Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (17.1955)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

O jego realizmie stanowi logiczna
kompozycja, znaczne uspokojenie
postaci i rzutu szat, które przebie-
gają zgodnie z ruchem ciała, oraz
przede wszystkim może typika twa-
rzy apostołów. Są to wszystko inte-
resujące portrety ludzi prostych, o
rysach wulgarnych, ale pełnych
prawdy, którym obca jest pewna
elegancja i idealizacja stwoszow-
skich pierwowzorów. Powyższe ce-
chy, jak też i znaczna statyka po-
staci stawiają ołtarz koźmiński bli-
żej sztuki renesansu, aniżeli dzieło
mariackie Stwosza, którego tenden-
cje realistyczne nie są w danym
wypadku tak wszechstronne. W oko-
ło 10-letnim okresie czasu, dzielą-
cym daty powstania tych dwu dzieł
w sztuce coraz wyraźniej zaznacza-
ła się ewolucja pojęć i dążeń społe-
czeństwa. Artysta koźmiński przez
swe postępowe stanowisko wobec za-
gadnień twórczych w silniejszym
niż Stwosz stopniu włącza się do no-
wego nurtu sztuki.
Ścieranie się prądu tradycyjnego
z postępowym śledzić można, ze-


Zaśnięcie M. Boskiej, część środkowa
ołtarza głównego kościoła par. w
Koźminie Włkp. (Fot. zb. PIS)

stawiając cały szereg dzieł, podej-
mujących temat „Zaśnięcia11 ujęty po
„stwoszowsku“, a pochodzących z
lat od 1492 do ok. 1520. Rozsiane są
one po terenach Polski, Śląska, Wę-
gier, Niemiec pd. i Słowaczyzny.
Zależność ich wszystkich od dzieła
krakowskiego Wita Stwosza ograni-
cza się przeważnie do podobieństw
ikonograficznych z nielicznymi wy-
jątkami. Należy do nich np. ołtarz
w Świdnicy, gdzie postać M. Panny
jest poprostu kopią krakowskiej. Za-
znaczyć jeszcze należy, że Zaśnięcie
koźmińskie łączy się w szczególny
sposób z tym ostatnim ołtarzem.
Jednak i w tym wypadku zależność
nie jest aż tak wielka, aby autor-
stwo rzeźby omawianej przypisy-
wać artyście śląskiemu. Szukać na-
leży go raczej w Wielkopolsce. Jed-
no jest pewne, że Zaśnięcie z Koź-
mina obok świdnickiego wyróżnia
się najwyższym poziomem artystycz-
nym z pomiędzy licznych ołtarzy
okresu postwoszowskiego o tej te-
matyce.

JERZY HOPPEN

EKLEKTYZM SAMOSTRZELN1KA

(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Pomorskiego w dniu 16.1.1953 r.)

Artykuł ks. B. Przybyszewskiego
w nr 2—3 Biuletynu z 1951 r. stał się
podnietą do zajęcia stanowiska w
sprawie oryginalności dzieł minia-
torskich Samostrzelnika. W krótkim
streszczeniu można jedynie zasy-
gnalizować parę punktów dowodzą-
cych, iż na twórczość Samostrzelni-


II. 1. Sw. Jan Ewangelista, miniatu-
ra Stanisława Samostrzelnika z Ży-
wotów Arcybiskupów Gnieźnieńskich.

ka składały się motywy zdobnicze
znane mu z ówczesnych rycin i rę-
kopisów.
Ornamentacje pól marginesowych
oraz inicjałów rozwiązuje Samo-
strzelnik w oparciu o motywy go-
tyckie i włosko-renesansowe, zasi-
lając je ustalonymi wzorami napo-
tykanymi pospolicie w iluminator-
sttwie z przełomu XV na XVI w.
Dają się nadto zauważyć ścisłe ana-
logie elementów zdobniczych Stani-
sława z Mogiły, np. z ocalałym rę-
kopisem Nalda Naldini w toruńskiej
Korwiniana, być może znanej już
Samostrzelnikowi z autopsji na dwo-
rze węgierskim, co też nadmienia
ks. Przybyszewski.
Rycina z postacią Matki Boskiej
na księżycu w Modlitewniku Zy-
gmunta Starego, przytoczona na ryc.
7, jest wierną kopią z miedziorytu
A. Diirera z 1508 r., a postać św. Ja-
na na Patmos w Żywotach Arcybi-
skupów Gnieźnieńskich na ryc. 17
jest przerysowana z drzeworytu
Hansa Sebalda Behama znajdujące-

go się na karcie tytułowej Das neuw
Testament gantz griindtlich verteut-
chet (wydanie frankfurckie 1533 r.).
Postać klęczącą Zygmunta Starego
na ryc. 8 odnajdujemy u L. Crana-
cha w drzeworycie Madonny z mo-
dlącym się kurfurstem saskim. Chry-
stus z Hostią na tejże rycinie wy¬


li. 2. Sw. Jan Ewangelista, drzewo-
ryt H. S. Behama z karty tytułowej
Nowego Testamentu, Frankfurt 1533.

277