DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Jurczenko, Sergiej: Krzyżowe kościoły Ukrainy w pierwszej połowie XVII w.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0299
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVII, 1995, Nr3-4
PLISSN 0006-3967
SERGIEJ JURCZENKO
Kijów, Instytut "Ukrprojektrestavracija"
KRZYŻOWE KOŚCIOŁY UKRAINY
W PIERWSZEJ POŁOWIE XVII W.
Jednym z interesujących zjawisk w historii archite-
ktury Ukrainy XVII w. są kościoły na planie krzyża. Ich
geneza jest zakorzeniona jeszcze w poprzednim stule-
ciu. Za pierwszy przykład takiego rozwiązania należy
uznać parafialny kościół w Felsztynie (ob. Skelevka k.
Sambora) (il. 1,2a). Do bocznych ścian świątyni, wznie-
sionej na pocz. XVI w., w trzeciej jego tercji przybudo-
wano symetrycznie dwie kaplice1. Aby połączyć je z
nawą, w ścianach tych przekuto niewysokie arkady. W
ten sposób stworzone zostały dwie dodatkowe lokalno-
ści, dosyć izolowane od głównego wnętrza kościoła. W
planie utworzył się krzyż, który jednak nie jest wyczu-
walny wewnątrz budowli. Analogiczne rozwiązanie
prezentuje kościół w Kulikowie, zbudowany w latach
ok. 1530-38", którego kaplice datują się w przybliżeniu
na lata 1580-te (il. 2b, 3). Wewnątrz ich wysokość
wyraźnie ustępuje nawie; na zewnątrz są różnej wyso-
kości, bowiem nad kaplicąpd. urządzona została empo-
ra. Budowniczowie kościoła w Dunajowie, wzniesione-
go ok. 1585 r.3 (il. 2c, 6, 9), zaplanowali jednonawową
budowlę z dwiema bocznymi kaplicami, przy czym
elewacje wszystkich brył wyciągnięto pod wspólny
gzyms. Duża różnica szerokości nawy oraz kaplic spra-
wia jednak, że postrzegane są one jako odrębne masy.
Wskutek małej wysokości arkad otwierających się z
nawy ku bocznym kaplicom, podobne wrażenie wywo-
łuje także wnętrze świątyni. Przeciwstawienie mas po-
tęguje jej wyjątkowa spójność: nawa i prezbiterium
mająjednakowąszerokość, tworząc ciągłą, nierozczłon-
kowaną przestrzeń. Kaplice kościoła w Tuligłowach
(ok. 1600 r.)4 (il. 2d) również sprawiają wrażenie dobu-
dowanych, co szczególnie silnie narzuca się patrząc na
ich strome, jednospadowe dachy, przerzucone od nis-
kich elewacji, aż pod gzyms koronujący kościół.
Dominikański kościółw Mościskach (lata 1610-te)5
(il. 2e, 10) ma znaczną wysokość i wyciągnięte propor-
cje. Wysokie są również kaplice, jakkolwiek niższe od
II. 1. Felsztyn, kościół par., pocz. XVI w. i ok. 1580 (kaplice)
Ul. 1. Felshtin (Felsztyn), parish church, beginning ofthe 16th
century and c. 1580 (chapels)
nawy. Wyznaczającym poprzeczną oś świątyni, ostro-
łukowym arkadom w bocznych ścianach również dale-
ko do sklepienia. Chociaż w planie budowli zbliżono się
do formy krzyża równoramiennego, to w zakompono-
waniu brył wyczuwa się pewne niezdecydowanie: ka-
plice, jakkolwiek dosyć wysokie, nie sięgają gzymsu
wieńczącego kościoła.
W ten oto sposób, kompozycja krzyżowa pojawiła
się u schyłku XVI i na pocz. XVII w., utrwalając się w
283
R.LVII, 1995, Nr3-4
PLISSN 0006-3967
SERGIEJ JURCZENKO
Kijów, Instytut "Ukrprojektrestavracija"
KRZYŻOWE KOŚCIOŁY UKRAINY
W PIERWSZEJ POŁOWIE XVII W.
Jednym z interesujących zjawisk w historii archite-
ktury Ukrainy XVII w. są kościoły na planie krzyża. Ich
geneza jest zakorzeniona jeszcze w poprzednim stule-
ciu. Za pierwszy przykład takiego rozwiązania należy
uznać parafialny kościół w Felsztynie (ob. Skelevka k.
Sambora) (il. 1,2a). Do bocznych ścian świątyni, wznie-
sionej na pocz. XVI w., w trzeciej jego tercji przybudo-
wano symetrycznie dwie kaplice1. Aby połączyć je z
nawą, w ścianach tych przekuto niewysokie arkady. W
ten sposób stworzone zostały dwie dodatkowe lokalno-
ści, dosyć izolowane od głównego wnętrza kościoła. W
planie utworzył się krzyż, który jednak nie jest wyczu-
walny wewnątrz budowli. Analogiczne rozwiązanie
prezentuje kościół w Kulikowie, zbudowany w latach
ok. 1530-38", którego kaplice datują się w przybliżeniu
na lata 1580-te (il. 2b, 3). Wewnątrz ich wysokość
wyraźnie ustępuje nawie; na zewnątrz są różnej wyso-
kości, bowiem nad kaplicąpd. urządzona została empo-
ra. Budowniczowie kościoła w Dunajowie, wzniesione-
go ok. 1585 r.3 (il. 2c, 6, 9), zaplanowali jednonawową
budowlę z dwiema bocznymi kaplicami, przy czym
elewacje wszystkich brył wyciągnięto pod wspólny
gzyms. Duża różnica szerokości nawy oraz kaplic spra-
wia jednak, że postrzegane są one jako odrębne masy.
Wskutek małej wysokości arkad otwierających się z
nawy ku bocznym kaplicom, podobne wrażenie wywo-
łuje także wnętrze świątyni. Przeciwstawienie mas po-
tęguje jej wyjątkowa spójność: nawa i prezbiterium
mająjednakowąszerokość, tworząc ciągłą, nierozczłon-
kowaną przestrzeń. Kaplice kościoła w Tuligłowach
(ok. 1600 r.)4 (il. 2d) również sprawiają wrażenie dobu-
dowanych, co szczególnie silnie narzuca się patrząc na
ich strome, jednospadowe dachy, przerzucone od nis-
kich elewacji, aż pod gzyms koronujący kościół.
Dominikański kościółw Mościskach (lata 1610-te)5
(il. 2e, 10) ma znaczną wysokość i wyciągnięte propor-
cje. Wysokie są również kaplice, jakkolwiek niższe od
II. 1. Felsztyn, kościół par., pocz. XVI w. i ok. 1580 (kaplice)
Ul. 1. Felshtin (Felsztyn), parish church, beginning ofthe 16th
century and c. 1580 (chapels)
nawy. Wyznaczającym poprzeczną oś świątyni, ostro-
łukowym arkadom w bocznych ścianach również dale-
ko do sklepienia. Chociaż w planie budowli zbliżono się
do formy krzyża równoramiennego, to w zakompono-
waniu brył wyczuwa się pewne niezdecydowanie: ka-
plice, jakkolwiek dosyć wysokie, nie sięgają gzymsu
wieńczącego kościoła.
W ten oto sposób, kompozycja krzyżowa pojawiła
się u schyłku XVI i na pocz. XVII w., utrwalając się w
283