DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Skubiszewski, Piotr: Nagrobek Jana z Czerniny w Rydzynie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0420
tTOTR SKUBISZEWSKI
NAGROBEK JANA Z CZERNINY W RYDZYNIE
I. WSTĘP
Tylko trzy razy wspomniano w piśmiennictwie pły-
tę Jana z Czerniny1. Kohte w swej inwentaryzacji
zamieszczając krótki opis zabytku określił go lako-
nicznie: „Spatgotischer Grabstein hinter dem Hochal-
tare, einen Ryidzyński darstellend...“2. Preibisz usta-
liwszy przedstawioną na nim osobę pisał, że „...wszyst-
ko wskazuje na pierwszą połowę XV wieku jako czas
powstania tej skromnej, a w prostocie znacznej, rzeź-
by" i zaliczył ją do najlepszych „w Polsce nagrobków
z tej epoki" 3. Wreszcie ostatnio w skrypcie z historii
polskiej sztuki średniowiecznej, wymieniając nagrobek
rydzyński wśród dzieł rzeźby pierwszej połowy XV wie-
ku, określono czas jego powstania na lata około 1440 4.
Zaledwie tyle wiadomym było dotąd o tej nieprzecięt-
nej rzeźbie, przynależącej do okresu, z którego zacho-
wało się u nas stosunkowo niewiele dzieł monumen-
talnej plastyki, a w którym w innych środowiskach
artystycznych powstało jej znacznie więcej. Niemal
całkowity brak opracowań rzeźby kamiennej pierw-
szej połowy XV wieku w Polsce5, znikomy nasz stan
posiadania w tej dziedzinie, wreszcie wysoki poziom
artystyczny omawianego zabytku — skłaniają do pod-
jęcia niniejszego tematu, nawet w węższym, monogra-
ficznym ujęciu.
Brak zainteresowania się nagrobkiem ze strony hi-
storyków sztuki był spowodowany tym, że rzeźba na
wpół ukryta za ołtarzem głównym kościoła rydzyńskie-
go, pozostawała w górnej swej części zamurowana,
ponadto w całości pokryta grubą warstwą tynków.
Wskutek tego nawet Łukaszewicz, sumienny badacz
przeszłości Wielkopolski pominął w swym Krótkim
Opisie rzeźbę rydzyńską, mimo, że na ogół notował
wszystkie zabytki sepulkralne6. Dopiero pełne odsło-
nięcie rzeźby, związane z powojennym odnowieniem
kościoła rydzyńskiego, pozwoliło na skonstatowanie
istotnej wartości obiektu.
II. OPIS
Kościół parafialny w Rydzynie w pow. leszczyńskim
p. w. św. Stanisława bpa, w którym mieści się płyta
Jana z Czerniny, został wzniesiony w latach 1746—1748
i jest dziełem architekta Karola Marcina Frantza7.
O stojącym poprzednio na jego miejscu budynku nie
1 Zwrócenie uwagi na ten interesujący obiekt za-
wdzięczam prof, dr Gwidonowi Chmarzyńskiemu.
2 Kohte J., Verzeichnis der Kunstdenkmaeler der
Provinz Posen, t. III, Berlin 1896, s. 228.
3 Preibisz L., Zamek i klucz rydzyński, Rydzyna
1938, s. 9.
4 Sztuka polska czasów średniowiecznych, praca
zbiorowa pod redakcją Gwidona Chmarzyńskiego, War-
szawa 1953, s. 138.
5 Lukę tę uzupełniło w znacznej mierze ostatnie
cenne studium Estreichera K., Grobowiec Władysława
Jagiełły, Rocznik Krakowski XXXIII (1953), zesz. 1.
6 Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów
parochialnych... w dawnej dyecezyi poznańskiej, Po¬
znań 1859, t. II, s. 78—79.
mamy dokładniejszych wiadomości. Parafia w Rydzy-
nie erygowana została w roku 1410 z fundacji Jana
z Czerniny, w tym też czasie wzniesiono tu najpew-
niej pierwszy kościół8. Wizytacje biskupie z XVII wie-
ku zaświadczają, że był to budynek murowany, w nim
7 Preibisz, jw., s. 83—84; Dalbor W., Związki Wiel-
kopolski i Śląska w architekturze drugiej połowy wie-
ku XVIII, Prace K.H.S. X (1952), s. 41—43 li 52—53.
8 Preibisz, jw., s. 11; Kozierowski S., Szematyzm
historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej archidie-
cezji poznańskiej, Poznań 1935, s. 354—356 wysunął
przypuszczenie, iż parafia rydzyńską istniała już
w XIII wieku. Nie ma na to jednak żadnych dowodów,
a brzmienie dokumentu erekcyjnego nie pozostawia co
do tego wątpliwości. O istnieniu pergaminowego do-
kumentu erekcyjnego kościoła z roku 1410 wspomina
także wizytacja Ignacego Gnińskiego z dnia 6 kwiet-
nia 1684, Visitatio Archidiaconatus Sremensis..., Archi-
wum Archidiecezjalne w Poznaniu, rkps sygn. A.V. 17,
f. 168.
396
NAGROBEK JANA Z CZERNINY W RYDZYNIE
I. WSTĘP
Tylko trzy razy wspomniano w piśmiennictwie pły-
tę Jana z Czerniny1. Kohte w swej inwentaryzacji
zamieszczając krótki opis zabytku określił go lako-
nicznie: „Spatgotischer Grabstein hinter dem Hochal-
tare, einen Ryidzyński darstellend...“2. Preibisz usta-
liwszy przedstawioną na nim osobę pisał, że „...wszyst-
ko wskazuje na pierwszą połowę XV wieku jako czas
powstania tej skromnej, a w prostocie znacznej, rzeź-
by" i zaliczył ją do najlepszych „w Polsce nagrobków
z tej epoki" 3. Wreszcie ostatnio w skrypcie z historii
polskiej sztuki średniowiecznej, wymieniając nagrobek
rydzyński wśród dzieł rzeźby pierwszej połowy XV wie-
ku, określono czas jego powstania na lata około 1440 4.
Zaledwie tyle wiadomym było dotąd o tej nieprzecięt-
nej rzeźbie, przynależącej do okresu, z którego zacho-
wało się u nas stosunkowo niewiele dzieł monumen-
talnej plastyki, a w którym w innych środowiskach
artystycznych powstało jej znacznie więcej. Niemal
całkowity brak opracowań rzeźby kamiennej pierw-
szej połowy XV wieku w Polsce5, znikomy nasz stan
posiadania w tej dziedzinie, wreszcie wysoki poziom
artystyczny omawianego zabytku — skłaniają do pod-
jęcia niniejszego tematu, nawet w węższym, monogra-
ficznym ujęciu.
Brak zainteresowania się nagrobkiem ze strony hi-
storyków sztuki był spowodowany tym, że rzeźba na
wpół ukryta za ołtarzem głównym kościoła rydzyńskie-
go, pozostawała w górnej swej części zamurowana,
ponadto w całości pokryta grubą warstwą tynków.
Wskutek tego nawet Łukaszewicz, sumienny badacz
przeszłości Wielkopolski pominął w swym Krótkim
Opisie rzeźbę rydzyńską, mimo, że na ogół notował
wszystkie zabytki sepulkralne6. Dopiero pełne odsło-
nięcie rzeźby, związane z powojennym odnowieniem
kościoła rydzyńskiego, pozwoliło na skonstatowanie
istotnej wartości obiektu.
II. OPIS
Kościół parafialny w Rydzynie w pow. leszczyńskim
p. w. św. Stanisława bpa, w którym mieści się płyta
Jana z Czerniny, został wzniesiony w latach 1746—1748
i jest dziełem architekta Karola Marcina Frantza7.
O stojącym poprzednio na jego miejscu budynku nie
1 Zwrócenie uwagi na ten interesujący obiekt za-
wdzięczam prof, dr Gwidonowi Chmarzyńskiemu.
2 Kohte J., Verzeichnis der Kunstdenkmaeler der
Provinz Posen, t. III, Berlin 1896, s. 228.
3 Preibisz L., Zamek i klucz rydzyński, Rydzyna
1938, s. 9.
4 Sztuka polska czasów średniowiecznych, praca
zbiorowa pod redakcją Gwidona Chmarzyńskiego, War-
szawa 1953, s. 138.
5 Lukę tę uzupełniło w znacznej mierze ostatnie
cenne studium Estreichera K., Grobowiec Władysława
Jagiełły, Rocznik Krakowski XXXIII (1953), zesz. 1.
6 Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów
parochialnych... w dawnej dyecezyi poznańskiej, Po¬
znań 1859, t. II, s. 78—79.
mamy dokładniejszych wiadomości. Parafia w Rydzy-
nie erygowana została w roku 1410 z fundacji Jana
z Czerniny, w tym też czasie wzniesiono tu najpew-
niej pierwszy kościół8. Wizytacje biskupie z XVII wie-
ku zaświadczają, że był to budynek murowany, w nim
7 Preibisz, jw., s. 83—84; Dalbor W., Związki Wiel-
kopolski i Śląska w architekturze drugiej połowy wie-
ku XVIII, Prace K.H.S. X (1952), s. 41—43 li 52—53.
8 Preibisz, jw., s. 11; Kozierowski S., Szematyzm
historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej archidie-
cezji poznańskiej, Poznań 1935, s. 354—356 wysunął
przypuszczenie, iż parafia rydzyńską istniała już
w XIII wieku. Nie ma na to jednak żadnych dowodów,
a brzmienie dokumentu erekcyjnego nie pozostawia co
do tego wątpliwości. O istnieniu pergaminowego do-
kumentu erekcyjnego kościoła z roku 1410 wspomina
także wizytacja Ignacego Gnińskiego z dnia 6 kwiet-
nia 1684, Visitatio Archidiaconatus Sremensis..., Archi-
wum Archidiecezjalne w Poznaniu, rkps sygn. A.V. 17,
f. 168.
396