Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (17.1955)

MARIUSZ KARPOWICZ

PRZYCZYNKI DO DZIAŁALNOŚCI JERZEGO ELEUTERA
SZ YMONOWICZ A - SIEMIGINOWSKIEGO

W dawnych archiwach Potockich (obecnie AGAD
w Warszawie) wśród korespondencji adresowanej do
podkanclerzego W. Ks. Lit. — Stanisława Antoniego
Szczuki (1650? — 1710) znajdują się dwa listy pisane
w r. 1706 przez Jerzego Eleutera Szymonowicza-Sie-
miginowskiego 1 2 3 4, których treść dotyczy najmniej zna-
nego okresu jego życia, okresu rozpoczynającego się
ukończeniem prac w Wilanowie.
Znajomość Siemiginowskiego ze Szczuką datuje się
prawdopodobnie jeszcze z czasów wilanowskich, gdzie
Szczuka, sekretarz i protegowany króla, ulubieniec
królowej, nie tylko często bywał, ale także z ramienia
królewskiego wspomagał budowę finansowo2. Karie-
ra Szczuki w swej zawrotności, szybkości i błyskotli-
wości podobna jest nieco do kariery jego protektora —
Jana III. Z małych początków, z zapadłej wioszczyny
w ziemi wiskiej — Szczuczyna, potrafił dzięki koniun-
kturze, ale i zdolnościom oraz przedsiębiorczości, wy-
bić się rychło na jedno z pierwszych krzeseł w sena-
cie. Sekretarz Sobieskiego już w r. 1675 3, jest kolejno
regentem kancelarii koronnej w r. 1685 4, referenda-
rzem od r. 1688 5, w tymże roku marszałkiem sejmu;
w r. 1695 żeni się z Marią Potocką, za którą dostaje
ogromny posag, skupuje dobra i starostwa6. Ukoro-
nowanie kariery następuje w r. 1699, kiedy zostaje on
podkanclerzym litewskim7. Tak więc jest Szczuka
wśród magnaterii człowiekiem nowym, niechętnie z po-
czątku widzianym. Nie jest to jednak wypadek wy-
jątkowy, kariery takie zdarzały się w Polsce częściej

1 Znalezienie ich zawdzięczamy E. Łopacińskiemu,
w którego tekach w Centralnym Zarządzie Muzeów
i Ochrony Zabytków znajdują się odpisy.
Odpisy te zostały skolacjonowane przez autora
z oryginałami.
2 Archiwum Główne Akt Dawnych, zespół Archi-
wum Potockich, teka 163, N. 6, list 72. Osoba i dzia-
łalność mecenasowska Stanisława Antoniego Szczuki
jest tematem mojej pracy magisterskiej.
3 Załuski J. Ch., Epistulae historico-familiares,
Brunsberga 1709—10, t. I, s. 1337.
4 Volumina Legum wyd. Chryzki, Petersburg 1859,
t. V, s. 720 i 762.
5 Załuski jw., t. I, s. 1063.
fi Bartoszewicz J., Życiorys Szczuki w Tygodniku
Ilustrowanym 1862, nr 146.
7 Volumina Legum, t. V, s. 780—883; Wolf J., Sena¬
torowie i Dygnitarze W. Ks. Litewskiego, Kraków 1885,
s. 165.

niż gdzie indziej, tym bardziej, że Jan III chętniej się
takimi ludźmi nowymi otaczał niż hardą i zawistną
magnaterią.
Takie szczególne i niepewne stanowisko społeczne
podkanclerzego, na skutek łamania oligarchicznej
praktyki referendarskiej traktowanego przez wielmo-
żów jak intruza8 *, bezsprzecznie wpłynęło na jego go-
rączkowe usiłowania, aby dorównać najgłośniejszym
rodom we wspaniałości rezydencji, w splendorach pły-
nących z odpowiedniej treści dzieł sztuki itp. Ale śle-
dząc fundacje Szczuki można zauważyć, że nie tylko
względy gospodarczo-społeczne i ambicjonalne kiero-
wały jego inwestycjami, ale także naprawdę spora jak
na owe czasy znajomość spraw artystycznych. Z ko-
respondencji jego, m. in. z listu Marcina Kątskiego ®,
generała artylerii i ojca jego późniejszego zięcia 10 wy-
nika, że uważany był za niepośledniego znawcę archi-
tektury.
Oprócz budowy zamku w Radzyniu — głównym je-
go przedsięwzięciem budowlanym jest Szczuczyn, pod-
niesiony przez Jana III do godności miastan. Szczuce
zawdzięcza on założenie urbanistyczne i pałac, a po-
nadto kościół, klasztor i collegium pijarów. Budowa
trwa od r. 1694 do 1722. Do przyozdobienia tego właśnie
kościoła angażował podkanclerzy Siemiginowskiego.
Szczuka, dworzanin i zaufany Jana III, przyjaciel
Locciego12 i dobry znajomy całego wilanowskiego
świata artystycznego, oczywiście korzystał z usług
tego grona artystów’. Za wyborem Siemiginowskiego

8 Przykładem tego może być słynny w swoim czasie
zatarg z Marcinem Oborskim, wojewodą podlaskim,
który Szczukę nazywał wzbogaconym prawmiczkiem.
Załuski, jw., t. I, s. 1336.
9 AGAD, Archiwum Potockich, teka 163, N. 25,
list 78.
10 Niesiecki, Herbarz Polski, Lipsk 1841, t. VIII,
s. 319.
11 Przywilej Jana III datowany w Żółkwi. 9.XI.
1692. Odpis przywileju: AGAD, Komisja Rządowa
Spraw Wewn. 4762 a, Kopie przywilejów miast gub.
Augustów, Karta 245 i nast. (odpis z odpisu w tekach
jw.). Publikowany: Grabowski Ambroży, Starożytności
Polskie, Kraków 1840, t. I, s. 491.
12 Starzyński J., Augustyn Locci, inżynier i arty-
styczny doradca Jana III, Biuletyn H. S. i K. I (1933),
nr 3, s. 121 oraz korespondencja w AGAD, Archiwum
Potockich (odpisy jw.).

255