Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (57.1995)

Biuletyn Historii Sztuki
R.LVII, 1995, Nr 1-2
PLISSN 0006-3967

ZYGMUNT WAŹBIŃSKI
Toruń, Instytut Zabytkoznawstwa
i Konserwatorstwa UMK

MASSIMO STANZIONE - "NEAPOLITANSKI GUIDO RENI"

Massimo Stanzione nie jest malarzem nieznanym: napi-
sano o nim w ostatnich latach sporo studiów i artykułów.
Świadczy o tym licząca około 350 pozycji bibliografia zamie-
szczona w książce, którą chciałbym zasygnalizować. Pun-
ktem wyjścia dla wszystkich badaczy tego artysty był jego
biogram napisany przez Bernardo De Domenici (1742-1745),
twórcę neapolitańskiej historiografii sztuki. Ostatnio "dossier"
Stanziona powiększyło się o książkę napisaną przez dwóch
autorów: Sebastiana Schiitze i Thomasa Yillette1.
Ciekawa jest geneza tej publikacji. Złożyły się na nią
niezależne poszukiwania dwóch doktorantów: pierwszy zre-
alizował swą Ph. D dla Freie Universitat w Berlinie (1989),
drugi dla The John Hopkins University (1988)2. Fakt ten, jak
zobaczymy, ma istotne znaczenie dla kształtu książki. Jej
autorzy zamiast publikować dwie konkurencyjne książki "do-
gadali się" co do publikacji jednej, której celem było stworze-
nie pełnego "dossier" jednego z wybitnych malarzy neapoli-
tańskich pierwszej połowy XVII w.
Publikacja Schutze-Villette składa się zatem z czterech roz-
działów: dwa pierwsze, napisane przez niemieckiego badacza
omawiają "iter" artysty (okres wczesny, czyli lata dwudzieste
oraz okres dojrzały, czyli lata 1630-56), dwa następne, opraco-
wane przez historyka amerykańskiego, dotyczą znaczenia Stan-
zione dla uformowania się szkoły klasycznej w malarstwie ne-
apolitańskim (dzieła jego uczniów i naśladowców) oraz wiary-
godności oceny artysty przez miejscową historiografię (analiza
biogramu artysty pióra De Domeniciego). Katalog, napisany
przez obydwu autorów, składa się ze 113 obrazów, uznanych za
dzieła oryginalne; osobną grupę stanowią atrybucje niepewne
(13), dzieła odrzucone (60) oraz zaginione (37). Książka posiada
znakomicie opracowaną bibliografię i jest wyposażona w dwa
rodzaje indeksów: nazw osób oraz miejsc, w których znajdują
się obrazy Massimo Stanzione.
Massimo Stanzione (1585-1656), urodził się, wychował
i spędził całe życie (poza krótkimi podróżami do Rzymu) w
Neapolu. Pomimo to był dobrze zorientowany w aktualnej
problematyce artystycznej Italii. Znał zarówno naturalistów,
spod znaku Caravaggia4, jak i klasyków, spadkobierców An-
nibale Carracciego . Początkowo (lata dwudzieste) bliscy byli
mu pierwsi, wnet jednak przystał do drugich (lata trzydzieste

i następne). Taka jest główna teza badawcza Sebastiana
Schiitze.
Niemiecki historyk sztuki starał się odpowiedzieć na py-
tanie: dlaczego źródła rzymskie milczą (za wyjątkiem jednego
przypadku) na temat pobytów Stanzione w Wiecznym Mie-
ście. Pytanie tym bardziej uzasadnione, że biogramy wszy-
stkich wybitnych malarzy neapolitańskich ( a wspomnijmy tylko
Jose de Ribera i Gio. Battistę Caracciola) mówiąo ich dłuższych
pobytach w Rzymie oraz o ich przynależności do różnych insty-
tucji artystyczno-kulturalnych: Akademii Św. Łukasza, Kongre-
gacji Virtuosi przy Pantheonie, czy chociażby Arciconfratemita
dello Spirito Santo dei Napoletani. Nazwisko Stanziona pojawia
się tylko jeden raz w rachunkach klasztoru S. Maria della Scala
z 1617-18, dla którego wykonał on obraz przedstawiający Ma-
donnę ze św. Andrea Corsini (zaginiony). Pojawia się także w
listach jego współziomków rekomendujących go do różnych
prac malarskich na terenie Rzymu, jak i w dokumentach z okazji
przyznania mu tytułów kawalerskich: Portugalii i Chrystusa
(artysta posiadał jeszcze tytuł kawalera św. Jerzego)6.
Stanzione, zdaniem Schutzego, wcale nie musiał odby-
wać długich podróży do Rzymu,stolicy kulturalnej ówczesnej
Europy, aby orientować się w bieżącej problematyce artysty-
cznej Italii. Neapol — o czym świadczą kolekcje neapolitań-
skie' oraz prestiżowe fundacje artystyczne8 - stał się aktyw-
nym centrum artystycznym Włoch; prałaci i kardynałowie
przywozili obrazy rzymskie a fundatorzy opactw, kościołów
i kaplic zapraszali artystów rzymskich: kartuzja San Martino,
Cappella del Tesoro w katedrze mówią same za siebie. Wśród
artystów pracujących przy dekoracji tych prestiżowych fun-
dacji na terenie wicekrólestwa byli zarówno Włosi (Cesari,
Domenichino a nawet Reni) jak i Francuzi (Vouet). Schiitze
utrzymuje, że Stanzione miał silne oparcie w miejscowej
elicie kulturalnej i politycznej: świadczy o tym jego przyna-
leżność do Accademia degli Oziosi oraz posiadanie prestiżo-
wych tytułów rycerskich.
O statusie społecznym artysty świadczy jego willa, usy-
tuowana na przedmieściach Neapolu; jej ozdobą była bogata
biblioteka oraz wielki zbiór rycin. Ten ostatni był, dla Stan-
zione, jednym ze źródeł informacji o współczesnych tenden-
cjach artystycznych Italii (np. ryciny według dzieł Annibale

141