DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Materiały
DOI Artikel:Przybyszewski, Bolesław: Muratorzy i kamieniarze zajęci przy budowie zamku królewskiego na Wawelu (1502 - 1536)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0161
M
A
T
E
R
1 A Ł
KS. BOLESŁAW PRZYBYSZEWSKI
MURATORZY I KAMIENIARZE ZAJĘCI PRZY BUDOWIE
ZAMKU KRÓLEWSKIEGO NA WAWELU (1502 — 1536)
Pierwszym architektem Zamku Królewskiego na
Wawelu był Franciszek Florentczyk w latach 1502—
1516 4. Początkowe jego prace zaznaczyły się lokalną
przebudową i ozdobieniem w stylu renesansu jednego
budynku zamkowego, położonego od strony zachod-
niej, mianowicie tzw. domu Królowej w latach 1502—
1506. Inicjatorem tej przebudowy za czasów króla
Aleksandra był królewicz Zygmunt. Gdy po śmierci
brata Zygmunt zajął tron królewski w Krakowie, przy-
stąpił do ogromnego dzieła przemiany Zamku złożo-
nego z licznych domów gotyckich w jednolitą monu-
mentalną rezydencję renesansową, założoną na planie
czworobocznym z arkadowym wewnątrz dziedzińcem.
Franciszek przebywa, nie licząc chyba krótkich wy-
jazdów, bez przerwy w Krakowie. Spotykamy go tu
w r. 1504 1 2, obserwujemy jego działalność krakowską
w latach 1507—1509 (rachunki Andrzeja Kościeleckie-
go) i w r. 1511. Korzystając z przerwy, jaka nastąpiła
w robotach zamkowych z okazji małżeństwa Zygmun-
ta z Barbarą Zapolya (luty 1512) wykonał ów „magi-
ster Franciscus Florentinus lapicida et architector re-
gis Poloniae“3 4 pewne prace dla Walentego z Krosna,
prowincjała franciszkanów w Krakowie4. Śladów tej
pracy Franciszka w krakowskim klasztorze francisz-
kanów dziś nie znajdujemy, zapiska jednak z r. 1512
świadczy, że już tak wcześnie renesans włoski poja-
wił się w Krakowie poza murami Wawelu.
Ciągły pobyt Franciszka w Krakowie wskazuje, że
nie był on identyczny z mistrzem florenckim della
Lora, który w r. 1515 (23.IV) zamierzał udać się do
Polski. Mamy bowiem wiadomość, że w tym roku
Franciszek, budowniczy wawelski, przebywa w Kra-
kowie i prowadzi od pewnego czasu proces z Elżbie-
tą z Krakowa 5.
Franciszek Florentczyk „architectus insignis", zmarł
według Decjusza 16 października 1516 r. Jak świadczy
tenże Decjusz, Franciszek za życia swego wykonał
nie tylko zachodnie, ale i całe północne skrzydło
Zamku: „Hic quidquid Italici operis in Crac. arce —
per t o t u m latus, quod urbem respicit — suo
ingenio ad integrum perfecit“. Potwierdza to i rocz-
nikarz świętokrzyski: ,,Rex polonie Sigismundus ca-
strum Cracoviense reformando — cum columnis, pic-
turis, floribus — atriaque ilia a parte ecclesie inci-
piendo a valva castelli et ilia a civitate ad Kurza noga
conplevit“ (1517). Najbliższym współpracownikiem
Franciszka był wtedy jego syn przybrany Joannes Ita-
lus Francisci. Rola tego pomocnika wzrosła z pew-
nością w ostatnich latach życia Franciszka, który
zmarł „morbo antea multis annis correptus“. Chorobą
głównego architekta i objęciem w jego zastępstwie
kierownictwa budowy Zamku przez Jana można wy-
tłumaczyć pewne różnice w ornamentacji kolumn
parteru w części północnej od filaru w stronę naroż-
nika północno-wschodniego, zauważone przez S. Ko-
mornickiego 6.
Po śmierci przybranego ojca Jan marmorarius po-
został w Krakowie i zapewne przyłączył się do grupy
1 Komornicki S., Franciszek Florentczyk i pałac
wawelski, Przegląd Historii Sztuki I (1929), s. 57—69;
Bochnak A., Franciszek Florentczyk, Polski Słownik
Biograficzny VII, s. 76—7.
2 Ptaśnik J., Friedberg M., Cracovia Artificum
1501—50, Kraków 1936—48, nr 80.
3 Cracovia Artificum, nr 181 (r. 1509).
4 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie,
Acta Officialia, 31, s. 333: „Providus Andreas Zapa-
la — recognoscendo se teneri et debere quadraginta
florenos pecuniarum — Valentino de Crosno, ministro
monasteriorum fratrum ordinis scti francisci in po-
lonia et bohemya constitutorum, eosdem quadraginta
florenos pecuniarum domino Francisco Italo Muratori
Cracovie moranti pro certis laboribus sibi domino mi-
nistro per eum impensis et debitis — se sub censuris
ecclesiasticis obligavit. (30 aprilis 1512)“ [I]
5 Tamże, 33, s. 331: „Franciscum Italum Murato-
rem ob non presticionem iuramenti de veritate dicen-
da iuxta continuacionem termini ad instanciam Eli-
zabeth de Cracovia, per se. (Veneris prima Junii 1515)“
[ II ] O tejże Elżbiecie Krakowiance tekst tamże, s. 451.
6 Komornicki S., Franciszek Florentczyk, s. 69.
149
A
T
E
R
1 A Ł
KS. BOLESŁAW PRZYBYSZEWSKI
MURATORZY I KAMIENIARZE ZAJĘCI PRZY BUDOWIE
ZAMKU KRÓLEWSKIEGO NA WAWELU (1502 — 1536)
Pierwszym architektem Zamku Królewskiego na
Wawelu był Franciszek Florentczyk w latach 1502—
1516 4. Początkowe jego prace zaznaczyły się lokalną
przebudową i ozdobieniem w stylu renesansu jednego
budynku zamkowego, położonego od strony zachod-
niej, mianowicie tzw. domu Królowej w latach 1502—
1506. Inicjatorem tej przebudowy za czasów króla
Aleksandra był królewicz Zygmunt. Gdy po śmierci
brata Zygmunt zajął tron królewski w Krakowie, przy-
stąpił do ogromnego dzieła przemiany Zamku złożo-
nego z licznych domów gotyckich w jednolitą monu-
mentalną rezydencję renesansową, założoną na planie
czworobocznym z arkadowym wewnątrz dziedzińcem.
Franciszek przebywa, nie licząc chyba krótkich wy-
jazdów, bez przerwy w Krakowie. Spotykamy go tu
w r. 1504 1 2, obserwujemy jego działalność krakowską
w latach 1507—1509 (rachunki Andrzeja Kościeleckie-
go) i w r. 1511. Korzystając z przerwy, jaka nastąpiła
w robotach zamkowych z okazji małżeństwa Zygmun-
ta z Barbarą Zapolya (luty 1512) wykonał ów „magi-
ster Franciscus Florentinus lapicida et architector re-
gis Poloniae“3 4 pewne prace dla Walentego z Krosna,
prowincjała franciszkanów w Krakowie4. Śladów tej
pracy Franciszka w krakowskim klasztorze francisz-
kanów dziś nie znajdujemy, zapiska jednak z r. 1512
świadczy, że już tak wcześnie renesans włoski poja-
wił się w Krakowie poza murami Wawelu.
Ciągły pobyt Franciszka w Krakowie wskazuje, że
nie był on identyczny z mistrzem florenckim della
Lora, który w r. 1515 (23.IV) zamierzał udać się do
Polski. Mamy bowiem wiadomość, że w tym roku
Franciszek, budowniczy wawelski, przebywa w Kra-
kowie i prowadzi od pewnego czasu proces z Elżbie-
tą z Krakowa 5.
Franciszek Florentczyk „architectus insignis", zmarł
według Decjusza 16 października 1516 r. Jak świadczy
tenże Decjusz, Franciszek za życia swego wykonał
nie tylko zachodnie, ale i całe północne skrzydło
Zamku: „Hic quidquid Italici operis in Crac. arce —
per t o t u m latus, quod urbem respicit — suo
ingenio ad integrum perfecit“. Potwierdza to i rocz-
nikarz świętokrzyski: ,,Rex polonie Sigismundus ca-
strum Cracoviense reformando — cum columnis, pic-
turis, floribus — atriaque ilia a parte ecclesie inci-
piendo a valva castelli et ilia a civitate ad Kurza noga
conplevit“ (1517). Najbliższym współpracownikiem
Franciszka był wtedy jego syn przybrany Joannes Ita-
lus Francisci. Rola tego pomocnika wzrosła z pew-
nością w ostatnich latach życia Franciszka, który
zmarł „morbo antea multis annis correptus“. Chorobą
głównego architekta i objęciem w jego zastępstwie
kierownictwa budowy Zamku przez Jana można wy-
tłumaczyć pewne różnice w ornamentacji kolumn
parteru w części północnej od filaru w stronę naroż-
nika północno-wschodniego, zauważone przez S. Ko-
mornickiego 6.
Po śmierci przybranego ojca Jan marmorarius po-
został w Krakowie i zapewne przyłączył się do grupy
1 Komornicki S., Franciszek Florentczyk i pałac
wawelski, Przegląd Historii Sztuki I (1929), s. 57—69;
Bochnak A., Franciszek Florentczyk, Polski Słownik
Biograficzny VII, s. 76—7.
2 Ptaśnik J., Friedberg M., Cracovia Artificum
1501—50, Kraków 1936—48, nr 80.
3 Cracovia Artificum, nr 181 (r. 1509).
4 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie,
Acta Officialia, 31, s. 333: „Providus Andreas Zapa-
la — recognoscendo se teneri et debere quadraginta
florenos pecuniarum — Valentino de Crosno, ministro
monasteriorum fratrum ordinis scti francisci in po-
lonia et bohemya constitutorum, eosdem quadraginta
florenos pecuniarum domino Francisco Italo Muratori
Cracovie moranti pro certis laboribus sibi domino mi-
nistro per eum impensis et debitis — se sub censuris
ecclesiasticis obligavit. (30 aprilis 1512)“ [I]
5 Tamże, 33, s. 331: „Franciscum Italum Murato-
rem ob non presticionem iuramenti de veritate dicen-
da iuxta continuacionem termini ad instanciam Eli-
zabeth de Cracovia, per se. (Veneris prima Junii 1515)“
[ II ] O tejże Elżbiecie Krakowiance tekst tamże, s. 451.
6 Komornicki S., Franciszek Florentczyk, s. 69.
149