DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kozakiewiczowa, Helena: Renesansowe nagrobki piętrowe w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0013
HELENA KOZAKIEWICZOWA
RENESANSOWE NAGROBKI PIĘTROWE W POLSCE
Spośród bogatej problematyki polskiej rzeźby na-
grobkowej w okresie renesansu na jedno z pierw-
szych miejsc wysuwa się zagadnienie podwójnych
nagrobków piętrowych, tj. takich, w których rzeźbio-
ne postacie zmarłych, leżące, umieszczone są w osob-
nych wnękach jedna ponad drugą, we wspólnym
obramieniu architektonicznym. Artykuł niniejszy, bę-
dący rozdziałem przygotowywanej przez autorkę ob-
szerniejszej pracy o polskiej rzeźbie nagrobkowej
w. XVI, ma na celu prześledzenie rozwoju tego typu
nagrobka na tle ogólnych przemian polskiej rzeźby
w okresie Odrodzenia.
Na temat nagrobka piętrowego niewiele pisano.
Dotychczasowe poglądy zostały przed rokiem krótko
omówione w artykule dotyczącym polskich nagrob-
ków renesansowychł. Należy tu pokrótce do tych
wypowiedzi powrócić. K. Sinko szukając analogii dla
poznańskiego nagrobka Górków Canavesiego próbo-
wała znaleźć je w Rzymie 1 2. Stwierdziła — niezupeł-
nie zresztą słusznie — że typowym dla Rzymu od
XIV do XVI wieku jest nagrobek złożony z prosto-
kątnych pól mniej lub więcej wgłębionych, położonych
jedno nad drugim. W górnym zazwyczaj umieszczano
sarkofag z postacią zmarłego, w dolnym — płasko-
rzeźbę lub tablicę inskrypcyjną. Gdy tę ostatnią za-
stąpiono czasem figurą drugiego zmarłego, powsta-
wał podwójny nagrobek piętrowy, jak np. biskupów
Filipa i Eustachego Levis (zm. 1489) w S. Maria Mag-
giore w Rzymie3. Był to jednak wypadek dość odo-
sobniony, tak że określenie przez K. Sinko tej pod-
wójności, jako czegoś naturalnego w Rzymie, jest da-
1 Kozakiewiczowie H. i S., Polskie nagrobki rene-
sansowe, Stan, problemy i postulaty badań, cz. 2, Biu-
letyn Historii Sztuki XV (1953), nr 1, s. 55—57.
2 Sinko K., Hieronim Canavesi, Rocznik Krakowski
XXVII (1936), s. 161—164.
3 Repr. u Sinko K., jw., ryc. 24 na s. 161.
4 Repr. w albumie Roma (w serii Attraverso 1’Ita-
lia, wyd. Consociazione Turistica Italiana), cz. I, Mi¬
lano 1941, ryc. 267 na s. 157.
leko idącą dowolnością. Typ ten nie przyjął się bo-
wiem wcale ani w Rzymie, ani w innych prowincjach
włoskich. Z trudem bowiem do piętrowych nagrobków
zaliczyć można wspomniany i przez K. Sinko pomnik
kardynała G. Michiel z r. 1519 w kościele S. Marcello
w Rzymie 4, gdzie w nagrobku o czystym typie san-
sovinowskim (a więc nie złożonym z prostokątnych
pól) dodano pod górnym sarkofagiem, umieszczonym
w mszy, sarkofag dolny, z figurą biskupa Orso, wy-
glądający jak narośl i psujący harmonię całości. Do
wyjątków należy i wspomniany przez K. Sinko na-
grobek piętrowy braci Rota w kościele S. Domenico
Maggiore w Neapolu (ok. 1560) 5, nie stanowiący rów-
nież organicznej całości. Wedle K. Sinko Canavesi
w nagrobku Górków dał schemat zbliżony do nagrob-
ka Ascania Sforzy Andrea Sansovina, z zachowaniem
dwupiętrowej konstrukcji środkowej, popularnej
w Rzymie, z przesunięciem na cokół tradycyjnej pła-
skorzeźby. Do tak skomplikowanego a mylnego wy-
wodu o pochodzeniu polskiego nagrobka piętrowego
doszła K. Sinko przez ahistoryczne ustosunkowanie
się do rozwoju nagrobka piętrowego w Polsce i jego
przemian aż do chwili, gdy z typu już popularnego
w Polsce skorzystał Canavesi.
Odrębność polskich nagrobków piętrowych pod-
kreślali J. Eckhardtówna6 i T. Mańkowski7, podno-
sząc ich spiętrzoną kompozycję w przeciwieństwie do
typów zagranicznych, gdzie postacie zmarłych umiesz-
czane są obok siebie. Niesłusznie natomiast uważał
Mańkowski za charakterystyczną cechę polskich na-
grobków piętrowych ustawienie płyt z postaciami
5 Repr. w artykule Hornunga Z., Mauzoleum króla
Zygmunta I w katedrze krakowskiej, Rozprawy Ko-
misji Historii Kultury i Sztuki Tow. Naukowego
Warszawskiego I (1949), ryc. 50 na s. 144.
8 Eckhardtówna J., Nagrobek „biskupa Czarnkow-
skiego“ w katedrze poznańskiej, Poznań 1933, s. 48.
7 Mańkowski T., Od renesansu włoskiego do pół-
nocnego, Biuletyn H. S. i K. X (1948), nr 3—4, s. 268.
3
RENESANSOWE NAGROBKI PIĘTROWE W POLSCE
Spośród bogatej problematyki polskiej rzeźby na-
grobkowej w okresie renesansu na jedno z pierw-
szych miejsc wysuwa się zagadnienie podwójnych
nagrobków piętrowych, tj. takich, w których rzeźbio-
ne postacie zmarłych, leżące, umieszczone są w osob-
nych wnękach jedna ponad drugą, we wspólnym
obramieniu architektonicznym. Artykuł niniejszy, bę-
dący rozdziałem przygotowywanej przez autorkę ob-
szerniejszej pracy o polskiej rzeźbie nagrobkowej
w. XVI, ma na celu prześledzenie rozwoju tego typu
nagrobka na tle ogólnych przemian polskiej rzeźby
w okresie Odrodzenia.
Na temat nagrobka piętrowego niewiele pisano.
Dotychczasowe poglądy zostały przed rokiem krótko
omówione w artykule dotyczącym polskich nagrob-
ków renesansowychł. Należy tu pokrótce do tych
wypowiedzi powrócić. K. Sinko szukając analogii dla
poznańskiego nagrobka Górków Canavesiego próbo-
wała znaleźć je w Rzymie 1 2. Stwierdziła — niezupeł-
nie zresztą słusznie — że typowym dla Rzymu od
XIV do XVI wieku jest nagrobek złożony z prosto-
kątnych pól mniej lub więcej wgłębionych, położonych
jedno nad drugim. W górnym zazwyczaj umieszczano
sarkofag z postacią zmarłego, w dolnym — płasko-
rzeźbę lub tablicę inskrypcyjną. Gdy tę ostatnią za-
stąpiono czasem figurą drugiego zmarłego, powsta-
wał podwójny nagrobek piętrowy, jak np. biskupów
Filipa i Eustachego Levis (zm. 1489) w S. Maria Mag-
giore w Rzymie3. Był to jednak wypadek dość odo-
sobniony, tak że określenie przez K. Sinko tej pod-
wójności, jako czegoś naturalnego w Rzymie, jest da-
1 Kozakiewiczowie H. i S., Polskie nagrobki rene-
sansowe, Stan, problemy i postulaty badań, cz. 2, Biu-
letyn Historii Sztuki XV (1953), nr 1, s. 55—57.
2 Sinko K., Hieronim Canavesi, Rocznik Krakowski
XXVII (1936), s. 161—164.
3 Repr. u Sinko K., jw., ryc. 24 na s. 161.
4 Repr. w albumie Roma (w serii Attraverso 1’Ita-
lia, wyd. Consociazione Turistica Italiana), cz. I, Mi¬
lano 1941, ryc. 267 na s. 157.
leko idącą dowolnością. Typ ten nie przyjął się bo-
wiem wcale ani w Rzymie, ani w innych prowincjach
włoskich. Z trudem bowiem do piętrowych nagrobków
zaliczyć można wspomniany i przez K. Sinko pomnik
kardynała G. Michiel z r. 1519 w kościele S. Marcello
w Rzymie 4, gdzie w nagrobku o czystym typie san-
sovinowskim (a więc nie złożonym z prostokątnych
pól) dodano pod górnym sarkofagiem, umieszczonym
w mszy, sarkofag dolny, z figurą biskupa Orso, wy-
glądający jak narośl i psujący harmonię całości. Do
wyjątków należy i wspomniany przez K. Sinko na-
grobek piętrowy braci Rota w kościele S. Domenico
Maggiore w Neapolu (ok. 1560) 5, nie stanowiący rów-
nież organicznej całości. Wedle K. Sinko Canavesi
w nagrobku Górków dał schemat zbliżony do nagrob-
ka Ascania Sforzy Andrea Sansovina, z zachowaniem
dwupiętrowej konstrukcji środkowej, popularnej
w Rzymie, z przesunięciem na cokół tradycyjnej pła-
skorzeźby. Do tak skomplikowanego a mylnego wy-
wodu o pochodzeniu polskiego nagrobka piętrowego
doszła K. Sinko przez ahistoryczne ustosunkowanie
się do rozwoju nagrobka piętrowego w Polsce i jego
przemian aż do chwili, gdy z typu już popularnego
w Polsce skorzystał Canavesi.
Odrębność polskich nagrobków piętrowych pod-
kreślali J. Eckhardtówna6 i T. Mańkowski7, podno-
sząc ich spiętrzoną kompozycję w przeciwieństwie do
typów zagranicznych, gdzie postacie zmarłych umiesz-
czane są obok siebie. Niesłusznie natomiast uważał
Mańkowski za charakterystyczną cechę polskich na-
grobków piętrowych ustawienie płyt z postaciami
5 Repr. w artykule Hornunga Z., Mauzoleum króla
Zygmunta I w katedrze krakowskiej, Rozprawy Ko-
misji Historii Kultury i Sztuki Tow. Naukowego
Warszawskiego I (1949), ryc. 50 na s. 144.
8 Eckhardtówna J., Nagrobek „biskupa Czarnkow-
skiego“ w katedrze poznańskiej, Poznań 1933, s. 48.
7 Mańkowski T., Od renesansu włoskiego do pół-
nocnego, Biuletyn H. S. i K. X (1948), nr 3—4, s. 268.
3