdzenie tego odnajdujemy w
mowie wygłoszonej przez Leonarda Loredana w 1509 r. w
Wenecji . Doża odwoływał się do przedstawień, które
zdawały się zawierać ostrzeżenie przed podejmowa-
niem przez Wenecję działań wojennych przeciwko Nie-
mcom. Zwracał także uwagę na przestrogi zawarte w
wyobrażeniach na posadzce bazyliki św. Marka. Itak na
przykład, kompozycję z dwoma kogutami niosącymi
lisa, tłumaczył jako zapowiedź upadku księcia Medio-
lanu Ludovico Sforzy, który faktycznie nastąpił w wy-
niku interwencji sił francusko-weneckich w latach
1498-99. Z kolei scenę z dwoma lwami, jednym wyglą-
dającym pogodnie, stojącym w wodzie i drugim zasę-
pionym, stojącym na lądzie interpretował jako przestro-
gę dla Wenecjan, aby pamiętali, że ich wielkość zależy
raczej od potęgi na morzu niż od przedsięwzięć na
lądzie 4. Przedmiotem tego artykułu są przedstawienia,
którym przypisywano magiczną moc, o tematyce za-
czerpniętej z Biblii a znajdujące się w miejscu tak waż-
nym dla chrześcijaństwa jak Kaplica Sykstyńska.
Wkrótce po jej wzniesieniu i udekorowaniu ścian malo-
widłami ze scenami z życia Mojżesza i Chrystusa, prze-
znaczono ją m.in. na miejsce papieskich conclavi. Na
okres konklawe konstruowano w niej dla kardynałów
specjalne drewniane cele, które były przydzielane drogą
losowania. W niedługim czasie utarła się opinia, że
kardynał, który otrzymywał celę poniżej sceny ukazu-
jącej Chrystusa wręczającego klucze św. Piotrowi, był
wybierany papieżem. Malowidło to, wykonane przez
Perugina, jest piątą z kolei sceną, licząc od ołtarza, na
prawej ścianie. Podobną szansę na pomyślną elekcję
miał mieć kardynał, który zajmował celę po przeciwnej
stronie, na samym końcu kaplicy, poniżej kompozycji z
Mojżeszem przekazującym złotą różczkę Jozuemu, sta-
nowiącej fragment fresku Signorellego Ostatnie rozpo-
rządzenie Mojżesza. Nie jest wszakże pewne, czy scenę
tę uważano za równie znaczącą zapowiedź uzyskania
papieskiej tiary. Powodzenie na konklawe wróżono też
kardynałowi, który zasiadał najbliżej miejsca, gdzie
ustawiano papieski tron, tzn. pomiędzy pierwszą i drugą
sceną cyklu mojżeszowego &. Brak podstaw by sądzić,
że owe "pomyślne miejsca", związane z wyborem pa-
pieży były w ten sposób odczytywane podczas trzech
kolejnych conclavi, od śmierci papieża Mikołaja V w
1455 r. do czasów przed przebudową kaplicy za papieża
Sykstusa IV 7. Równie nieuzasadnione jest przypusz-
czenie o takiej ich interpretacji w roku 1484, kiedy to
wybór padł na Gian Battistę Cibo, jednego z 25 obe-
cnych na konklawe kardynałów - zajmował on celę
poniżej fresku Botticellego Kuszenie Chrystusa. Należy
jednak pamiętać, że lokalizacja jego celi, ustalona na
93