Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (57.1995)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

cowa Jana de Witte zdradza także inspiracje wczesnymi prze-
jawami neokl asy cy zmu we Francj i. Arch i tekt umi ał zestawi ać
te heterogeniczne elementy w harmonijny sposób, integrując
je przy użyciu bogatej dekoracji rzeźbiarskiej i ornamentalnej.
Na nie zrealizowanym projekcie fasady kościoła w Ber-
dyczowie (jedynym zachowanym rysunku architektonicznym
de Witte’a) dostrzegamy szczegółowe wyobrażenia figur,
określające sposób upozowania postaci i udrapowania szat.
Świadczy to, że de Witte przywiązywał wielką wagę do
dekoracji rzeźbiarskiej jako ważnego uzupełnienia dzieła
architektonicznego. Błyskotliwym przykładem takiego potra-
ktowania rzeźb są figury w tamburze lwowskiego kościoła
Dominikanów, zintegrowane ściśle z artykulacją pionową
wnętrza świątyni.
Do ulubionych rozwiązań stosowanych przez de Witte’a
w sferze detalu należała - według Hornunga - attyka nastrzę-
piona lukarnami o miękkim zarysie, listwowe obramienia
otworów wzbogacane ornamentalnymi kluczami, a także mo-

tyw "siedzących pilastrów" zdobionych panopliami, nakłada-
nych na narożniki pałaców.
Wyróżnienie tych motywów może odegrać ważną rolę w
dalszych badaniach nad twórczością de Witte’a, które dopro-
wadzą być może do rozszerzenia jego dorobku o kolejne
dzieła atrybuowane w oparciu o cechy stylistyczne. Należy
żywić nadzieję, że takie badania zostaną niebawem podjęte.
KsiążkaHornunga nie wyczerpuje bowiem wszystkich zagad-
nień związanych z działalnością artystyczną de Witte’a. Bu-
dowle tego architekta czekają nadal na pogłębioną analizę,
która doprowadzi zapewne do precyzyjniejszego określenia
genezy ich form. Ważną sugestię podsunął także sam Hor-
nung, wskazując kierunki dalszej kwerendy archiwalnej zmie-
rzającej do uzupełnienia biografii de Witte’a: "Aby wyrobić
sobie należyty sąd o jego działalności wojskowej i architektoni-
cznej należałoby wykorzystać akta kamienieckie i podolskie w
Centralnym Archiwum Historycznym w Kijowie, do których
nie miał możliwości dotarcia autor tej monografii".
Piotr Krasny

"Sztuka XVII wieku w Polsce". Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
Kraków, grudzień 1993. Warszawa 1994 ss.330

Książka ta jest kolejną publikacją prezentującą dorobek
dorocznych ogólnopolskich sesji organizowanych przez Za-
rząd Główny Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Po serii
sesji poświęconych tematom o charakterze przekrojowym,
Stowarzyszenie powróciło także do organizowania spotkań
specjalistów z węższych dziedzin.
Tom Sztuka XVII wieku w Polsce poświęcony został pamięci
zmarłego 15 grudnia 1993 r. ks. prof. Janusza Pasierba - znako-
mitego historyka sztuki i kultury, ale także teologa, poety i
wielkiego humanisty. Toteż właściwe materiały sesyjne poprze-
dzone zostały czterema tekstami - homilią żałobną wygłoszoną
na pogrzebie ks. prof. Janusza Pasierba przez ks. arcyb. Henryka
Muszyńskiego i trzema wspomnieniami napisanymi przez przy-
jaciół zmarłego: Tadeusza Chrzanowskiego, ks. Wiesława Nie-
węgłowskiego i Tadeusza S. Jaroszewskiego.
Materiały sesyjne otwiera seria tekstów o charakterze
ogólnych, stanowiących wprowadzenie w złożoną materię
zjawisk, charakteryzujących kulturę XVII w. w Polsce. Ks.
Józef Tischner poświęcił swą wypowiedź rozważaniom nad
pojęciem katharsis i jego rolą w sztuce, a ściślej w filozofii
dramatu. Janusz Tazbir podjął się sumarycznego naszkicowa-
nia zjawiska historycznego, jakim była Rzeczpospolita w
XVII wieku. Zwrócił uwagę przede wszystkim na te aspekty
powszechnie znanych wydarzeń, które w sposób zasadniczy
zaważyły na dalszych dziejach naszego społeczeństwa, a do
tej pory schodziły na plan dalszy w prowadzonych badaniach.
Między innymi wskazał źródła polskiej ksenofobii i zwrócił
uwagę na rolę kultury sarmackiej w Europie. Jan M. Małecki
skrótowo wprowadza w problematykę stosunków gospodar-

czych w siedemnastowiecznej Polsce, zaś Andrzej Borowski
w kwestie związane z barokową literaturą, teatrem i muzyką.
Mający także ogólny charakter, tekst Tadeusza Chrzano-
wskiego zajmuje się już bezpośrednio problematyką sztuk
plastycznych. Centrum zainteresowania autora stanowi tym
razem problem wielkiej rozpiętości jakościowej dzieł sztuki
powstających na obszarze Rzeczpospolitej. Chrzanowski upa-
truje przyczyn tego zjawiska w specyfice gustów miejscowych
mecenasów i zamawiających, dla których splendor i okazałość
bywały daleko istotniejsze niż jakość artystyczna dzieł.
Jerzy Paszenda omówił w swym artykule organizację
szkolnictwa jezuickiego w Polsce XVII w., skupiając się
przede wszystkim na kwestiach związanych z modelem wy-
chowawczym i przygotowaniu do odbioru sztuki. Podkreślił
ograniczone możliwości zakonu w wywieraniu wpływu
kulturotwórczego na społeczeństwo, i jednocześnie zwrócił
uwagę na dwukierunkowość tych wpływów i w konsekwencji
"sarmatyzację" gustów jezuickich w miarę napływu zakonni-
ków pochodzenia szlacheckiego.
Piotr Krasny poświęcił swój artykuł zjawisku orientaliza-
cji w katolickim malarstwie sakralnym w Rzeczpospolitej
XVII wieku, wynikającym z wpływów sztuki Kościoła
Wschodniego, które autor obserwuje na przykładzie elemen-
tów ikonograficznych i kostiumologicznych w dwóch obra-
zach - Św. Mikołaj z kolegiaty w Zamościu i Św. Jan Kanty
w kościele w Rudkach.
Edward Różycki podjął w swym tekście rzadko porusza-
ny problem kultury książki, analizując na przykładzie miesz-
czaństwa lwowskiego strukturę i liczebność prywatnych księ-
gozbiorów w XVH wieku, a także źródła ich pochodzenia.

402