DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Miscellanea
DOI article:Walicki, Michał: Polskimi śladami Kulmbacha
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.38030#0176
MICHAŁ WALICKI
POLSKIMI ŚLADAMI KULMBACHA
Nie udokumentowany archiwalnymi przekazami,
niewątpliwy przecież pobyt Kulmbacha w Krakowie,
płodny był w następstwa. Zaproszony przez Bonerów
malarz z Norymbergi przerastał o głowę innych, osia-
dłych cudzoziemców, w rodzaju Hansa Diirera i Lent-
za z Kitzingen, górował swym talentem nad szeregiem
tych, którzy w niewiele lat później, jak J. Pencz,
Andrzej Riehl Starszy, a zapewne i Antoni Wied nad-
syłali do Polski swe dzieła bądź zatrudnieni tu byli
dorywczo. Naturalnym następstwem takiego stanu
rzeczy było zainteresowanie polskich historyków sztu-
ki postacią Jana z Kulmbachu, jak również gatunkiem
i rozległością jego oddziaływania na środowisko arty-
styczne renesansowego Krakowa k Nie wszystkie z tych
sformułowań dadzą się już dziś utrzymać. Rozprawka
obecna nie ma w swym założeniu polemicznego cha-
rakteru. Celem jej jest zwrócenie uwagi na niektóre
zapomniane, bądź wręcz niezauważone „polonica11 no-
rymberskiego artysty, a co za tym idzie, pomnożenie
zasobu obserwacji na temat jego polskich kontaktów.
I. JAN Z KULMBACHU JAKO ILUSTRATOR KRAKOWSKICH WSPOMNIEŃ CELTISA
Jeszcze na szereg lat przed przybyciem do Krako-
wa danym było Kulmbachowi zetknąć się praktycznie
z tematem, najściślej związanym z życiem kulturalnym
i obyczajowym Krakowa schyłku XV wieku. Nastąpiło
to w drodze zamówienia wydawniczego. W dniu 5
kwietnia 1502 r. ukazała się w Norymberdze, wydru-
kowana na zlecenie „Sodalitas Celtica11 niezwykle
piękna pod względem typograficznym książka, zawie-
rająca dzieło Konrada Celtisa 4 libri amorum1 2 *. W ca-
łostronicowych jej ilustracjach po raz pierwszy w dzie-
jach norymberskiego drukarstwa przejawił się wpływ
włoskiej grafiki ilustracyjnej. Ilustracje, chociaż cięte
przez dwóch drzeworytników, mają jednolity charak-
ter stylistyczny, pozbawiony naturalistycznych akcen-
tów: utrzymane są w typie płaskiej dekoracji, pokry-
wającej jednolicie, na kształt sieci, płaszczyznę karty,
bez cieni i silnych akcentów.
Książka zawiera trzy drzeworyty A. Diirera oraz
osiem innych, które F. Winkler w sposób przekony-
wający przysądził Kulmbachowi3. Dwa dalsze drze-
woryty Kulmbacha (acz wykonane również w 1501 r.
dla pierwszego wydania z 1502 r.), ukazały się dopiero
w następnym wydaniu dzieła z r. 1507. Z ogólnej licz-
by 10 drzeworytów mistrza Jana Suessa cztery zasłu-
gują na bliższą naszą uwagę. Są to przedstawienia
czterech głównych krain Germanii (sic!), które Celtis
ochrzcił kobiecymi imionami: Hasilina Sarmata, El-
sula Alpina, Ursula Galla, Barbara Codonea. Pierwsza
wśród nich posiada specjalne znaczenie.
Drzeworyt (il. 1), ujęty w obramienie o podziałce
metrycznej, opatrzony jest u góry napisem tytułowym
Hasilina Sarmata, pod którym dodany jest tekst uzu-
pełniający: Nota novenarium Numer / novem Musis de-
dicatum. Kompozycja jest dwustrefowa. Dolną połowę
wypełnia fantastyczny widok Krakowa, którego zabu-
dowania przepoławia Wisła; na pierwszym planie po-
1 Sokołowski M., Hans Suess v. Kulmbach, jego
obrazy w Krakowie i jego mistrz Jacopo dei Barbari,
Sprawozdania K. H. S. II (1884), s. 53—123; tenże,
O działalności Kulmbacha w Polsce, Sprawozdania
K. H. S. VIII (1907), s. III—VIII; Stępowska K., Przy-
czynki do stosunków Kulmbacha z Polską i do jego
działalności w Krakowie, Sprawozdania K. H. S. VIII
(1907), s. VIII; taż, Nowe przyczynki do stosunków
Kulmbacha z Polską, Sprawozdania K. H. S. VIII
(1907), s. CCCCXXXXIV—CCCCLV; Zdanowski J.,
Hans Suess von Kulmbach, Kielce 1927; Muczkowski J.
i Zdanowski J., Hans Suess v. Kulmbach, Rocznik
Krakowski XXI (1927); Bochnak A., Problematyka pol-
skiego renesansu, w pracy zbiorowej: Krakowskie Od-
rodzenie, Kraków 1954, s. 112; Lepiarczyk J., Znaczenie
Krakowa dla sztuki renesansu w Polsce, tamże, s. 132.
2 Muther R., Die deutsche Biicherillustration der
Gotik und Friihrenaissance, Mtinchen 1884, s. 459;
Dodgson C., Catalogue of early flemish and german
woodcuts I, 1903, s. 510, nr 21.
3 Są to: 1—4. personifikacje czterech prowincji nie-
mieckich; 5. Celtis siedzący przy pulpicie w otocze-
niu antycznych bóstw (repr. u Róttingera W.. Diirers
Doppelganger, Strassburg 1926, tabl. 61, fig. 82); 6. dwu-
stronicowy widok Norymbergi — uproszczona kopia
z Kroniki Schedla; 7. św. Sebald wg diirerowskiego
pierwowzoru; 8. Apollo i Dafne. Por. Winkler F., Die
Holzschnitte des Hans Suess v. Kulmbach, Jahrbuch
der Preussischen Kunstsammlungen, B. 62 (1941), s. 14;
Stadler F., we wcześniejszej swej pracy (Hans von
Kulmbach, Wien 1936, s. 97) nie włącza tych drzewo-
rytów do oeuvre Kulmbacha. Podobnie Beenken H.
w Repertorium fiir Kunstwissenschaft, B. 50 (1928),
s. 246.
164
POLSKIMI ŚLADAMI KULMBACHA
Nie udokumentowany archiwalnymi przekazami,
niewątpliwy przecież pobyt Kulmbacha w Krakowie,
płodny był w następstwa. Zaproszony przez Bonerów
malarz z Norymbergi przerastał o głowę innych, osia-
dłych cudzoziemców, w rodzaju Hansa Diirera i Lent-
za z Kitzingen, górował swym talentem nad szeregiem
tych, którzy w niewiele lat później, jak J. Pencz,
Andrzej Riehl Starszy, a zapewne i Antoni Wied nad-
syłali do Polski swe dzieła bądź zatrudnieni tu byli
dorywczo. Naturalnym następstwem takiego stanu
rzeczy było zainteresowanie polskich historyków sztu-
ki postacią Jana z Kulmbachu, jak również gatunkiem
i rozległością jego oddziaływania na środowisko arty-
styczne renesansowego Krakowa k Nie wszystkie z tych
sformułowań dadzą się już dziś utrzymać. Rozprawka
obecna nie ma w swym założeniu polemicznego cha-
rakteru. Celem jej jest zwrócenie uwagi na niektóre
zapomniane, bądź wręcz niezauważone „polonica11 no-
rymberskiego artysty, a co za tym idzie, pomnożenie
zasobu obserwacji na temat jego polskich kontaktów.
I. JAN Z KULMBACHU JAKO ILUSTRATOR KRAKOWSKICH WSPOMNIEŃ CELTISA
Jeszcze na szereg lat przed przybyciem do Krako-
wa danym było Kulmbachowi zetknąć się praktycznie
z tematem, najściślej związanym z życiem kulturalnym
i obyczajowym Krakowa schyłku XV wieku. Nastąpiło
to w drodze zamówienia wydawniczego. W dniu 5
kwietnia 1502 r. ukazała się w Norymberdze, wydru-
kowana na zlecenie „Sodalitas Celtica11 niezwykle
piękna pod względem typograficznym książka, zawie-
rająca dzieło Konrada Celtisa 4 libri amorum1 2 *. W ca-
łostronicowych jej ilustracjach po raz pierwszy w dzie-
jach norymberskiego drukarstwa przejawił się wpływ
włoskiej grafiki ilustracyjnej. Ilustracje, chociaż cięte
przez dwóch drzeworytników, mają jednolity charak-
ter stylistyczny, pozbawiony naturalistycznych akcen-
tów: utrzymane są w typie płaskiej dekoracji, pokry-
wającej jednolicie, na kształt sieci, płaszczyznę karty,
bez cieni i silnych akcentów.
Książka zawiera trzy drzeworyty A. Diirera oraz
osiem innych, które F. Winkler w sposób przekony-
wający przysądził Kulmbachowi3. Dwa dalsze drze-
woryty Kulmbacha (acz wykonane również w 1501 r.
dla pierwszego wydania z 1502 r.), ukazały się dopiero
w następnym wydaniu dzieła z r. 1507. Z ogólnej licz-
by 10 drzeworytów mistrza Jana Suessa cztery zasłu-
gują na bliższą naszą uwagę. Są to przedstawienia
czterech głównych krain Germanii (sic!), które Celtis
ochrzcił kobiecymi imionami: Hasilina Sarmata, El-
sula Alpina, Ursula Galla, Barbara Codonea. Pierwsza
wśród nich posiada specjalne znaczenie.
Drzeworyt (il. 1), ujęty w obramienie o podziałce
metrycznej, opatrzony jest u góry napisem tytułowym
Hasilina Sarmata, pod którym dodany jest tekst uzu-
pełniający: Nota novenarium Numer / novem Musis de-
dicatum. Kompozycja jest dwustrefowa. Dolną połowę
wypełnia fantastyczny widok Krakowa, którego zabu-
dowania przepoławia Wisła; na pierwszym planie po-
1 Sokołowski M., Hans Suess v. Kulmbach, jego
obrazy w Krakowie i jego mistrz Jacopo dei Barbari,
Sprawozdania K. H. S. II (1884), s. 53—123; tenże,
O działalności Kulmbacha w Polsce, Sprawozdania
K. H. S. VIII (1907), s. III—VIII; Stępowska K., Przy-
czynki do stosunków Kulmbacha z Polską i do jego
działalności w Krakowie, Sprawozdania K. H. S. VIII
(1907), s. VIII; taż, Nowe przyczynki do stosunków
Kulmbacha z Polską, Sprawozdania K. H. S. VIII
(1907), s. CCCCXXXXIV—CCCCLV; Zdanowski J.,
Hans Suess von Kulmbach, Kielce 1927; Muczkowski J.
i Zdanowski J., Hans Suess v. Kulmbach, Rocznik
Krakowski XXI (1927); Bochnak A., Problematyka pol-
skiego renesansu, w pracy zbiorowej: Krakowskie Od-
rodzenie, Kraków 1954, s. 112; Lepiarczyk J., Znaczenie
Krakowa dla sztuki renesansu w Polsce, tamże, s. 132.
2 Muther R., Die deutsche Biicherillustration der
Gotik und Friihrenaissance, Mtinchen 1884, s. 459;
Dodgson C., Catalogue of early flemish and german
woodcuts I, 1903, s. 510, nr 21.
3 Są to: 1—4. personifikacje czterech prowincji nie-
mieckich; 5. Celtis siedzący przy pulpicie w otocze-
niu antycznych bóstw (repr. u Róttingera W.. Diirers
Doppelganger, Strassburg 1926, tabl. 61, fig. 82); 6. dwu-
stronicowy widok Norymbergi — uproszczona kopia
z Kroniki Schedla; 7. św. Sebald wg diirerowskiego
pierwowzoru; 8. Apollo i Dafne. Por. Winkler F., Die
Holzschnitte des Hans Suess v. Kulmbach, Jahrbuch
der Preussischen Kunstsammlungen, B. 62 (1941), s. 14;
Stadler F., we wcześniejszej swej pracy (Hans von
Kulmbach, Wien 1936, s. 97) nie włącza tych drzewo-
rytów do oeuvre Kulmbacha. Podobnie Beenken H.
w Repertorium fiir Kunstwissenschaft, B. 50 (1928),
s. 246.
164