DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Główczewska, Irena: Ubiory w obrazach Canaletta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0224
IRENA GŁÓWCZEWSKA
UBIORY W OBRAZACH CANALETTA1
Sztafaż w warszawskich obrazach Bernarda Be-
lotta Canaletta nie jest konwencjonalnym dopełnie-
niem architektonicznego widoku, jak to często by-
wało w malarstwie wedutowym, lecz elementem sa-
modzielnym, równoważnym architekturze. Jest nie-
wątpliwie bogatszy i bardziej zróżnicowany, niż
w dawniejszych obrazach: przedstawia realistyczny
obraz życia ulicznego Warszawy w dobie Oświece-
nia. Sąsiadują ze sobą karoce możnych i chłopskie
wozy, pałace i kramy ubogich, stroje szlachty i łach-
many biedoty, ukazując skalę kontrastów, znanych
nam z ówczesnych opisów.
Canaletto nie odizolowuje różnych środowisk, lecz
przedstawia je w ulicznym przemieszaniu, w codzien-
nym wyglądzie, z przypadkowymi przechodniami.
Czerpać stąd można wiadomości o życiu i obyczaju
Warszawy w pierwszym okresie panowania Stanisła-
wa Augusta, a także o ubiorach mieszkańców różnych
warstw społecznych.
Wysuwano przypuszczenie, jakoby Canaletto ko-
rzystał z pomocy innych malarzy przy wykonywaniu
figur ludzkich. Jest bardzo prawdopodobne, że miał
pomocników — na pewno jednym z nich był jego syn
Lorenzo. Ale błędem byłoby sądzić, że w obrazach
Canaletta można oddzielać sztafaż od widoku archi-
tektonicznego — stanowią one jedność, której twór-
cą jest sam artysta. Dlatego też przy rozważaniach
nad ubiorami ludności w warszawskich obrazach Ca-
UBIORY
Szlachta. W obrazach Canaletta męski strój
polski przeważa liczebnie nad francuskim, ale wśród
szlachty obie mody zdają się mieć tę samą ilość zwo-
lenników. Zważywszy jednak, że w Warszawie naj-
silniej odbijać się musiały wpływy obce, określić moż-
na jako nieco przesadną wypowiedź Kitowicza, który
omawiając ogólnie ubiory w Polsce za Augusta III,
już wtedy widział, iż „połowa narodu okryła się nie-
1 Rozprawa niniejsza jest streszczeniem pracy ma-
gisterskiej, wykonanej pod kierunkiem prof, dr Wła-
dysława Tomkiewicza na Uniwersytecie Warszawskim
w r. 1952.
2 Kozakiewicz S., Canaletto, Warszawa 1953, s.
118—120.
3 Pod nazwą tą rozumiem tu drugą redakcję „Elek-
cji Stanisława Augusta” z 1778 r„ znajdującą się w
naletta nie jest ważne, czy korzystał on z pomocy
swych uczniów.
Zwrócono uwagę na fakt, że technika malarska,
jaką Canaletto się posługiwał, inna była w posta-
ciach pierwszoplanowych2 — wykonywanych z wiel-
ką precyzją, malowanych gładko, z oddaniem wielu
szczegółów stroju, inna w postaciach planu drugie-
go — ujętych znacznie bardziej szkicowo, w swej
swobodzie nawiązująca do tradycji mistrzów wenec-
kich, i inna wreszcie — w postaciach umieszczonych
w głębi obrazów — zaledwie zaznaczonych. Toteż nie
zawsze można przeprowadzić tak dokładną analizę
stroju, jak np. pierwszoplanowych postaci na obra-
zie „Elekcji”3 * *. W wielu natomiast wypadkach szcze-
góły kostiumologiczne są dość wyraźne, by na ich
podstawie posuwać się nawet do datowania obra-
zów 4.
W artykule niniejszym dla przejrzystej analizy
ubiorów wydzielono z przemieszanego tłumu na obra-
zach — pewne grupy. Oddzielnie omówiono ubiory
męskie i ubiory kobiece, oddzielnie stroje zwolenni-
ków mody francuskiej lub polskiej wśród warstw
wyższych. Wydzielono problem strojów szlacheckich
i mieszczańskich, jako też chłopów i służby pańskiej,
oraz tzw. pospólstwa miejskiego. Wybrano zagadnie-
nia najbardziej typowe, nie wdając się w analizę
szczegółową.
MĘSKIE
miecką suknią”5. Zarówno bowiem obrazy Canaletta,
jak i późniejsza wypowiedź Schulza6 dowodzą, że
w czasie rządów Stanisława Augusta strój francuski
nie wyrugował jeszcze kontusza, który — szczególnie
wśród warstw średniozamożnych i uboższych — prze-
trwał bardzo długo. W omawianym okresie, a więc
w latach 1767—80, strój polski panował jeszcze
i wśród większości szlachty7, z wyjątkiem może śro-
Muzeum Narodowym w Warszawie, podobnie, jak
wszystkie omawiane w artykule obrazy.
4 Zawarte tutaj próby przybliżonego' datowania
niektórych obrazów należą, rzecz prosta, do hipotez.
5 Kitowicz J., Opis obyczajów za Augusta III,
wyd. 2, opr. R. Pollak, Wrocław 1951, s. 476.
6 Szulz F., Polska w r. 1793 według podróży...
Warszawa 1899, s. 57.
7 Por. większość portretów męskich z czasów sta-
208
UBIORY W OBRAZACH CANALETTA1
Sztafaż w warszawskich obrazach Bernarda Be-
lotta Canaletta nie jest konwencjonalnym dopełnie-
niem architektonicznego widoku, jak to często by-
wało w malarstwie wedutowym, lecz elementem sa-
modzielnym, równoważnym architekturze. Jest nie-
wątpliwie bogatszy i bardziej zróżnicowany, niż
w dawniejszych obrazach: przedstawia realistyczny
obraz życia ulicznego Warszawy w dobie Oświece-
nia. Sąsiadują ze sobą karoce możnych i chłopskie
wozy, pałace i kramy ubogich, stroje szlachty i łach-
many biedoty, ukazując skalę kontrastów, znanych
nam z ówczesnych opisów.
Canaletto nie odizolowuje różnych środowisk, lecz
przedstawia je w ulicznym przemieszaniu, w codzien-
nym wyglądzie, z przypadkowymi przechodniami.
Czerpać stąd można wiadomości o życiu i obyczaju
Warszawy w pierwszym okresie panowania Stanisła-
wa Augusta, a także o ubiorach mieszkańców różnych
warstw społecznych.
Wysuwano przypuszczenie, jakoby Canaletto ko-
rzystał z pomocy innych malarzy przy wykonywaniu
figur ludzkich. Jest bardzo prawdopodobne, że miał
pomocników — na pewno jednym z nich był jego syn
Lorenzo. Ale błędem byłoby sądzić, że w obrazach
Canaletta można oddzielać sztafaż od widoku archi-
tektonicznego — stanowią one jedność, której twór-
cą jest sam artysta. Dlatego też przy rozważaniach
nad ubiorami ludności w warszawskich obrazach Ca-
UBIORY
Szlachta. W obrazach Canaletta męski strój
polski przeważa liczebnie nad francuskim, ale wśród
szlachty obie mody zdają się mieć tę samą ilość zwo-
lenników. Zważywszy jednak, że w Warszawie naj-
silniej odbijać się musiały wpływy obce, określić moż-
na jako nieco przesadną wypowiedź Kitowicza, który
omawiając ogólnie ubiory w Polsce za Augusta III,
już wtedy widział, iż „połowa narodu okryła się nie-
1 Rozprawa niniejsza jest streszczeniem pracy ma-
gisterskiej, wykonanej pod kierunkiem prof, dr Wła-
dysława Tomkiewicza na Uniwersytecie Warszawskim
w r. 1952.
2 Kozakiewicz S., Canaletto, Warszawa 1953, s.
118—120.
3 Pod nazwą tą rozumiem tu drugą redakcję „Elek-
cji Stanisława Augusta” z 1778 r„ znajdującą się w
naletta nie jest ważne, czy korzystał on z pomocy
swych uczniów.
Zwrócono uwagę na fakt, że technika malarska,
jaką Canaletto się posługiwał, inna była w posta-
ciach pierwszoplanowych2 — wykonywanych z wiel-
ką precyzją, malowanych gładko, z oddaniem wielu
szczegółów stroju, inna w postaciach planu drugie-
go — ujętych znacznie bardziej szkicowo, w swej
swobodzie nawiązująca do tradycji mistrzów wenec-
kich, i inna wreszcie — w postaciach umieszczonych
w głębi obrazów — zaledwie zaznaczonych. Toteż nie
zawsze można przeprowadzić tak dokładną analizę
stroju, jak np. pierwszoplanowych postaci na obra-
zie „Elekcji”3 * *. W wielu natomiast wypadkach szcze-
góły kostiumologiczne są dość wyraźne, by na ich
podstawie posuwać się nawet do datowania obra-
zów 4.
W artykule niniejszym dla przejrzystej analizy
ubiorów wydzielono z przemieszanego tłumu na obra-
zach — pewne grupy. Oddzielnie omówiono ubiory
męskie i ubiory kobiece, oddzielnie stroje zwolenni-
ków mody francuskiej lub polskiej wśród warstw
wyższych. Wydzielono problem strojów szlacheckich
i mieszczańskich, jako też chłopów i służby pańskiej,
oraz tzw. pospólstwa miejskiego. Wybrano zagadnie-
nia najbardziej typowe, nie wdając się w analizę
szczegółową.
MĘSKIE
miecką suknią”5. Zarówno bowiem obrazy Canaletta,
jak i późniejsza wypowiedź Schulza6 dowodzą, że
w czasie rządów Stanisława Augusta strój francuski
nie wyrugował jeszcze kontusza, który — szczególnie
wśród warstw średniozamożnych i uboższych — prze-
trwał bardzo długo. W omawianym okresie, a więc
w latach 1767—80, strój polski panował jeszcze
i wśród większości szlachty7, z wyjątkiem może śro-
Muzeum Narodowym w Warszawie, podobnie, jak
wszystkie omawiane w artykule obrazy.
4 Zawarte tutaj próby przybliżonego' datowania
niektórych obrazów należą, rzecz prosta, do hipotez.
5 Kitowicz J., Opis obyczajów za Augusta III,
wyd. 2, opr. R. Pollak, Wrocław 1951, s. 476.
6 Szulz F., Polska w r. 1793 według podróży...
Warszawa 1899, s. 57.
7 Por. większość portretów męskich z czasów sta-
208