DOI issue:
Spis Treści
DOI article:Talbierska, Jolanta: "Master European Drawings from Polish Collections", 17 IV. - 6. VI.1993, Kansas City, The Nelson - Atkins Museum of Art; 9.VII - 29 VIII. 1993, Milwaukee, Milwaukee Art Museum, 10.X - 5.XII.1993, Montreal, Museum of Fine Arts; 9.I. - 6.III.1994, Hartford, Wadsworth Atheneum, CT; "Rysunki dawnych mistrzów ze zbiorów polskich", 15.IV - 15.V.1994, Warszawa, Muzeum Narodowe
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48918#0205
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
gotowaniem trasy kolejnych ekspozycji oraz drukiem angiel-
skiego katalogu. Koordynacją prac w Polsce, związanych z
wyborem materiału oraz redakcją katalogu zajęli się kustosze
działu Rysunków Obcych Muzeum Narodowego w Warsza-
wie — Anna Kozak i Maciej Monkiewicz, przy współpracy
Teresy Sulerzyskiej. Należy podkreślić, że projekt nie miałby
szans na realizcję, gdyby nie wsparcie wielu fundacji, insty-
tucji i osób prywatnych w Stanach Zjednoczonych i w Polsce,
wśród których należy wymienić Fundację Kościuszkowską,
The American Institute of Polish Culture czy PLL LOT -
oficjalnego przewoźnika wystawy.
Kryteria doboru materiału (sugerowane wyraźnie przez
stronę amerykańską) były jednoznaczne: dobre nazwiska,
efektowne prace i w miarę pewne atrybucje, co w przypadku
rysunków jest zazwyczaj sprawą najtrudniejszą. Proponowa-
ne dzieła miały również odzwierciedlać zakres i rodzaj na-
szych rysunkowych zasobów muzealnych. Zbiory rysunków,
przechowywane obecnie w muzeach narodowych lub gabine-
tach rycin bibliotek naukowych, są w ogromnej większości
fragmentami dawnych polskich kolekcji historycznych. Na
wystawie obszerną grupę stanowiły rysunki z kolekcji króla
Stanisława Augusta i Stanisława Kostki Potockiego. Pozosta-
łe obiekty pochodziły m. in. ze zbiorów lwowskich Ignacego
Skarbka i Henryka Lubomirskiego, z kolekcji Adama Branic-
kiego, Leona Pinińskiego, Izabelli z Flemingów Czartoryskiej
i jej syna Władysława Czartoryskiego, zbiorów gołucho-
wskich Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej, a także z wyso-
kiej klasy zbioru Jakuba Kabruna, gdańszczanina szkockiego
pochodzenia. Reprezentowane były również dawne kolekcje
publiczne m. in. Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół
Sztuk Pięknych "Zachęta" i przedwojennej Biblioteki Miej-
skiej we Wrocławiu.
Na wystawę wybrano rysunki od XV do początku wieku
XIX, ze szkoły włoskiej, niemieckiej, francuskiej, niderlan-
dzkiej, flamandzkiej i holenderskiej. Najliczniej i dość
wszechstronnie przedstawiona została szkoła niderlandzka
XVI w., flamandzka i holenderska XVII w. (45 obiektów),
następnie włoska (30 obiektów z XVI - XVIII w.), w mniej-
szym zakresie francuska (21 obiektów z końca XVI, XVII i
XVIII w.) i niemiecka (14 obiektów, poza Willmanem, Hac-
kertem i Biisinckiem, z 2 poł. XV i XVI w.).
W grupie najwcześniejszych włoskich rysunków, stosun-
kowo rzadkich w polskich zbiorach, znalazło się modello
Pordenone do ołtarza w katedrze San Daniele di Friuli (kat.
64) i pejzaż Domenico Campagnoli (kat. 10). Obejrzeć można
było również prace G. Vasariego, A. Tempesty, A. Meldolli
zw. Schiavone, Guercina, G. A. Pellegriniego, E. Sirani, pej-
zaż Bernarda Bellotta zw. Canaletto, architektoniczną fanta-
zję G. B. Piranesiego, a także trzy rysunki G. B. Tiepola:
Głowę Kleopatry (kat. 94), Głowę Anioła (kat. 95) oraz Dafne i
Peneusza (kat. 96).
Wśród dzieł szkoły niemieckiej zaprezentowano Głowę
mężczyzny Albrechta Diirera (kat. 19), jedyny rysunek tego
artysty, który pozostał w polskich zbiorach z lwowskiej kole-
kcji Henryka Lubomirskiego, projekt ołtarza do katedry w
Augsburgu H. Holbeina St. (kat. 37), prace Ursa Grafa, Virgila
Solisa, czy Wolfganga Peurera, artysty z kręgu Diirera.
W zestawie prac z obszaru Niderlandów na szczególną
uwagę zasługiwał publikowany po raz pierwszy rysunek
Maertena de Vos (kat. 107) Wiara, Nadzieja, Miłość. Prze-
chowywany obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie,
a pochodzi z dawnej Biblioteki Miejskiej we Wrocławiu. Do
najwcześniejszych eksponowanych dzieł tej szkoły należały
Opłakiwanie Lamberta Lombarda (kat. 45) i projekt witraża
Pietera Coecke van Aalst (kat. 15). Wybrano również rysunki
M. van Heemskercka, B. Sprangera, H. Goltziusa i pejzaży-
stów przełomu XVI i XVII w. — Roelanta Savery i Pietra
Stevensa, związanych podobnie jak Spranger z kręgiem arty-
stycznym dworu rudolfińskiego w Pradze. Dwie urokliwe
kompozycje Stevensa Pejzaż zimowy (kat. 90) i Pejzaż z
drzewami, strumykiem i małą kapliczką (kat. 91; il. ), były
jednymi z piękniejszych na wystawie. Zmistrzów wieku XVII
nie zabrakło prac Rembrandta (kat. 67-75), Rubensa i jego
szkoły (kat. 77-70), J. Jordaensa oraz sławnych pejzażystów:
E. van de Velde, W. Schellinksa, P. Molijna, H. van Swane-
velta, czy J. van der Ulft, którego oeuvre rysunkowe stanowi
istotną część twórczości. Rzadkie w naszych zbiorach sceny
rodzajowe i portrety z tego czasu, zaistniały na wystawie
groteskową Alegorią Smaku (kat. 21) C. Dusarta oraz portre-
tem Bernardusa Somera (kat. 106) J. de Visschera. Najstarsze
przykłady ze szkoły francuskiej, zapewne jedyne w polskich
zbiorach, reprezentowały mistrzowsko rysowane, subtelne
portrety: Marii Stuart Franęois Cloueta (kat. 14), Jacąues de
Lagrange d’Argueien Daniela Dumonstier (kat. 20) oraz ry-
sunek Nocolas Lagneau Popiersie mężczyzny w zbroi (kat. 44),
wykonany techniką trzech kredek, szczególnie łubianą przez
tego artystę.
Prace S. Voueta, F. Bouchera, H. Fragonarda, A. Pesne’a
oraz projekty Ch. Natoira do tapiserii z cyklem Don Kichote,
przeznaczone dla manufaktury w Beauvais (kat. 54, 55),
dopełniły przeglądu. Wśród wystawionych rysunków znala-
zły się dzieła artystów związanych z mecenatem króla Stani-
sława Augusta: projekt plafonu do sypialni królewskiej i
dekoracji buduaru na Zamku Królewskim w Warszawie Vic-
tora Louis (kat. 46, 47), projekt dekoracji ściany do gabinetu
króla (również do Zamku) J. Pillementa (kat. 61), prace J. P.
Norblina (kat. 56, 57) i J. Ch. Kamsetzera (kat. 41).
Wszystkie rysunki zostały starannie przygotowane do zagra-
nicznej ekspozycji. Oprócz jednolitych, kremowych passes-par-
toutootrzymały drewni ane, pozłacane ramy doskonale korespon-
dujące nawet z najbardziej delikatnymi, piórkowymi kompozy-
cjami. W tej samej oprawie prezentowane były one po powrocie
z USA w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Wystawa, poza historią polskiego kolekcjonerstwa rysun-
ku, dała szeroki przegląd stylów i tendencji dominujących w
różnych okresach poszczególnych szkół artystycznych, tema-
tów, od scen religijnych, mitologicznych, historycznych, ale-
gorycznych i rodzajowych, portretów, pejzaży aż do proje-
któw dekoracji monumentalnych, tapiserii, ołtarzy czy witra-
ża. Była również doskonałą ilustracją bogactwa i łączenia
technik rysunkowych, począwszy od srebrnego sztyftu, ry-
sunku piórkiem, sangwiny, czarnej i białej kredki, węgla aż
po gwasz i akwarele - wszystkich wymienić tu nie sposób.
Możliwość poznania historii, technik i kolekcjonerstwa ry-
195
gotowaniem trasy kolejnych ekspozycji oraz drukiem angiel-
skiego katalogu. Koordynacją prac w Polsce, związanych z
wyborem materiału oraz redakcją katalogu zajęli się kustosze
działu Rysunków Obcych Muzeum Narodowego w Warsza-
wie — Anna Kozak i Maciej Monkiewicz, przy współpracy
Teresy Sulerzyskiej. Należy podkreślić, że projekt nie miałby
szans na realizcję, gdyby nie wsparcie wielu fundacji, insty-
tucji i osób prywatnych w Stanach Zjednoczonych i w Polsce,
wśród których należy wymienić Fundację Kościuszkowską,
The American Institute of Polish Culture czy PLL LOT -
oficjalnego przewoźnika wystawy.
Kryteria doboru materiału (sugerowane wyraźnie przez
stronę amerykańską) były jednoznaczne: dobre nazwiska,
efektowne prace i w miarę pewne atrybucje, co w przypadku
rysunków jest zazwyczaj sprawą najtrudniejszą. Proponowa-
ne dzieła miały również odzwierciedlać zakres i rodzaj na-
szych rysunkowych zasobów muzealnych. Zbiory rysunków,
przechowywane obecnie w muzeach narodowych lub gabine-
tach rycin bibliotek naukowych, są w ogromnej większości
fragmentami dawnych polskich kolekcji historycznych. Na
wystawie obszerną grupę stanowiły rysunki z kolekcji króla
Stanisława Augusta i Stanisława Kostki Potockiego. Pozosta-
łe obiekty pochodziły m. in. ze zbiorów lwowskich Ignacego
Skarbka i Henryka Lubomirskiego, z kolekcji Adama Branic-
kiego, Leona Pinińskiego, Izabelli z Flemingów Czartoryskiej
i jej syna Władysława Czartoryskiego, zbiorów gołucho-
wskich Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej, a także z wyso-
kiej klasy zbioru Jakuba Kabruna, gdańszczanina szkockiego
pochodzenia. Reprezentowane były również dawne kolekcje
publiczne m. in. Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół
Sztuk Pięknych "Zachęta" i przedwojennej Biblioteki Miej-
skiej we Wrocławiu.
Na wystawę wybrano rysunki od XV do początku wieku
XIX, ze szkoły włoskiej, niemieckiej, francuskiej, niderlan-
dzkiej, flamandzkiej i holenderskiej. Najliczniej i dość
wszechstronnie przedstawiona została szkoła niderlandzka
XVI w., flamandzka i holenderska XVII w. (45 obiektów),
następnie włoska (30 obiektów z XVI - XVIII w.), w mniej-
szym zakresie francuska (21 obiektów z końca XVI, XVII i
XVIII w.) i niemiecka (14 obiektów, poza Willmanem, Hac-
kertem i Biisinckiem, z 2 poł. XV i XVI w.).
W grupie najwcześniejszych włoskich rysunków, stosun-
kowo rzadkich w polskich zbiorach, znalazło się modello
Pordenone do ołtarza w katedrze San Daniele di Friuli (kat.
64) i pejzaż Domenico Campagnoli (kat. 10). Obejrzeć można
było również prace G. Vasariego, A. Tempesty, A. Meldolli
zw. Schiavone, Guercina, G. A. Pellegriniego, E. Sirani, pej-
zaż Bernarda Bellotta zw. Canaletto, architektoniczną fanta-
zję G. B. Piranesiego, a także trzy rysunki G. B. Tiepola:
Głowę Kleopatry (kat. 94), Głowę Anioła (kat. 95) oraz Dafne i
Peneusza (kat. 96).
Wśród dzieł szkoły niemieckiej zaprezentowano Głowę
mężczyzny Albrechta Diirera (kat. 19), jedyny rysunek tego
artysty, który pozostał w polskich zbiorach z lwowskiej kole-
kcji Henryka Lubomirskiego, projekt ołtarza do katedry w
Augsburgu H. Holbeina St. (kat. 37), prace Ursa Grafa, Virgila
Solisa, czy Wolfganga Peurera, artysty z kręgu Diirera.
W zestawie prac z obszaru Niderlandów na szczególną
uwagę zasługiwał publikowany po raz pierwszy rysunek
Maertena de Vos (kat. 107) Wiara, Nadzieja, Miłość. Prze-
chowywany obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie,
a pochodzi z dawnej Biblioteki Miejskiej we Wrocławiu. Do
najwcześniejszych eksponowanych dzieł tej szkoły należały
Opłakiwanie Lamberta Lombarda (kat. 45) i projekt witraża
Pietera Coecke van Aalst (kat. 15). Wybrano również rysunki
M. van Heemskercka, B. Sprangera, H. Goltziusa i pejzaży-
stów przełomu XVI i XVII w. — Roelanta Savery i Pietra
Stevensa, związanych podobnie jak Spranger z kręgiem arty-
stycznym dworu rudolfińskiego w Pradze. Dwie urokliwe
kompozycje Stevensa Pejzaż zimowy (kat. 90) i Pejzaż z
drzewami, strumykiem i małą kapliczką (kat. 91; il. ), były
jednymi z piękniejszych na wystawie. Zmistrzów wieku XVII
nie zabrakło prac Rembrandta (kat. 67-75), Rubensa i jego
szkoły (kat. 77-70), J. Jordaensa oraz sławnych pejzażystów:
E. van de Velde, W. Schellinksa, P. Molijna, H. van Swane-
velta, czy J. van der Ulft, którego oeuvre rysunkowe stanowi
istotną część twórczości. Rzadkie w naszych zbiorach sceny
rodzajowe i portrety z tego czasu, zaistniały na wystawie
groteskową Alegorią Smaku (kat. 21) C. Dusarta oraz portre-
tem Bernardusa Somera (kat. 106) J. de Visschera. Najstarsze
przykłady ze szkoły francuskiej, zapewne jedyne w polskich
zbiorach, reprezentowały mistrzowsko rysowane, subtelne
portrety: Marii Stuart Franęois Cloueta (kat. 14), Jacąues de
Lagrange d’Argueien Daniela Dumonstier (kat. 20) oraz ry-
sunek Nocolas Lagneau Popiersie mężczyzny w zbroi (kat. 44),
wykonany techniką trzech kredek, szczególnie łubianą przez
tego artystę.
Prace S. Voueta, F. Bouchera, H. Fragonarda, A. Pesne’a
oraz projekty Ch. Natoira do tapiserii z cyklem Don Kichote,
przeznaczone dla manufaktury w Beauvais (kat. 54, 55),
dopełniły przeglądu. Wśród wystawionych rysunków znala-
zły się dzieła artystów związanych z mecenatem króla Stani-
sława Augusta: projekt plafonu do sypialni królewskiej i
dekoracji buduaru na Zamku Królewskim w Warszawie Vic-
tora Louis (kat. 46, 47), projekt dekoracji ściany do gabinetu
króla (również do Zamku) J. Pillementa (kat. 61), prace J. P.
Norblina (kat. 56, 57) i J. Ch. Kamsetzera (kat. 41).
Wszystkie rysunki zostały starannie przygotowane do zagra-
nicznej ekspozycji. Oprócz jednolitych, kremowych passes-par-
toutootrzymały drewni ane, pozłacane ramy doskonale korespon-
dujące nawet z najbardziej delikatnymi, piórkowymi kompozy-
cjami. W tej samej oprawie prezentowane były one po powrocie
z USA w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Wystawa, poza historią polskiego kolekcjonerstwa rysun-
ku, dała szeroki przegląd stylów i tendencji dominujących w
różnych okresach poszczególnych szkół artystycznych, tema-
tów, od scen religijnych, mitologicznych, historycznych, ale-
gorycznych i rodzajowych, portretów, pejzaży aż do proje-
któw dekoracji monumentalnych, tapiserii, ołtarzy czy witra-
ża. Była również doskonałą ilustracją bogactwa i łączenia
technik rysunkowych, począwszy od srebrnego sztyftu, ry-
sunku piórkiem, sangwiny, czarnej i białej kredki, węgla aż
po gwasz i akwarele - wszystkich wymienić tu nie sposób.
Możliwość poznania historii, technik i kolekcjonerstwa ry-
195