DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Miączyński, Jan Antoni: O kilku nieznanych miniaturach polskich z początku XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0377
JAN ANTONI MIĄCZYNSKI
O KILKU NIEZNANYCH MINIATURACH POLSKICH
Z POCZĄTKU XIX WIEKU
i
Wśród szeregu prac artystów polskich z zakresu mi-
niatury portretowej 1. poł. XIX w. w pierwszym rzędzie
wymienić należy nie reprodukowaną dotychczas mi-
niaturę wykonaną przez wybitnego portrecistę stalu-
gowego, czołowego przedstawiciela klasycyzmu pol-
skiego — Antoniego Brodowskiego. Jest to jedyna
znana miniatura tego artysty, o którym wprawdzie
przypuszczano — z racji jego nauki w latach 1805—7
u miniaturzysty J. Ch. J. Augustina w Paryżu — że po-
winien był malować miniatury1, jednakże, prócz ni-
żej opisanej (która jest zresztą dużo późniejszą pracą
artysty), żadna inna nie ujawniła się dotychczas. Za-
pewne i Rastawiecki prócz niej nie widział żadnej
z nich, choć twierdzi, że Brodowski po pierwszym po-
wrocie z Paryża „trudnił się jakiś czas jako amator ro-
bieniem miniatur" 2.
Miniatura przedstawia Jana Pawła Woronicza
(1757—1829), prymasa Królestwa Polskiego, poetę
z okresu Oświecenia (ił. 1); malowana jest akwarelą,
na pergaminie prostokątnym o wym. 19,5 X 15,7 cm,
sygnowana białą farbą z prawego boku („Ant. Bro-
dowski pinx.“). Portretowany, widoczny do pasa, ubra-
ny jest w purpurową sutannę z peleryną, zapinaną
na małe, tegoż koloru guziki, w biały wykładany koł-
nierzyk i bordo rabaty obszyte białym brzegiem,
w krzyż napierśny na złotym łańcuchu, poniżej któ-
rego, na wstędze błękitnej zwisa order orła białego.
Na lewym boku widnieje gwiazda tegoż orderu, zaś
poniżej gwiazda orderu św. Stanisława. Twarz o si-
wiejących włosach zwrócona nieco w prawo, pćłna
wyrazu, potraktowana realistycznie, sprawia wrażenie
doskonałe oddanego podobieństwa. Tło neutralne w ko-
lorze brązowym, punktowane.
Omawiana miniatura zakupiona została w Wied-
niu w 1830 r„ na licytacji ruchomości pozostałych po
prymasie, przez Jana Feliksa Piwarskiego, znanego
malarza i grafika, po którego śmierci, syn jego, Adolf
Piwarski odprzedał ją w 1861 r. do zbiorów prywat-
nych na Wołyniu3. Adolf Piwarski w liście pisanym
odnośnie sprzedaży miniatury zaznacza, iż jest to „je-
dyny tegoż [Brodowskiego] tym sposobem malowania
i tej wielkości portret".
Rastawiecki znał najpewniej tę miniaturę, skoro
zaznaczył4, iż w posiadaniu prof. Piwarskiego znajduje
się „w zmniejszonym rozmiarze, jedyny malarza w tej
wielkości portret".
Z miniatury tej Jan K. Kaniewski wykonał w 1846 r.
dużą kopię olejną na sarkofag prymasa w katedrze
św. Jana w Warszawie5.
II
Dwie inne miniatury są pracami znakomitego mi-
niaturzysty polskiego — Stanisława Marszałkiewicza,
urodzonego 30 września 1789 r. w Warszawie 6, zmar-
łego 10 kwietnia 1872 r„ tamże 7. Marszałkiewicz w cią-
gu swej długiej i owocnej kariery artystycznej nie-
1 Przesmycki Z., Kilka słów o miniaturze portreto-
wej, w: Pamiętnik wystawy miniatur oraz tkanin i haf-
tów..., Warszawa 19:12, s. LV.
2 Rastawiecki E„ Słownik malarzów polskich...,
Warszawa 1850-57, t. I, s. 71. Niektóre wiadomości po-
dane przez Rastawlieckiego o A. Brodowskim są nie-
ścisłe (np. nauka Brodowskiego u Leichera, Kapellera
i Pinka), należy więc i inne przyjmować z pewnym
zastrzeżeniem.
3 List A. Piwarskiego do nowonabywcy, d.d. War-
szawa, 15.III.1861.
4 Rastawiecki, jw„ s. 77, poz. 40.
5 Łoza S., Słownik architektów i budowniczych Po-
laków..., wyd. 2, Warszawa 1931, s. 265.
6 Metryka chrztu znajdowała się do 1944 r. w parafii
św. Andrzeja przy kościele Karola Boromeusza na ul.
Chłodnej w Warszawie.
7 Kurier Warszawski nr 89, z dn. 23 kwietnia 1872,
jednokrotnie zmieniał maniery i sposoby malowania,
lecz pomimo to wyrobił własny, indywidualny styl.
W każdym z okresów jego twórczości widać przede
wszystkim dążenie artysty do realizmu i uchwycenia
charakterystycznych cech modeli. W początkowych
s. 3, notatka o zgonie, i nr 90, z dn. 24 kwietnia t. r„
wspomnienie pośmiertne. Lemberger E„ Meisterminia-
turen aus filnf Jahrhunderten. Kiinstler Lexikon der
Miniaturmalerei, Stuttgart 1911, s. 64 (podaje nieściśle
datę śmierci — 12 kwietnia 1872, na podstawie wiado-
mości udzielonej mu przez P. Ettingera z Moskwy).
Jak mało interesowano się biografią wielkiego minia-
turzysty dowodzi fakt, że źródła polskie nie znały
do czasu ukazania się dzieła Lembergera nawet właści-
wego roku śmierci Marszałkiewicza i podawały, że
zmarł po roku 1856. (Antoniewicz J. B., Katalog wysta-
wy sztuki polskiej, Lwów 1894; Świeykowski E„ Mi-
niatury Muzeum Narodowego, Kraków 1902, i in.). Co
dziwniejsze, że datę tę jako pewną podaje jeszcze wy-
dany w 1939 r„ w opracowaniu K. Buczkowskiego
i Z. Przeorskiej-Exnerowej, katalog wystawy miniatur,
urządzonej w pałacu Pusłowskich w Krakowie (s. 66-
68), gdzie i rok urodzenia artysty w paru pozycjach
jest błędny (1790).
355
O KILKU NIEZNANYCH MINIATURACH POLSKICH
Z POCZĄTKU XIX WIEKU
i
Wśród szeregu prac artystów polskich z zakresu mi-
niatury portretowej 1. poł. XIX w. w pierwszym rzędzie
wymienić należy nie reprodukowaną dotychczas mi-
niaturę wykonaną przez wybitnego portrecistę stalu-
gowego, czołowego przedstawiciela klasycyzmu pol-
skiego — Antoniego Brodowskiego. Jest to jedyna
znana miniatura tego artysty, o którym wprawdzie
przypuszczano — z racji jego nauki w latach 1805—7
u miniaturzysty J. Ch. J. Augustina w Paryżu — że po-
winien był malować miniatury1, jednakże, prócz ni-
żej opisanej (która jest zresztą dużo późniejszą pracą
artysty), żadna inna nie ujawniła się dotychczas. Za-
pewne i Rastawiecki prócz niej nie widział żadnej
z nich, choć twierdzi, że Brodowski po pierwszym po-
wrocie z Paryża „trudnił się jakiś czas jako amator ro-
bieniem miniatur" 2.
Miniatura przedstawia Jana Pawła Woronicza
(1757—1829), prymasa Królestwa Polskiego, poetę
z okresu Oświecenia (ił. 1); malowana jest akwarelą,
na pergaminie prostokątnym o wym. 19,5 X 15,7 cm,
sygnowana białą farbą z prawego boku („Ant. Bro-
dowski pinx.“). Portretowany, widoczny do pasa, ubra-
ny jest w purpurową sutannę z peleryną, zapinaną
na małe, tegoż koloru guziki, w biały wykładany koł-
nierzyk i bordo rabaty obszyte białym brzegiem,
w krzyż napierśny na złotym łańcuchu, poniżej któ-
rego, na wstędze błękitnej zwisa order orła białego.
Na lewym boku widnieje gwiazda tegoż orderu, zaś
poniżej gwiazda orderu św. Stanisława. Twarz o si-
wiejących włosach zwrócona nieco w prawo, pćłna
wyrazu, potraktowana realistycznie, sprawia wrażenie
doskonałe oddanego podobieństwa. Tło neutralne w ko-
lorze brązowym, punktowane.
Omawiana miniatura zakupiona została w Wied-
niu w 1830 r„ na licytacji ruchomości pozostałych po
prymasie, przez Jana Feliksa Piwarskiego, znanego
malarza i grafika, po którego śmierci, syn jego, Adolf
Piwarski odprzedał ją w 1861 r. do zbiorów prywat-
nych na Wołyniu3. Adolf Piwarski w liście pisanym
odnośnie sprzedaży miniatury zaznacza, iż jest to „je-
dyny tegoż [Brodowskiego] tym sposobem malowania
i tej wielkości portret".
Rastawiecki znał najpewniej tę miniaturę, skoro
zaznaczył4, iż w posiadaniu prof. Piwarskiego znajduje
się „w zmniejszonym rozmiarze, jedyny malarza w tej
wielkości portret".
Z miniatury tej Jan K. Kaniewski wykonał w 1846 r.
dużą kopię olejną na sarkofag prymasa w katedrze
św. Jana w Warszawie5.
II
Dwie inne miniatury są pracami znakomitego mi-
niaturzysty polskiego — Stanisława Marszałkiewicza,
urodzonego 30 września 1789 r. w Warszawie 6, zmar-
łego 10 kwietnia 1872 r„ tamże 7. Marszałkiewicz w cią-
gu swej długiej i owocnej kariery artystycznej nie-
1 Przesmycki Z., Kilka słów o miniaturze portreto-
wej, w: Pamiętnik wystawy miniatur oraz tkanin i haf-
tów..., Warszawa 19:12, s. LV.
2 Rastawiecki E„ Słownik malarzów polskich...,
Warszawa 1850-57, t. I, s. 71. Niektóre wiadomości po-
dane przez Rastawlieckiego o A. Brodowskim są nie-
ścisłe (np. nauka Brodowskiego u Leichera, Kapellera
i Pinka), należy więc i inne przyjmować z pewnym
zastrzeżeniem.
3 List A. Piwarskiego do nowonabywcy, d.d. War-
szawa, 15.III.1861.
4 Rastawiecki, jw„ s. 77, poz. 40.
5 Łoza S., Słownik architektów i budowniczych Po-
laków..., wyd. 2, Warszawa 1931, s. 265.
6 Metryka chrztu znajdowała się do 1944 r. w parafii
św. Andrzeja przy kościele Karola Boromeusza na ul.
Chłodnej w Warszawie.
7 Kurier Warszawski nr 89, z dn. 23 kwietnia 1872,
jednokrotnie zmieniał maniery i sposoby malowania,
lecz pomimo to wyrobił własny, indywidualny styl.
W każdym z okresów jego twórczości widać przede
wszystkim dążenie artysty do realizmu i uchwycenia
charakterystycznych cech modeli. W początkowych
s. 3, notatka o zgonie, i nr 90, z dn. 24 kwietnia t. r„
wspomnienie pośmiertne. Lemberger E„ Meisterminia-
turen aus filnf Jahrhunderten. Kiinstler Lexikon der
Miniaturmalerei, Stuttgart 1911, s. 64 (podaje nieściśle
datę śmierci — 12 kwietnia 1872, na podstawie wiado-
mości udzielonej mu przez P. Ettingera z Moskwy).
Jak mało interesowano się biografią wielkiego minia-
turzysty dowodzi fakt, że źródła polskie nie znały
do czasu ukazania się dzieła Lembergera nawet właści-
wego roku śmierci Marszałkiewicza i podawały, że
zmarł po roku 1856. (Antoniewicz J. B., Katalog wysta-
wy sztuki polskiej, Lwów 1894; Świeykowski E„ Mi-
niatury Muzeum Narodowego, Kraków 1902, i in.). Co
dziwniejsze, że datę tę jako pewną podaje jeszcze wy-
dany w 1939 r„ w opracowaniu K. Buczkowskiego
i Z. Przeorskiej-Exnerowej, katalog wystawy miniatur,
urządzonej w pałacu Pusłowskich w Krakowie (s. 66-
68), gdzie i rok urodzenia artysty w paru pozycjach
jest błędny (1790).
355