DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Ruszczyc, Janina: Konstytucja 3 maja 1791 r. w grafice XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0250
JANINA RUSZCZYCÓWNA
KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791 R. W GRAFICE XVIII WIEKU
Podjęta w 1791 r. i prowadzona dalej w pierwszej
połowie roku następnego obrona Konstytucji 3 maja
znalazła swe echo w grafice artystów czynnych w śro-
dowisku warszawskim lat 90-tych. Na winietach ksią-
żek i samodzielnych sztychach nawiązujących do te-
matyki konstytucyjnej spotykamy nazwiska malarzy:
Franciszka Smuglewicza, Jana Piotra Norblina, Jana
Chrzciciela Lampiego, Gustawa Tauberta i miniatu-
rzysty G. G. Jannascha vel Jannasa oraz sztycharzy:
Karola Grólla, Fryderyka Johna i Józefa Łęskiego h
Niektórzy z nich, jak Norblin i Taubert stwierdzają
dobitnie, że byli naocznymi świadkami wydarzeń
w dniu 3 maja 1791 r. Co do pozostałych mamy prawo
przypuszczać, że i oni także dzień ten przeżyli w War-
szawie, że byli uczestnikami ogólnego entuzjazmu
i radości. Wraz ze znaczną częścią społeczeństwa po-
dzielali zapewne wiarę, że dzięki nowej ustawie „Oj-
czyzna nasza już jest ocalona... Opadły pęta niewoli
i nierządu". W każdym razie prace ich wskazują na
to, że artyści ci byli związani ze środowiskiem ocenia-
jącym pozytywnie „rewolucję polską", co więcej do-
chodzimy do przekonania, że niektórzy z nich, jak
Smuglewicz, Gróll i John prace swe wykonali na zle-
cenie króla. To przypuszczenie zdają się potwierdzać
bliskie związki tych artystów ze Stanisławem Augu-
stem. Potwierdza to również treść rycin odpowiada-
jąca intencjom i planom króla.
Franciszek Smuglewicz jeszcze podczas pobytu
swego w Rzymie pobierał z prywatnej szkatuły kró-
lewskiej stypendium w wysokości 100 dukatów rocz-
nie 1 2, a kilka obrazów nadesłanych przez niego do Pol-
ski zakupił król do swej galerii3. Zaraz po powrocie
do Warszawy w 1784 r. otrzymał artysta od króla po-
lecenie malowania obrazów do kościoła Bazylianów4.
1 Praca niniejsza nie rości pretensji do wyczerpu-
jącego omówienia całej grafiki związanej z tematem
Konstytucji 3 maja. Świadomie pominęłam w niej
dzieła powstałe poza Polską, nie posiadające cech
autentyzmu historycznego. W wypadku jednej ryciny
F. Johna ograniczyłam się do wzmianki w Słowniku
Rytowników Polskich E. Rastawieckiego, ponieważ
dotąd nie znam jej z autopsji.
2 Komunikat M. Sokołowskiego w Sprawozdaniach
K. H. S. VI (1900), s. XXVII i XXVIII.
O zainteresowaniu monarchy twórczością Smuglewi-
cza świadczą też rysunki zachowane w zbiorze Kró-
lewskim w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego
oraz wspomnienia Józefa Peszki, jego ucznia: „...ciągle
przy nim zostając dostąpiłem szczęścia być poznanym
przez ś.p. Króla JMci, któren dość często prace Smu-
glewicza odwiedzać raczył..." 5 6.
Życzliwą opieką króla cieszył siię też Karol Gróll,
syn nadwornego księgarza królewskiego, dobry ry-
townik, który w tym czasie właśnie powrócił z zagra-
nicy opromieniony sławą swego nauczyciela Chodo-
wieckiego. Nic też dziwnego, że na niego padł wybór,
gdy trzeba było ozdobić pracę Franciszka Siarczyń-
skiego napisaną w obronie Konstytucji.
Fryderyk John rodem z Malborka, po kilkuletnim
pobycie w Warszawie, udał się w 1789 r. w celach han-
dlowych do Anglii. Tam poświęcił się jednak nauce
sztycharstwa, a zwłaszcza starał się odkryć tajemnicę
miedziorytu punktowanego, uprawianego przez F. Bar-
tolozziego. Gdy w 1791 r. powrócił do kraju, zyskał
poparcie króla, a podobno korzystał także z jego wska-
zówek i korekty G. W 1793 r. król wysłał go na dalsze
studia do Wiednia 7.
Do artystów związanych w tym okresie z dworem
królewskim i wyróżnionych przez Stanisława Augusta
należy też berlińczyk Gustaw Fryderyk Amalius Tau-
bert, który kilkakrotnie portretował monarchę.
Praca Józefa Łęskiego wykonana według oryginału
Norblina znajdującego się w posiadaniu J. U. Niemce-
wicza nie wiąże się wyraźnie z zamówieniem królew-
skim. Józef Łęski astronom, matematyk, malarz i szty-
charz był wykładowcą w Korpusie Kadetów, co pod-
kreślił podpisując się na sztychu przedstawiającym
Uchwalenie Konstytucji:,, Officier du Corps des Cadets".
3 Rastawiecki E., Słownik malarzów polskich II,
Warszawa 1851, s. 173.
4 Rastawiecki E., jw.
5 Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rkps 5396,
Curriculum vitae Józefa Peszki, s. 65.
6 Grabowski A., Fryderyk John, rytownik polski
i jego prace, Bibl. Warszawska 1858, t. III, s. 628.
7 John Friedrich w: Thieme-Becker, Allgemeines
Lexicon der bildenden Kunstler XIX (1926), s. 77.
234
KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791 R. W GRAFICE XVIII WIEKU
Podjęta w 1791 r. i prowadzona dalej w pierwszej
połowie roku następnego obrona Konstytucji 3 maja
znalazła swe echo w grafice artystów czynnych w śro-
dowisku warszawskim lat 90-tych. Na winietach ksią-
żek i samodzielnych sztychach nawiązujących do te-
matyki konstytucyjnej spotykamy nazwiska malarzy:
Franciszka Smuglewicza, Jana Piotra Norblina, Jana
Chrzciciela Lampiego, Gustawa Tauberta i miniatu-
rzysty G. G. Jannascha vel Jannasa oraz sztycharzy:
Karola Grólla, Fryderyka Johna i Józefa Łęskiego h
Niektórzy z nich, jak Norblin i Taubert stwierdzają
dobitnie, że byli naocznymi świadkami wydarzeń
w dniu 3 maja 1791 r. Co do pozostałych mamy prawo
przypuszczać, że i oni także dzień ten przeżyli w War-
szawie, że byli uczestnikami ogólnego entuzjazmu
i radości. Wraz ze znaczną częścią społeczeństwa po-
dzielali zapewne wiarę, że dzięki nowej ustawie „Oj-
czyzna nasza już jest ocalona... Opadły pęta niewoli
i nierządu". W każdym razie prace ich wskazują na
to, że artyści ci byli związani ze środowiskiem ocenia-
jącym pozytywnie „rewolucję polską", co więcej do-
chodzimy do przekonania, że niektórzy z nich, jak
Smuglewicz, Gróll i John prace swe wykonali na zle-
cenie króla. To przypuszczenie zdają się potwierdzać
bliskie związki tych artystów ze Stanisławem Augu-
stem. Potwierdza to również treść rycin odpowiada-
jąca intencjom i planom króla.
Franciszek Smuglewicz jeszcze podczas pobytu
swego w Rzymie pobierał z prywatnej szkatuły kró-
lewskiej stypendium w wysokości 100 dukatów rocz-
nie 1 2, a kilka obrazów nadesłanych przez niego do Pol-
ski zakupił król do swej galerii3. Zaraz po powrocie
do Warszawy w 1784 r. otrzymał artysta od króla po-
lecenie malowania obrazów do kościoła Bazylianów4.
1 Praca niniejsza nie rości pretensji do wyczerpu-
jącego omówienia całej grafiki związanej z tematem
Konstytucji 3 maja. Świadomie pominęłam w niej
dzieła powstałe poza Polską, nie posiadające cech
autentyzmu historycznego. W wypadku jednej ryciny
F. Johna ograniczyłam się do wzmianki w Słowniku
Rytowników Polskich E. Rastawieckiego, ponieważ
dotąd nie znam jej z autopsji.
2 Komunikat M. Sokołowskiego w Sprawozdaniach
K. H. S. VI (1900), s. XXVII i XXVIII.
O zainteresowaniu monarchy twórczością Smuglewi-
cza świadczą też rysunki zachowane w zbiorze Kró-
lewskim w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego
oraz wspomnienia Józefa Peszki, jego ucznia: „...ciągle
przy nim zostając dostąpiłem szczęścia być poznanym
przez ś.p. Króla JMci, któren dość często prace Smu-
glewicza odwiedzać raczył..." 5 6.
Życzliwą opieką króla cieszył siię też Karol Gróll,
syn nadwornego księgarza królewskiego, dobry ry-
townik, który w tym czasie właśnie powrócił z zagra-
nicy opromieniony sławą swego nauczyciela Chodo-
wieckiego. Nic też dziwnego, że na niego padł wybór,
gdy trzeba było ozdobić pracę Franciszka Siarczyń-
skiego napisaną w obronie Konstytucji.
Fryderyk John rodem z Malborka, po kilkuletnim
pobycie w Warszawie, udał się w 1789 r. w celach han-
dlowych do Anglii. Tam poświęcił się jednak nauce
sztycharstwa, a zwłaszcza starał się odkryć tajemnicę
miedziorytu punktowanego, uprawianego przez F. Bar-
tolozziego. Gdy w 1791 r. powrócił do kraju, zyskał
poparcie króla, a podobno korzystał także z jego wska-
zówek i korekty G. W 1793 r. król wysłał go na dalsze
studia do Wiednia 7.
Do artystów związanych w tym okresie z dworem
królewskim i wyróżnionych przez Stanisława Augusta
należy też berlińczyk Gustaw Fryderyk Amalius Tau-
bert, który kilkakrotnie portretował monarchę.
Praca Józefa Łęskiego wykonana według oryginału
Norblina znajdującego się w posiadaniu J. U. Niemce-
wicza nie wiąże się wyraźnie z zamówieniem królew-
skim. Józef Łęski astronom, matematyk, malarz i szty-
charz był wykładowcą w Korpusie Kadetów, co pod-
kreślił podpisując się na sztychu przedstawiającym
Uchwalenie Konstytucji:,, Officier du Corps des Cadets".
3 Rastawiecki E., Słownik malarzów polskich II,
Warszawa 1851, s. 173.
4 Rastawiecki E., jw.
5 Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rkps 5396,
Curriculum vitae Józefa Peszki, s. 65.
6 Grabowski A., Fryderyk John, rytownik polski
i jego prace, Bibl. Warszawska 1858, t. III, s. 628.
7 John Friedrich w: Thieme-Becker, Allgemeines
Lexicon der bildenden Kunstler XIX (1926), s. 77.
234