Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (17.1955)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

STRESZCZENIA

GRZEGORZ CHMIELEWSKI

KAPITALE Z KOŁBACZA, SZADZKA I NOWOGARDU
(Streszczenie pracy magisterskiej referowanej na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu 26.IV.1954 r.)


II. 1. Kapitel I z opactwa pocyster-
skiego w Kołbaczu. Szczecin, Mu¬
zeum Pomorza Zachodniego.
(Fot. Z. Czarnecki)
Podnietą do podjęcia badań na te-
mat kapiteli z Kołbacza, Szadzka i
Nowogardu stały się ‘znaczne różnice
w dotychczasowym ich datowaniu
(Lundberg w swym monumentalnym
dziele Byggnadskonsten i Sverige
under medeltiden, złączywszy kapi-
tele z rzeźbą portalową kościoła w
Martebo, określił tym samym czas
powstania zespołu na poł. w. XIV,
w Albumie architektury polskiej do
połowy wieku XIX umieszczono je
natomiast w poł. w. XIII); również

motywem pięcioliścia dębu umiesz-
czono wraz z bazą w Muzeum Na-
rodowym w Warszawie). Osiem gło-
wic pochodzi z opactwa pocysterskie-
go w Kołbaczu, dwie znaleziono w
1882 r. na gruzadh książęcego zam-
ku w Szadzku, ostatnia zabrana zo-
stała ze zniszczonego zamku w No-
wogardzie. Niektóre fragmenty trzo-
nów kolumn zostały wykute z gra-
nitu, kapitele i bazy oraz pozostałe
relikty Słupców wykonano z got-
landzkiego wapienia.
Cztery kapitele — dwa z Szadz-
ka oraz dwa kołbackie — dekorowa-
ne są figuralnie. Mieszczą się na nich
(kolejno na poszczególnych głowi-
cach) następujące sceny oraz poje-
dyncze postacie:
1. przygotowanie posiłku w kuch-
ni, podawanie do stołu, spożywanie
posiłku — z pozostającą z tą sceną w
związku, fragmentarycznie zachowa-
ną postacią czytającego lub też poku-
tującego mnicha, fragmentarycznie
zachowana postać braciszka z mio-
tłą (?) porządkującego refektarz (nie
jest również wykluczone, że braci-
szek ów trzyma w ręku świecę);
2. czterej apostołowie: (Piotr i Pa-
weł oraz Jakub Starszy i Bartłomiej;

me rostrzygnięta dotychczas kwestia
związków kapiteli z plastyką got-
landzką skłania do zajęcia się tym
problemem.
Omawiany w pracy zespół zabyt-
ków składa się z 11 głowic, które
wraz z należącymi do nich bazami
oraz fragmentami trzonów kolumn
znajdują się w zbiorach Muzeum Po-
morza Zachodniego w Szczecinie
(ostatnio jedną z głowic zdobioną

3. msza oraz postacie mnicha z
książką, diabła ciągnącego za kaptur
uciekającego mnicha, mnicha klęczą-
cego ze złożonymi rękami, mnicha
stojącego z lewą ręką na piersiach;
4. cztery postacie przykucniętych
mnichów w narożach.
Wg dokonanej przez F. Kuglera
(Pommersche Kunstgeschichte) inter-
pretacji scen na tzw. kapitelu „czar-
cim", sceny te są ilustracją legendy
o kołbackim opacie, który zaprzedał
swą duszę diabłu, a od wiecznego po-
tępienia uratowany został dzięki mo-
dłom braci. Jak podaje Steinbruck


II. 2. Kapitel III z opactwa pocy-
sterskiego w Kołbaczu. Szczecin Mu-
zeum Pomorza Zachodniego. (Repr.
wg. Schmitt, Mittelpommern)

(Geschichte der Kloster in Pommern)
w kościele kołbackim znajdować się
miało malowidło o analogicznej te-
matyce. Wiadomość tę odnieść jed-
nak trzeba do wyobrażeń na kapi-
telu „czarcim", które, ze względu na
atrakcyjność sceny z diabłem (jej
opis zamieścił Hainhofer w swym
diariuszu już w 1617 r.), przyczyni-
ły się najprawdopodobniej do po-
wstania wzmiankowanej legendy.
Wyobrażenia te, podobnie jak wystę-
pujące na kapitelu znalezionym w
Szadzku, uznać należy za ilustrację
życia cystersów z Kołbacza, powsta-
łą w celu zamanifestowania (zapew-
ne w pałacyku opata, o czym niżej)
ich nabożności i zasobności. Szatan
był dla ówczesnych mnichów posta-
cią w pełni realną, groźnym przeciw-
nikiem, który napastował szczegól-
nie zasłużone klasztory (tłumaczy to
wymownie sens jego pojawienia się
w Kołbaczu), a nawet — o czym mó-
wił Guibert de Nogent — ściągał z

365